H οριοθέτηση Ελλάδας – Κύπρου, ο EastMed και η διέξοδος ενός μορατόριουμ
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
Διαβάζουμε με έκπληξη – δεν ξέρουμε όμως αν αληθεύει – ότι η Αθήνα σκέφτεται να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ της με την Κύπρο.
Εκτιμούμε πάντως ότι θα είναι κατ’ αρχάς δύσκολο στον κ. Μητσοτάκη να προχωρήσει αυτή τη στιγμή. Η μόνη πραγματική επίπτωση τέτοιου μέτρου θα ήταν, χωρίς κανένα κέρδος για Ελλάδα και Κύπρο, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια του άρθρου μας, να κλιμακώσει την ελληνοτουρκική ένταση, αυξάνοντας έτσι και τον κίνδυνο να πάμε σε πολεμική αναμέτρηση, δηλαδή τελική καταστροφή, αυξάνοντας και την πίεση για καταστροφικές παραχωρήσεις Ελλάδας και Κύπρου προς την Τουρκία ή περαιτέρω εκπτώσεις προς τρίτους της κυριαρχίας τους.
Αυτός άλλωστε ήταν ο λόγος που ο Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, προς τιμήν του, απέφυγε την άνοιξη του 2013 να ανακηρύξει μονομερώς ΑΟΖ, παρά τις ισχυρές πιέσεις που δεχόταν, αντιλαμβανόμενος ότι, ενώ αυτές οι μονομερείς ανακηρύξεις δεν παρέχουν ουσιαστικά τίποτα στην Ελλάδα, εμπεριέχουν τον κίνδυνο να προκαλέσουν κρίση και να τη σύρουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ή στη Χάγη υπό δυσμενέστατους όρους. Για πολλά έχει κατηγορηθεί ο κ. Σαμαράς εκτός από ένα, ότι είναι soft στα εθνικά θέματα. Προηγουμένως, η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, που επίσης δεν σκέφτηκε κανείς να τον κατηγορήσει για soft, είχε αποφύγει για τους ίδιους λόγους να οριοθετήσει ελληνική και κυπριακή ΑΟΖ. Το ίδιο και για τους ίδιους λόγους έπραξε και η κυβέρνηση Τσίπρα, παρά τις φορτικές εισηγήσεις που δέχτηκε. Δυστυχώς όμως, ο τελευταίος δεν τήρησε την ίδια στάση στο ζήτημα του «αγωγού-φάντασμα», του EastMed.
EastMed, Bryza και Καραμανλής
Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ένα ενδιαφέρον στοιχείο. Ο πρώτος που πρότεινε από το 2005 στην τότε κυβέρνηση Καραμανλή τον EastMed ήταν ο περίφημος κ. Bryza από το State Deparment, πολύ φιλότουρκος και πολύ φιλοισραηλινός. O Bryza πιστεύεται ότι έπαιξε ρόλο και στο να παρασυρθεί ο γεωργιανός ηγέτης Σαακασβίλι να εξαπολύσει το 2008 επίθεση κατά της Ρωσίας (κατά το πρότυπο Ιωαννίδη το ’74), με αποτέλεσμα την καταστροφή της χώρας του. Πιθανή επιδίωξη αυτής της επιχείρησης ήταν η δαιμονοποίηση της Ρωσίας στη Δύση, η άσκηση πίεσης στη Μόσχα να μην εφοδιάσει το Ιράν με S300 και η γενική δοκιμή αντιδράσεων ενόψει της από τότε προετοιμαζόμενης «επανάστασης» στην Ουκρανία.
Σημειωτέον ότι η κυβέρνηση Καραμανλή απέρριψε τότε ως μη ρεαλιστική την πρόταση για τον EastMed. Σήμερα τα δεδομένα είναι πολύ χειρότερα από τότε και καθιστούν σχεδόν βέβαιο το απραγματοποίητο ενός αγωγού που η μόνη χρήση του μοιάζει να ήταν/είναι η πρόκληση της παρούσης κρίσεως.
Το τρίγωνο των Βερμούδων: «Μέρκελ – Πομπέο – Νετανιάχου»
Αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε και εντελώς ότι τελικά ο κ. Μητσοτάκης ή κάποιος Υπουργός του θα αποφασίσουν την οριοθέτηση με την Κύπρο. Διότι, όπως φάνηκε πολύ καλά πρόσφατα, με την «ανατίναξη» από τον κ. Πομπέο του μορατόριουμ Μέρκελ, δια της συμφωνίας με την Αίγυπτο, οι καθοριστικές επιλογές δεν γίνονται στην Αθήνα. Τα πραγματικά πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα αποφάσεων για την ΑΟΖ και ο σχετικός εγχώριος διάλογος έχουν δευτερεύουσα σημασία, από τη στιγμή που η πολιτική ελίτ της χώρας (όχι μόνο η κυβέρνηση) έχει απαγορεύσει στον εαυτό της οτιδήποτε εκτός όσων υπαγορεύει το τρίγωνο «Μέρκελ – Πομπέο – Νετανιάχου». Μόνο που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρεθεί εθνικά μη καταστρεπτική λύση εντός του τριγώνου. Επιπλέον, οι προστάτες μας τσακώνονται και μεταξύ τους φέρνοντας στα πρόθυρα σχιζοφρένειας τους Έλληνες πολιτικούς και αυξάνοντας τον επικίνδυνα χαοτικό χαρακτήρα της πολιτικής μας.
Το μόνιμο κομβικό ερώτημα όλης της νεώτερης ελληνικής ιστορίας παραμένει και σήμερα όπως ακριβώς το διατύπωσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής την επαύριο της δολοφονίας Λαμπράκη: Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;
Τι προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο
Έχουμε επανειλημμένα επισημάνει ότι, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, οι θαλάσσιες ζώνες ισχύουν από οριοθετήσεως και όχι με μονομερείς ανακηρύξεις, κάτι που μπορεί να μην μηδενίζει, τουλάχιστον όμως περιορίζει τη σημασία μιας ανακήρυξης που, όσο δεν έχουν συμφωνήσει οι υπόλοιποι ενδιαφερόμενοι ή δεν έχει διευθετηθεί δικαστικά το θέμα, δεν είναι κατ’ ουσίαν παρά δήλωση πρόθεσης. Η περιοχή προς οριοθέτηση συνορεύει επίσης με την τουρκική και με την αιγυπτιακή υφαλοκρηπίδα.
Μια τέτοια κίνηση εμφανίζεται από πολλές πλευρές στην κοινή γνώμη ως «εθνοπρεπής» υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων. Η κοινή γνώμη δεν αποτελείται όμως από νομικούς εξοικειωμένους με το διεθνές δίκαιο. Ελάχιστοι την πληροφορούν ότι, δυστυχώς, είναι απίθανο, σε οποιαδήποτε οριοθέτηση από τα Δικαστήρια της Χάγης ή του Αμβούργου και σύμφωνα με την υπάρχουσα νομολογία, να αποδοθεί πλήρης επήρρεια στο συγκρότημα του Καστελλόριζου και να χαραχθεί μέση γραμμή μεταξύ αυτού και της Κύπρου, ώστε να ενωθούν οι θαλάσσιες ζώνες Ελλάδας και Κύπρου.
Επιπλέον, η Τουρκία που τα κάνει αυτά, όπως με το τουρκο-λιβυκό σύμφωνο, έχει ερευνητικά σκάφη και γεωτρύπανα να στείλει στην περιοχή, και υπέγραψε τη συμφωνία με τη Λιβύη ως νομικό «φύλλο συκής». Εμείς πως θα χρησιμοποιήσουμε τη συμφωνία Ελλάδας – Κύπρου; Είπαμε όμως. Δεν βγαίνει πολύ νόημα αν εξετάζουμε αυτά τα ζητήματα ως θέματα προπάντων εξωτερικής πολιτικής, αντί ως αποτέλεσμα των επιδιώξεων τρίτων δυνάμεων στην περιοχή.
Πρέπει να φοβόμαστε την Τουρκία;
Βεβαίως το επιχείρημα ότι μια απόφαση θα προκαλέσει κρίση με την Τουρκία δεν είναι ασφαλώς από μόνο του επαρκής λόγος για να μην κάνει κάτι η Ελλάδα ή η Κύπρος. Και παρά το όσα προαναφέραμε, δεν θα είχαμε αντίρρηση αρχής, αν κάποιος μας εξηγούσε τέλος πάντων σε ποια στρατηγική εντάσσεται μια τέτοια συμφωνία. Αλλά έχει νόημα να προχωρά κανείς σε ενέργειες που θα προκαλέσουν προβλέψιμη κρίση, μόνο αν έχει σπουδαία οφέλη και αν έχει μελετήσει τις συνέπειες και προετοιμαστεί για τη συνέχεια. Ειδάλλως ισχύει η λαϊκή ρήση «που πας ρε Καραμήτρο;»
Η σημασία των νομικών κειμένων είναι αναμφισβήτητη μεν, σχετική δε. Και η Κύπρος έκλεισε πολύ ικανοποιητικές συμφωνίες για την ΑΟΖ της, προχώρησε σε συνεργασίες με το Ισραήλ, έδωσε τα πετρέλαιά της στους Αμερικανούς, δεν φρόντισε όμως να αποσπάσει σε αντάλλαγμα εγγυήσεις ότι θα την προστατεύσουν από την Τουρκία, με αποτέλεσμα να αλωνίζουν τώρα τα τουρκικά γεωτρύπανα νοτίως του νησιού!
Θυμίζουμε επίσης ότι η Τουρκία ήγειρε νομικά και πρακτικά το ζήτημα της Ανατολικής Μεσογείου, επαναφέροντας ταυτόχρονα και το σύνολο των διεκδικήσεών της έναντι της Ελλάδας, τις οποίες είχε «κληρονομήσει» ο Ερντογάν από τους προκατόχους του, αλλά τελούσαν εν υπνώσει, εν πολλοίς ως αποτέλεσμα της δικής μας δραστηριότητας με τον «κατά φαντασίαν» αγωγό EastMed. Στην επιθυμία να «προλάβει» (όπως και πρόλαβε) τη συμφωνία Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας απέδωσαν το τουρκο-λιβυκό σύμφωνο τόσο ισραηλινοί αναλυτές, όσο και ο κ. Καλλεντερίδης με άρθρο του στην εφημερίδα «Δημοκρατία». Ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει, γεγονός είναι ότι έκτοτε, σε κάθε συμφωνία και διακήρυξη για τον αγωγό η Άγκυρα απαντάει με κλιμάκωση της επιθετικότητάς της. Βασικό κίνητρό της για όσα κάνει είναι η επιθυμία της να τον μπλοκάρει, «γκριζάροντας» την (ήδη γκρίζα) Ανατολική Μεσόγειο, από όπου υποτίθεται θα περάσει!
Ακολουθούμε δηλαδή και εδώ το γνωστό μοτίβο στην ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ελληνικές πρωτοβουλίες χωρίς σκέψη και προετοιμασία, κατόπιν εξωτερικών παροτρύνσεων την οποία ακολουθεί μαξιμαλιστική και ακραία επιθετική αντίδραση της Τουρκίας. Μόνο που τώρα έχει προστεθεί και νέος παράγοντας. Η Τουρκία έχει ξεφύγει από τον πλήρη δυτικό έλεγχο και υπάρχει κίνδυνος να χρησιμοποιηθούμε για αλλότριους σκοπούς.
Ο «κατά φαντασίαν» αγωγός
Τις προάλλες ρωτήσαμε έναν Έλληνα κρατικό αξιωματούχο σε τι αποσκοπεί όλη αυτή η σπουδή περί τον EastMed, τη στιγμή που δεν έχουν ανακαλυφθεί κοιτάσματα δυνάμενα να τον χρηματοδοτήσουν, οι τιμές των ορυκτών καυσίμων πάνε στον διάολο για δομικούς λόγους, η Ευρώπη απομακρύνεται από τα ορυκτά καύσιμα, ο ίδιος ο υποψήφιος αγοραστής της ενέργειας (Ιταλία) δεν υπογράφει τη συμφωνία και δεν παρέχονται εγγυήσεις ασφαλείας. Ο συνομιλητής μας μας κύτταξε καλά – καλά και απήντησε ότι ξέρουν πολύ καλά αυτά που τους είπα, «δεν είμαστε χαζοί», τόνισε χαρακτηριστικά, «ξέρουμε τη δουλειά μας». Η πολιτική εντολή όμως που τους έχει δοθεί είναι να συνεχίσουν το project για να διατηρηθεί η συμμαχία με το Ισραήλ.
Ας δεχθούμε προς στιγμήν αυτό το μάλλον παράλογο επιχείρημα. Αν ο EastMed είναι το βασικό στήριγμα της ελληνο-ισραηλινής «συμμαχίας» (λέξη που χρησιμοποιείται σε Ελλάδα και Κύπρο, όχι όμως στο ίδιο το Ισραήλ) τι θα γίνει αυτή η συμμαχία όταν αποδειχθεί ότι δεν γίνεται; Έχουμε πει και αλλού, ότι με τον τρόπο που χειριζόμαστε τα πράγματα θα κινδυνεύσουμε να χαλάσουμε στο τέλος και τις σχέσεις μας με το Ισραήλ. Μόνο καλοί λογαριασμοί κάνουν καλούς φίλους.
Είναι προφανές ότι η Άγκυρα είναι εν αδίκω. Το θέμα μας όμως δεν είναι αυτό, είναι αν εμείς έχουμε ετοιμαστεί να την αντιμετωπίσουμε, αλλά και το τι ακριβώς θέλουμε, που εντάσσονται όλα αυτά, ποια είναι η στρατηγική μας. Θέλουμε σύγκρουση με την Τουρκία; Μόνο ως τρελλός θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί κάποιος, είτε στην Ελλάδα είτε στην Τουρκία, αν πίστευε ειλικρινά ότι μπορεί η μία χώρα να κατισχύσει της άλλης. Υπάρχει «στρατηγική ισοτιμία» μεταξύ μας, υπό την έννοια ότι, με τα υπάρχοντα όπλα, ακόμα και ο «νικητής» θα υποστεί τέτοιες καταστροφές, που θα υπερβαίνουν κατά πολύ όλα τα εικαζόμενα κέρδη. Θα έχουμε δύο ηττημένες και κατεστραμμένες χώρες, τρεις αν εμπλακεί και η Κύπρος.
Μήπως θέλουμε να προκαλέσουμε επίλυση των διαφορών μέσω Χάγης ή διμερών διαπραγματεύσεων. Αλλά οι πάντες γνωρίζουν ότι δεν είναι δυνατή υπό τις παρούσες συνθήκες επίλυση των διαφορών.
Τα αποθέματα
Δεν υπάρχουν ενδείξεις για ύπαρξη των κολοσσιαίων αποθεμάτων που θρυλούνται στην περιοχή μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας. Επιπλέον έχουμε υπογράψει από τον πρώτο Μνημόνιο την προκαταβολική διάθεση των εισοδημάτων κατά προτεραιότητα στους Δανειστές. Η ανακάλυψη πετρελαίων έχει οδηγήσει το 95% των χωρών που τα ανακάλυψαν σε καταστροφή εκτός αν είναι Νορβηγίες, με το κράτος δηλαδή της Νορβηγίας και στη θέση της Νορβηγίας. Οι τιμές των ορυκτών καυσίμων έχουν πάει στο διάολο για συστημικούς λόγους και απειλούνται τώρα με κατάρρευση τα κράτη της Μέσης Ανατολής.
Αλλά ας υποθέσουμε ότι όντως υπάρχει κρυμμένη κάτω από τον βυθό μια Σαουδική Αραβία. Τότε είναι που θα είναι εντελώς αδύνατο για Ελλάδα ή για Τουρκία να την ανασύρουν, εάν δεν βρουν έναν τρόπο να συνεννοηθούν. Αν μπορούν έχει καλώς. Αν δεν μπορούν είναι προτιμότερο να τhν αφήσουν εκεί που βρίσκεται, παρά να καταβάλλουν το τίμημα της καταστροφής τους.
Η μόνη διέξοδος
Η μόνη λύση υπό παρόμοιες συνθήκες είναι η αναστολή επ’ αόριστον των εκατέρωθεν δραστηριοτήτων που αφορούν την περιοχή μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας, περιλαμβανομένων των ερευνών από τα τουρκικά πλοία και των πομπωδών ανακοινώσεων και ρητορειών άνευ αντικειμένου για τον EastMed, που έτσι κι αλλοιώς δεν θα γίνει, χωρίς παραίτηση καμίας πλευράς από κυριαρχικά δικαιώματα και χωρίς απώλεια γοήτρου της μίας ή της άλλης πλευράς. Δεν πρέπει να γίνει δεκτή η απαίτηση της ‘Αγκυρας για ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα επίλυσης των διαφορών, που φέρεται να μεταφέρει, σύμφωνα με πληροφορίες από διπλωματικούς κύκλους, η Γερμανία στην Ελλάδα. Το μορατόριουμ πρέπει να είναι ισορροπημένο και όχι μια λεόντειος συμφωνία που θα επιχειρήσει κατά πάσα πιθανότητα να επιβάλλει η ‘Αγκυρα. Γιατί αν το μορατόριουμ δεν είναι ισορροπημένο, θα μας οδηγήσει πάλι στην ίδια κρίση και με πολύ πιο επικίνδυνους όρους.
Αναγνωρίζουμε ότι η λύση αυτή παρουσιάζει πολύ μεγάλες δυσκολίες, και οι δυσκολίες θα γίνονται όλο και περισσότερες, όσο η κατάσταση παραμένει ως έχει και η αντιπαράθεση κλιμακώνεται. Θα απαιτήσει επίσης από την ελληνική κυβέρνηση και την ελληνική διπλωματία πολλές ικανότητες που μέχρι τώρα δεν έχει φανεί να διαθέτει. Καλά θα κάνει και θα είναι και προς ώφελός της, αν η αντιπολίτευση την συνδράμει. Διότι αλλοιώς δεν θα δει τον εαυτό της αλλά τελείως διαφορετικού τύπου δυνάμεις να επωφελούνται από την κυβερνητική αποτυχία. Τα εθνικά θέματα στην ελληνική ιστορία δεν προκαλούν μόνο μείζονες πολιτικές επιπτώσεις. Έχουν οδηγήσει και σε «αλλαγή καθεστώτος».
Η Αθήνα θα αντιμετωπίσει την συνήθη προσπάθεια της Τουρκίας να κερδίσει τα πάντα και της Γερμανίας να μεροληπτεί υπέρ της και θα χρειαστεί ένας πολύ έξυπνος συνδυασμός αποτρεπτικής αποφασιστικότητας και διπλωματικής σαφήνειας για να επιτευχθεί. Και, αν κρίνουμε από όσα έπραξε ο κ. Πομπέο, μπορεί να αντιμετωπίσει και ακόμα πιο επικίνδυνα πλήγματα.
Ειλικρινά όμως, ας μας περιγράψει κανείς, αν διαθέτει, μια άλλη διέξοδο. ‘Όχι να μας πουλάνε τα πλεονεκτήματα του ενός ή του άλλου μέτρου εν κενώ, περιγράφοντας κάθε φορά μία κίνηση και ποτέ πως βλέπουν την εξέλιξη όλου του παιχνιδιού, αλλά να μας πούνε πως κάθε μέτρο εξυπηρετεί τη στρατηγική επιδίωξη και ποια είναι η στρατηγική επιδίωξη.
Γιατί τώρα πηγαίνουμε είτε προς καταστροφική πολεμική αναμέτρηση, είτε σε καταστροφικές παραχωρήσεις, πιθανώς και στα δύο.
Η αναλογία με τα ‘Ιμια και η αναλογία με το 1974
Μερικοί φοβούνται ότι μας σέρνουν σε νέα ‘Ιμια προκειμένου να μας οδηγήσουν σε μείζονες παραχωρήσεις. Νομίζουμε ότι η αναλογία είναι λάθος για τρεις τουλάχιστον λόγους.
Πρώτον, στα ‘Ιμια οι δύο χώρες τελούσαν υπό τον ασφυκτικό έλεγχο των ΗΠΑ, που μπορούσαν να είναι βέβαιες για την αποτροπή της κλιμάκωσης, σήμερα η Τουρκία δεν ελέγχεται και ενδέχεται να υπάρχουν ισχυροί παίκτες που να θέλουν την κλιμάκωση και όχι την αποτροπή της.
Δεύτερον, η κυβέρνηση, ακόμα κι αν έχει τη διάθεση, δεν διαθέτει το πολιτικό κεφάλαιο που χρειάζεται για να κάνει παραχωρήσεις κι αν κάνει, κινδυνεύει η μεν ίδια να πέσει, η δε χώρα να πάει σε χαώδη εσωτερική κρίση διακυβέρνησης ενώ οι στόλοι και οι αεροπορίες θα βρίσκονται με το δάχτυλο στη σκανδάλη στο Αιγαίο.
Τρίτο, μόνο, και μόνο ίσως, η Γερμανία θα μπορούσε να ακολουθήσει σήμερα μια τέτοια πολιτική. Για τους Αμερικανούς και τους Ισραηλινούς ο Ερντογάν είναι προγραμμένος, δεν είμαστε στο 1996, όταν η Τουρκία ήταν ο αγαπημένος και έμπιστος σύμμαχος των ΗΠΑ. Και χωρίς άλλωστε τον Ερντογάν, στην παρούσα διεθνή κατάσταση, δύσκολα τους φαντάζεται κανείς να θέλουν να αποκτήσει η Άγκυρα όλη την ανατολική Μεσόγειο. Δεν υπάρχει στην ιστορία μόνο το σενάριο Ιμίων, υπάρχουν και άλλα όπως το ’74 (μερικά στοιχεία του οποίου είναι και άλλα δεν είναι τώρα επαναλήψιμα).
Ο Χρήσιμος Ηλίθιος
Το θεμελιώδες, υπαρξιακό πρόβλημα Ελλάδας και Κύπρου είναι αυτή τη στιγμή, χωρίς «να κατεβάσουν τα βρακιά» απέναντι στην Τουρκία, να μην παίξουν τον ρόλο του «χρήσιμου ηλίθιου» για να λύσουν άλλοι τα προβλήματά τους με τον Ερντογάν με ελληνικό κόστος, εξυπηρετώντας και ένα σωρό άλλες επιδιώξεις τους. Το πιθανότερο άλλωστε είναι η όποια διάδοχη κατάσταση στην Τουρκία να είναι χειρότερη για την Ελλάδα και την Κύπρο από την τωρινή.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια