Η Ευρώπη δεν έχει δει τίποτα τέτοιο εδώ και 70 χρόνια – μία εμφανή έκφραση ενός κόσμου όπου η τάξη πραγμάτων καταρρέει
Ωστόσο, υπάρχει και μια παράλληλη κατάρρευση στην οικονομική τάξη πραγμάτων που είναι λιγότερο εμφανής: τα εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια που φεύγουν από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, από τη Βραζιλία ως την Κίνα, δε συνοδεύονται από εικόνες γυναικών και παιδιών σε παραγεμισμένες βάρκες. Ούτε και οι τράπεζες που έχουν δανείσει τρισεκατομμύρια που δε θα πάρουν ποτέ πίσω δημοσιεύουν ανατριχιαστικά βίντεο. Ωστόσο, αυτή η κατάρρευση απειλεί το φιλελεύθερο σύμπαν μας εξίσου με κάποιες αντιδράσεις προς τους πρόσφυγες. Η φυγή των κεφαλαίων και η αδυναμία των τραπεζών είναι μια βαθειά δυσλειτουργία στον τρόπο οργάνωσης της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία θα αναδυθεί σαν οικονομική εξάρθρωση στον πραγματικό κόσμο.
Το ΔΝΤ διατηρεί βαθιές ανησυχίες, προειδοποιώντας στις ετήσιες συνεδριάσεις στο Περού την περασμένη εβδομάδα για τα 3 τρισεκατομμύρια δολάρια περίσσειας πίστωσης παγκοσμίως και της αποδυναμωμένης παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Ωστόσο, παρ’ ότι γνωρίζει ότι χρειάζεται να υπάρξει διεθνής, συντονισμένη αντίδραση, δεν είναι πιθανό να υπάρξει πρόοδος. Η επικράτηση φιλελεύθερων, αντικρατικών φιλοσοφιών στην κυρίαρχη αγγλοσαξονική πολιτική δεξιά στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο κάνει μια τέτοια παρέμβαση εξίσου πιθανή με μια διευθέτηση του μεσανατολικού. Η τάξη αποσυντίθεται παντού τριγύρω και οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να τη σώσουν είναι πολιτικά αδύναμες και πνευματικά αναποτελεσματικές.
Η καρδιά της οικονομικής αταξίας είναι ένα παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα που έχει βγει εκτός ελέγχου. Οι τράπεζες του κόσμου αποκομίζουν κέρδη σε εξαιρετικούς βαθμούς συνεργαζόμενες η μία με την άλλη. Ως αποτέλεσμα, η δύναμη των τραπεζών να δημιουργήσουν χρήματα από το τίποτα έχει φτάσει σε νέο επίπεδο. Η δημιουργία πιστώσεων από τις τράπεζες δεν είναι κάτι καινούριο. Το σύστημα εξαρτάται από το γεγονός πως όλοι οι καταθέτες δε θα θέλουν ταυτόχρονα τα χρήματά τους πίσω. Συνεπώς, υπάρχει μια τάση κάποια από τα μετρητά που δανείζουν οι τράπεζες σε έναν μήνα να επανακατατίθενται από τους οφειλέτες τον επόμενο μήνα: μέρος αυτών των χρημάτων επαναδανείζεται, ξανά, τον τρίτο μήνα – ξεπερνώντας τη δυνατότητα δανεισμού. Κάθε δανειστικός κύκλος δημιουργεί νέες πιστώσεις, και αυτός είναι ο λόγος που οι δανεισμοί υπόκεινται σε προσεκτική ρύθμιση από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες, για να εξασφαλιστεί πως τα δάνεια, γενικά, θα αποπληρωθούν και πως θα τηρούνται επαρκή κεφαλαιακά αποθέματα.
Η εμφάνιση ενός παγκόσμιο τραπεζικού συστήματος σημαίνει πως οι κεντρικές τράπεζες μπορούν πολύ πιο δύσκολα να επιτηρούν και να ελέγχουν τι συμβαίνει. Και επειδή ελάχιστες χώρες περιορίζουν πλέων τις κεφαλαιακές ροές, εν μέρει επειδή επιθυμούν την πρόσβαση σε πιθανές πιστώσεις, χρήματα που δημιουργήθηκαν από το τίποτα μπορεί να δανειστούν σε χώρες όπου οι οικονομικές προοπτικές δείχνουν επιφανειακά καλές. Αυτό προκαλεί ροές πίστωσης, παρόμοιες με τις κινήσεις των προσφύγων.
Η ψεύτικη άνθηση που ακολουθεί δείχνει να δικαιολογεί τα δάνεια. Οι τιμές των ακινήτων αυξάνονται. Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά αποκτούν υπερβολική αυτοπεποίθηση για τις προοπτικές τους και δανείζονται ελεύθερα. Οι οικονομίες εκτοξεύονται πολύ υψηλότερα από τις τάσεις των δεικτών ανάπτυξής τους και όλα φαίνονται καλά μέχρι που κάτι – μια κατάρρευση στις τιμές των ακινήτων ή των προϊόντων – ανατρέπει ολόκληρη τη διαδικασία. Το χρήματα εκρέουν με την ίδια ταχύτητα που εισέρευσαν, αφήνοντας χρεοκοπημένες τράπεζες και κυβερνήσεις που προσπαθούν απεγνωσμένα να μαζέψουν τα κομμάτια τους.
Ο Andy Haldane, επικεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας της Αγγλίας, περιγράφει το εκτυλισσόμενο μοτίβο ως γεγονότα μιας κρίσης τριών μερών. Το πρώτο μέρος ήταν το 2007-08 στη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Έχοντας ξεχωρίσει την προηγούμενη δεκαετία με εξαιρετικά υψηλές εισροές δημιουργημένης πίστωσης από όλον τον κόσμο, η οποία δημιούργησε ψεύτικη άνθηση, ξαφνικά ανακάλυψαν πως οι υπερβολικά σίγουρες τράπεζές τους είχαν δανείσει υπερβολικά. Οι εγγυήσεις πίσω από τα μοντέρνα παράγωγα δεν είχαν καμία αξία. Τα χρήματα εξέρρευσαν, αφήνοντας το τραπεζικό σύστημα της Βρετανίας διαλυμένο, για να διασωθεί από περισσότερα από 1 τρισεκατομμύριο λίρες ρευστότητες και ειδικές εγχύσεις δημόσιου κεφαλαίου.
Το δεύτερο μέρος ήταν στην Ευρώπη το 2011-12, όταν έγινε εμφανές ότι οι δανεισμοί είχαν γίνει με τη λανθασμένη υπόθεση πως όλες οι χώρες της ευρωζώνης ήταν ίσες. Και πάλι, τα χρήματα εξέρευσαν και η Ευρώπη σώθηκε μόνο χάρη στο εξαιρετικό τύπωμα χρήματος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τα σκληρά μέτρα λιτότητας στις χώρες που είχαν δανειστεί υπερβολικά, όπως η Πορτογαλία, η Ελλάδα και η Ιρλανδία. Μπορεί να ήταν άδικο, αλλά δούλεψε.
Τώρα ξεκινά το τρίτο μέρος, αλλά σε χώρες με πολύ λιγότερη δυνατότητα να βρουν μέτρα για να σταματήσουν τη χρηματοπιστωτική μετάδοση και των οποίων οι τράπεζες είναι πιο επισφαλείς. Καθώς το παγκόσμιο χρήμα κατευθύνθηκε στη συνέχεια τις οικονομίες των λεγόμενων αναδυόμενων αγορών, χώρες όπως η Τουρκία, η Βραζιλία, η Μαλαισία, η Κίνα, όλες τους με εξαιρετικά υψηλές τιμές προϊόντων, καθώς η άνθηση της Κίνας, και η ίδια προκληθείσα από υπερβολικούς δανεισμούς, φαινόταν να μην έχει τέλος. Η Κίνα παρήγαγε περισσότερο τσιμέντο από το 2010 έως το 2013 απ’ όσο έχουν παράγει οι ΗΠΑ σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Δεν μπορούσε να κρατήσει και έτσι αποδεικνύεται.
Οι τράπεζες της Κίνας είναι στην πράξη χρεοκοπημένες: ελάχιστα από τα τεράστια δάνεια που έχουν δώσει μπορούν ποτέ να ξεπληρωθούν, έτσι δεν μπορούν πλέον να δανείσουν με τον ρυθμό που χρειάζεται για να διατηρηθεί το εξαιρετικά υψηλό αλλά απατηλό ποσοστό ανάπτυξης της Κίνας. Η πραγματική ανάπτυξη της Κίνας είναι τώρα χαμηλότερη απ’ ότι ήταν στα χρόνια του Μάο: η οικονομική κρίση θα προκαλέσει μια κρίση νομιμότητας για το βαθιά διεφθαρμένο κομμουνιστικό κόμμα. Οι τιμές των προϊόντων έχουν καταρρεύσει.
Τα χρήματα εκρέουν από τις αναδυόμενες αγορές, αφήνοντας τις επιχειρήσεις με υπερβολικά δάνεια, καταχρεωμένα νοικοκυριά και χτυπημένες τράπεζες, όμως οι αναδυόμενες αγορές δεν έχουν θεσμούς όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για να εφεύρουν πακέτα διάσωσης. Και παρ’ όλα αυτά, αυτές οι χώρες πλέον αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το μισό του παγκοσμίου ΑΕΠ. Δεν προκαλεί μεγάλη έκπληξη η ανησυχία του ΔΝΤ.
Ο κόσμος χρειάζεται ευρηματικές ανταπαντήσεις. Χρειάζεται ένα μεγαλύτερο, αναζωογονημένο ΔΝΤ, του οποίου η σύσταση θα πρέπει να αντικατοπτρίζει την παγκόσμια ισορροπία της οικονομικής δύναμης και να μπορεί να διασώσει τις αναδυόμενες αγορές. Χρειάζεται σωστή επιτήρηση των παγκόσμιων οικονομιών. Χρειάζεται από τις δυτικές κυβερνήσεις να δημιουργούν τεράστια οικονομικά κίνητρα, επικεντρωμένα στις δαπάνες υποδομών. Χρειάζεται νέες, έξυπνες νομισματικές πολιτικές που θα επιτρέπουν αρνητικά επιτόκια.
Τίποτα από αυτά δεν είναι στα άμεσα σχέδια, υπό την αντίθεση της ιδεολογικής δεξιάς και την ανεπαρκή στήριξη από την αριστερά. Εάν δεν υπάρχει προθυμία για συλλογική αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, υπάρχει ακόμη λιγότερη για την ανακατάταξη της παγκόσμιας οικονομίας. Μπορεί να τα κουτσοκαταφέρουμε, αλλά δε θα στοιχημάτιζα σε αυτό.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια