Καταστρέφοντας την ιερή πόλη της Μέκκας

Από τα παλαιά οθωμανικά σπίτια στα φανταχτερά ξενοδοχεία

Όταν ο Μάλκολμ Χ επισκέφθηκε τη Μέκκα το 1964, ενθουσιάστηκε. Βρήκε την πόλη «τόσο αρχαία όσο και ο ίδιος ο χρόνος» και έγραψε ότι η μερικώς αποπερατωμένη τότε επέκταση του Ιερού Τεμένους «θα ξεπεράσει την αρχιτεκτονική ομορφιά του Ταζ Μαχάλ της Ινδίας».

Πενήντα χρόνια αργότερα, κανείς δεν θα περιέγραφε τη Μέκκα ως αρχαία ούτε θα την συνέδεε με οτιδήποτε όμορφο.

Οι προσκυνητές που συρρέουν στην πόλη αυτές τις μέρες για το χατζ μάταια θα αναζητήσουν την ιστορία της.

Το κυρίαρχο αρχιτεκτονικό στοιχείο δεν είναι το Ιερό Τέμενος, όπου βρίσκεται η Κάαμπα, σύμβολο των απανταχού μουσουλμάνων. Είναι το αποκρουστικό ξενοδοχείο Makkah Royal Clock Tower το οποίο, με ύψος 601 μέτρα, συγκαταλέγεται ανάμεσα στα υψηλότερα κτίρια στον κόσμο. Αποτελεί μέρος ενός γιγαντιαίου συγκροτήματος από ουρανοξύστες που περιλαμβάνουν πολυτελή εμπορικά κέντρα και ξενοδοχεία.

Στον ορίζοντα δεν φαίνονται πια οι βουνοκορφές. Τα αρχαία βουνά έχουν ισοπεδωθεί. Η πόλη περιβάλλεται σήμερα από τετράγωνες ατσάλινες και τσιμεντένιες κατασκευές _ ένα αμάλγαμα Ντίσνεϊλαντ και Λας Βέγκας.

Οι «φύλακες» της Ιερής Πόλης, οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας και οι κληρικοί, μισούν την Ιστορία. Επιθυμούν τα πάντα να φαίνονται καινούργια. Εν τω μεταξύ, η Μέκκα επεκτείνεται για να χωρέσει τον αυξανόμενο αριθμό προσκυνητών, που σήμερα φθάνουν τα 3 εκατ. ενώ στη δεκαετία του '60 ήταν 200.000.

Στη δεκαετία του '70 το πρώτο κύμα ισοπέδωσης

Η αρχική φάση της καταστροφής της Μέκκας ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του '70 και ήμουν αυτόπτης μάρτυρας. Αναρίθμητα ιστορικά κτίρια, όπως το τζαμί Μπιλάλ από την εποχή του προφήτη Μωάμεθ, ισοπεδώθηκαν. Τα παλαιά οθωμανικά σπίτια, με τα κομψά καφασωτά παράθυρα και τις περίτεχνα σκαλιστές πόρτες, γκρεμίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από φριχτά μοντέρνα κτίσματα. Μέσα σε λίγα χρόνια, η Μέκκα μετατράπηκε σε «σύγχρονη» πόλη με μεγάλους δρόμους, φανταχτερά ξενοδοχεία και εμπορικά κέντρα.

Τα λίγα κτίρια και μνημεία ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος που είχαν απομείνει ισοπεδώθηκαν πιο πρόσφατα. Το Makkah Royal Clock Tower, που ολοκληρώθηκε το 2012, χτίστηκε πάνω στους «τάφους» 400 μνημείων με πολιτιστική και ιστορική αξία, όπως τα ελάχιστα εναπομείναντα κτίρια χιλίων ετών. Οι μπουλντόζες κατέφθασαν στη μέση της νύχτας, εκτοπίζοντας οικογένειες που ζούσαν εκεί επί αιώνες. Το συγκρότημα είναι χτισμένο πάνω στο Φρούριο Ατζιάντ που είχε χτιστεί γύρω στο 1780 για να προστατεύει τη Μέκκα από ληστές και κατακτητές.

Το σπίτι της Χαντίτζα, της πρώτης συζύγου του προφήτη Μωάμεθ, έχει μετατραπεί σε τουαλέτες. Το ξενοδοχείο Makkah Hilton είναι χτισμένο πάνω στο σπίτι του Αμπού Μπακρ, στενότερου φίλου του προφήτη και πρώτου χαλίφη.  

Εκτός από την ίδια την Κάαμπα, μόνο ο εσωτερικός πυρήνας του Ιερού Τεμένους διατηρεί ένα ψήγμα Ιστορίας. Οι περίτεχνα σκαλισμένες μαρμάρινες κολώνες, διακοσμημένες με καλλιγραφικά γραμμένα τα ονόματα των συντρόφων του προφήτη, κατασκευάστηκαν από οθωμανούς σουλτάνους στις αρχές του 16^ου αιώνα. Ωστόσο υπάρχουν σχέδια για την κατεδάφισή τους, μαζί με ολόκληρο το εσωτερικό του Ιερού Τεμένους, και την αντικατάστασή τους από ένα υπερσύγχρονο κτίσμα.  

Θέλουν να γκρεμίσουν και το σπίτι του Προφήτη

Το μοναδικό κτίριο θρησκευτικής αξίας στην πόλη είναι το σπίτι όπου έζησε ο προφήτης Μωάμεθ. Στο μεγαλύτερος μέρος της εποχής των Σαούντ, χρησιμοποιήθηκε ως αγορά βοοειδών και στη συνέχεια μετατράπηκε σε βιβλιοθήκη που δεν είναι ανοιχτή στο κοινό. Αλλά ακόμη και αυτό ενοχλεί τους ριζοσπαστικούς σαουδάραβες κληρικούς που ζητούν επανειλημμένως την κατεδάφισή του. Οι κληρικοί φοβούνται ότι αν επισκέπτονται το σπίτι οι προσκυνητές, θα προσεύχονται στον προφήτη αντί του θεού _ ασυγχώρητο αμάρτημα. Είναι μόνο ζήτημα χρόνου να ισοπεδωθεί και να μετατραπεί, πιθανότατα, σε πάρκινγκ.

Αντίθετα προς τη Βαγδάτη, τη Δαμασκό και το Κάιρο, η Μέκκα δεν υπήρξε ποτέ μεγάλο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο του ισλάμ. Αλλά ήταν πάντα μια πλουραλιστική πόλη όπου λάμβαναν συχνά χώρα δημόσιες συζητήσεις μεταξύ των διαφόρων μουσουλμανικών δογμάτων και σχολών σκέψεων. Σήμερα έχει μετατραπεί σε μια μονολιθική θρησκευτική οντότητα όπου επιτρέπεται μόνο μία, ανιστόρητη και κατά γράμμα ερμηνεία του ισλάμ και όπου όλα τα υπόλοιπα δόγματα εκτός από το σαλαφιστικό ισλάμ θεωρούνται αιρετικά.

Ζηλωτές συχνά απειλούν προσκυνητές διαφόρων δογμάτων. Πέρσι, εξτρεμιστές επιτέθηκαν με μαχαίρια σε μια ομάδα σιιτών προσκυνητών από το Μίσιγκαν.

Η διαγραφή της ιστορίας της Μέκκας είχε τεράστιες επιπτώσεις στο ίδιο το χατζ. Ο όρος «χατζ» σημαίνει προσπάθεια. Σήμερα το χατζ είναι ένα οργανωμένο ταξίδι κατά το οποίο οι προσκυνητές μετακινούνται με το γκρουπ τους από ξενοδοχείο σε ξενοδοχείο. Αποστερημένο από την ιστορία και κάθε θρησκευτικό και πολιτιστικό πλουραλισμό, το χατζ δεν αποτελεί πλέον μια αποκαλυπτική, μοναδική πνευματική εμπειρία. Έχει μετατραπεί σε μια εγκόσμια εμπειρία όλο τελετουργικά και ψώνια.  

*Ο κ. Ziauddin Sardar είναι αρχισυντάκτης της επιθεώρησης «Critical Muslim» και συγγραφέας του βιβλίου «Μέκκα: Η Ιερή Πόλη»

ΤΟ ΒΗΜΑ - NEW YORK TIMES