Κεντρικά στοιχεία αυτής της πολιτικής είναι αφενός μεν ο περιορισμός του ελευθέρου εμπορίου με την επιβολή δασμών, με την κατάργηση ζωνών/συμφωνιών όπως η NAFTA, TTIP κοκ., αφετέρου η μείωση των μεταναστευτικών ροών – επομένως, η αναβίωση του προστατευμένου εθνικού κράτους.
Ο ελιτισμός είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα του φιλελευθερισμού.
 |
Γράφει ο Βασίλης Βιλιάρδος
|
Εισαγωγικά, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 τελείωσε η εποχή της εθνικής οικονομικής πολιτικής, με αιτία τη δημιουργία υψηλού πληθωρισμού – ως αποτέλεσμα λανθασμένων μακροοικονομικών αποφάσεων. Μία από αυτές ήταν η έντονα επεκτατική δημοσιονομική πολιτική (=υψηλές δημόσιες δαπάνες) εκ μέρους των κυβερνήσεων στα πλαίσια του πελατειακού κράτους (στις Η.Π.Α. κυρίως λόγω των αναγκών χρηματοδότησης των πολέμων του Βιετνάμ), ενώ μία δεύτερη οι υπερβολικές απαιτήσεις των εργαζομένων.
Ειδικότερα, λόγω των λανθασμένων μακροοικονομικών πολιτικών, η νομισματική και η δημοσιονομική πολιτική οδηγούσε περισσότερο σε τιμολογιακά αποτελέσματα και λιγότερο σε ποσοτικά. Με απλά λόγια, αυξάνονταν οι μισθοί και οι τιμές των εμπορευμάτων, αλλά δεν παράγονταν περισσότερα για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση – οπότε προκαλούταν μεγάλος πληθωρισμός.
Το πρώτο θύμα αυτής της λανθασμένης μακροοικονομικής πολιτικής των Η.Π.Α. ήταν η κατάρρευση του συστήματος του «Bretton-Woods» – επειδή οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες θα προκαλούσαν τη διάχυση του υψηλού αμερικανικού πληθωρισμού στις άλλες χώρες. Εν προκειμένω, ούτε οι Η.Π.Α. ήθελαν να παραιτηθούν από την εθνική τους οικονομική πολιτική, ούτε οι άλλες χώρες αποδεχόταν τις ονομαστικές ανατιμήσεις των νομισμάτων τους – οι οποίες ήταν απαραίτητες στην υπερδύναμη, αφενός μεν για να καταπολεμήσει τον υψηλό πληθωρισμό, αφετέρου την πραγματική ανατίμηση του δολαρίου, ως αποτέλεσμα της αντιπληθωριστικής αύξησης των επιτοκίων.
Για παράδειγμα, η Γερμανία δεν αποδεχόταν την ανατίμηση του μάρκου, για να υποτιμηθεί το δολάριο παρά την αύξηση των επιτοκίων εκ μέρους της Fed – επειδή δεν ήθελε να έχει ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της, ούτε να δημιουργηθεί πληθωρισμός στο εσωτερικό της (αντίθετα η Ιαπωνία, η οποία είχε μεγάλα πλεονάσματα με τις Η.Π.Α. όπως η Κίνα σήμερα, υποχρεώθηκε αργότερα να το κάνει – με αποτέλεσμα να καταρρεύσει το χρηματιστήριο της και να βυθιστεί στον αποπληθωρισμό, από τον οποίο δεν έχει ακόμη ξεφύγει).
Ως εκ τούτου, οι δυτικές οικονομίες υιοθέτησαν το 1973 τις ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες, αντί τις σταθερές του συστήματος του «Bretton–Woods» – πόσο μάλλον αφού οι Η.Π.Α. κατάργησαν μονομερώς τον κανόνα του χρυσού το 1971, τυπώνοντας έκτοτε χρήματα κατά το δοκούν.
Εν τούτοις, ο αμερικανικός πληθωρισμός δεν σταμάτησε. Αντίθετα, οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις (1973/74 και 1979/80) ενέτειναν το πληθωριστικό πρόβλημα – το οποίο τελικά καταπολεμήθηκε με την απόσυρση της εγγύησης του κράτους, όσον αφορά την πλήρη απασχόληση των εργαζομένων. Αυτό συνέβη το 1979, όπου η κεντρική τράπεζα υιοθέτησε ως πρώτη προτεραιότητα της τη σταθερότητα των τιμών, αντί την πλήρη απασχόληση – έχοντας βιώσει τη μεγαλύτερη ύφεση μετά τον 2ΠΠ.
Έκτοτε έχει επικρατήσει η καινούργια νομισματική συναίνεση, όπου η βασική ευθύνη της Fed είναι η σταθερότητα των τιμών – ενώ, εκτός αυτού, η δημοσιονομική πολιτική δεν αντιμετωπίζεται ως ένα εργαλείο σταθεροποίησης της οικονομίας, αλλά ως ένα μέσον για τη μακροπρόθεσμη εξασφάλιση της ανάπτυξης, μέσω των διαρθρωτικών αλλαγών (όπως αυτές που απαιτούνται τα τελευταία χρόνια από την Ελλάδα).
Έτσι καταργήθηκε ένα ακόμη θεμελιώδες στοιχείο της πολιτικής του Keynes – έχοντας αντικατασταθεί από τις μειώσεις των φόρων για τις επιχειρήσεις, καθώς επίσης από την πλήρη αποχώρηση του δημοσίου από την οικονομία (ακραίος νεοφιλελευθερισμός). Εν προκειμένω, με τη μορφή της απελευθέρωσης της αγοράς και των ιδιωτικοποιήσεων πολλών κλάδων – οι οποίοι ήταν κυρίως υπό την επιρροή του κράτους, μεταξύ των ετών 1933 και 1980.
Στα πλαίσια αυτά, οι ομοιότητες των συνθηκών που επικρατούσαν στις αρχές τις δεκαετίας του 1980 με τις σημερινές, είναι φανερές – όπως, για παράδειγμα, οι ανατιμητικές πιέσεις που ασκούνται στο δολάριο λόγω της αύξησης των επιτοκίων από τη Fed, τα τεχνητά υποτιμημένα νομίσματα όπως το ευρώ και το γουάν που αυξάνουν τα ελλείμματα των Η.Π.Α., εξάγοντας τους ανεργία κοκ.
Η νεοφιλελεύθερη υπερεθνική πολιτική
Περαιτέρω, η νεοφιλελεύθερη ατζέντα εφαρμόσθηκε με μεγάλη συνέπεια σε σχέση με το εθνικό και με το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα – καθώς επίσης με το εξωτερικό εμπόριο. Με τον τρόπο αυτό, σε συνδυασμό με τις ελεύθερες συναλλαγματικές ισοτιμίες, αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό τα υπόλοιπα στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών παγκοσμίως, τα οποία μέχρι τότε ήταν πολύ χαμηλά – ενώ έκτοτε εξαρτώνται από την επιθυμία χρηματοδότησης των κρατών εκ μέρους των διεθνών χρηματαγορών, οι οποίες πλέον θεωρούνται ως οι κυρίαρχοι του σύμπαντος.
Στη συνέχεια προκλήθηκαν πολλές χρηματοπιστωτικές και συναλλαγματικές κρίσεις σε διάφορες χώρες, όταν οι χρηματαγορές άλλαζαν απόψεις – με την έννοια ότι, εισέρρεαν μεγάλα κεφάλαια σε κράτη που οι αγορές θεωρούσαν υγιή και κερδοφόρα, τα οποία απομακρύνονταν αγελαία όταν πανικοβάλλονταν, με αποτέλεσμα να τους προκαλούν τεράστιες ζημίες, όπως στο παράδειγμα της ασιατικής κρίσης του 1997/98.
Αυτό ισχύει επίσης για τα κράτη που ανήκουν σε μία νομισματική ένωση, όπως τεκμηριώθηκε σχετικά πρόσφατα από την κρίση της Ευρωζώνης – γεγονός που σημαίνει ότι, από το 1973 και μετά η ισοσκέλιση των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών, η οποία προηγουμένως επιτυγχανόταν με τις ανατιμήσεις/υποτιμήσεις των νομισμάτων, είτε δεν γίνεται καθόλου, όπως στο παράδειγμα των Η.Π.Α., είτε γίνεται με τη βοήθεια μίας κρίσης.
Κατά την άποψη μας δε, μπορεί μέχρι σήμερα να μη βίωσαν μία κρίση ισοζυγίου οι Η.Π.Α., συνεχίζοντας να έχουν τεράστια ελλείμματα, αλλά δεν θα το αποφύγουν στο μέλλον – ενώ η κρίση αυτή θα είναι πολύ πιο επικίνδυνη, λόγω της καθυστέρησης της, συνοδευόμενη από την αναβίωση του πληθωρισμού (ανάλυση), ο οποίος θα πυροδοτήσει το αναμενόμενο χρηματιστηριακό κραχ, με εναλλακτική τη στασιμότητα της παγκόσμιας οικονομίας κατά το ιαπωνικό παράδειγμα μετά το 1990.
Κάτι τέτοιο θα συμβεί πιθανότατα εξαιτίας της αλλαγής της οικονομικής πολιτικής εκ μέρους του κ. Trump, ο οποίος θεωρεί ότι, δεν είναι δυνατόν να αυξάνονται τα δημόσια χρέη στο διηνεκές εξαιτίας των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού – ούτε τα ιδιωτικά, ένεκα των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, ενώ οι χώρες με δίδυμα ελλείμματα και με τεράστια συνολικά χρέη, δημόσια και ιδιωτικά, δεν αποφεύγουν κάποια στιγμή τη χρεοκοπία.
Οι συνέπειες για τους εργαζόμενους
Συνεχίζοντας, ως αποτέλεσμα των παραπάνω, προέκυψε ένα διεθνές μακροοικονομικό καθεστώς, το οποίο μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μία παγκόσμια πολιτική της προσφοράς, κυριότερος εμπνευστής της οποίας ήταν η Σχολή του Σικάγο και ο M. Friedman – εντελώς αντίθετο με την πολιτική της ζήτησης του Keynes.
Στην Ευρώπη υιοθετήθηκαν οι τέσσερις βασικές ελευθερίες, οι οποίες αφορούσαν την απελευθέρωση της αγοράς των αγαθών, των υπηρεσιών και της κυκλοφορίας των κεφαλαίων, καθώς επίσης το πλήρες άνοιγμα των αγορών εργασίας – γεγονός που οδήγησε, ειδικά μετά το άνοιγμα των συνόρων της ανατολικής Ευρώπης (κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης), σε μεγάλες μεταναστευτικές ροές από τις φτωχότερες προς τις πλουσιότερες χώρες.
Η Βρετανία αποτελεί ένα κλασσικό παράδειγμα ως χώρα υποδοχής μεταναστών, επειδή δεν έκανε χρήση του δικαιώματος της που αφορούσε την επταετή περίοδο προσαρμογής – όπως επίσης οι Η.Π.Α., στα πλαίσια της NAFTA, μέσω της οποίας αυξήθηκε ο αριθμός των μεταναστών από το Μεξικό, αυξάνοντας σημαντικά την προσφορά του εργατικού δυναμικού εις βάρος των μισθών των Αμερικανών εργαζομένων (κάτι που θέλει να καταργήσει ο κ. Trump).
Η συγκεκριμένη πολιτική είχε σαν αποτέλεσμα την επιδείνωση της αναδιανομής των εισοδημάτων – η οποία αποτελεί μία από τις βασικές αιτίες της πρόκλησης υφέσεων. Δηλαδή, οι φτωχοί γίνονταν φτωχότεροι καταναλώνοντας λιγότερο – ενώ οι πλούσιοι πλουσιότεροι, όπου όμως δεν μπορούσαν να αυξήσουν την κατανάλωση τους περισσότερο από τις ανθρώπινες ανάγκες τους.
Τα ισχυρά συνδικάτα των εργαζομένων έχασαν τη δύναμη τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν επιτύχουν αξιόλογες αυξήσεις των μισθών των μελών τους, ακόμη και σε περιόδους μεγάλης ανάπτυξης – επειδή, λόγω του ανοίγματος των αγορών εργασίας, όλο και πιο πολλοί εργαζόμενοι στο εξωτερικό ή στο εσωτερικό ήταν πρόθυμοι να δουλεύουν με χαμηλότερες αμοιβές.
Εκτός αυτού το κράτος απαγορευόταν να επέμβει, επειδή θα εμπόδιζε να δημιουργηθούν εκείνες οι αναπτυξιακές προϋποθέσεις που θα απέρρεαν από την απελευθέρωση των αγορών – σύμφωνα με το νέο μακροοικονομικό καθεστώς που επικράτησε (κάτι που επιδιώκεται μόλις σήμερα στην Ελλάδα, στα πλαίσια των μνημονίων).
Περαιτέρω, δεν ήταν δυνατόν να υιοθετηθεί ένα είδος αποζημίωσης των χαμένων της παγκοσμιοποίησης, όπως είχε συζητηθεί κάποτε, επειδή κάτι τέτοιο θα αύξανε το κόστος των επιχειρήσεων, μειώνοντας την ανταγωνιστικότητα τους – ενώ, λόγω των ανοιχτών συνόρων, οι επιχειρήσεις θα μεταφέρονταν σε άλλες χώρες για να αποφύγουν αυτού του είδους τις επιβαρύνσεις, οπότε θα ζημιωνόταν εκείνο το κράτος που θα ήθελε να στηρίξει με το συγκεκριμένο τρόπο τα αδύναμα εισοδηματικά του στρώματα.
Το νέο καθεστώς (πολιτική της προσφοράς) είχε πάντως χαρακτηρισθεί πριν από πολλά χρόνια ως «χρυσός ζουρλομανδύας» – με την έννοια πως επιβάλλεται στο εκάστοτε εθνικό κράτος μία καταναγκαστική πολιτική, επειδή λόγω της αφομοίωσης των αγορών μεταξύ τους χάνει τον έλεγχο της οικονομικής του εξέλιξης, της απασχόλησης, καθώς επίσης της αναδιανομής των εισοδημάτων.
Ο «χρυσός αυτός ζουρλομανδύας», βασικός στόχος του οποίου ήταν η καταπολέμηση του πληθωρισμού της δεκαετίας του 1960 και 1970 που θεωρήθηκε πως προκάλεσε η πολιτική της ζήτησης (Keynes), είναι περισσότερο εμφανής στην Ευρωζώνη – έχοντας θεσμοθετηθεί από τη συμφωνία του Μάαστριχτ.
Τέλος, από την πλευρά των πολιτικών κομμάτων, το νέο καθεστώς στηρίχθηκε στην αρχή από τις φιλελεύθερες συντηρητικές παρατάξεις – στη συνέχεια επίσης από τις σοσιαλδημοκρατικές, όπως από τους Δημοκρατικούς στης Η.Π.Α., τους σοσιαλδημοκράτες στη Γερμανία (Schroeder) και τους εργατικούς στη Μ. Βρετανία (Blair).
Η αλλαγή εποχής
Επιστρέφοντας στον πρόεδρο Trump, φαίνεται πως κατάφερε να προσεγγίσει τους εκλογείς που συνήθως ψήφιζαν αριστερά (δημοκρατικούς), υποσχόμενος την κατάργηση της διεθνούς πολιτικής της προσφοράς – αφαιρώντας δηλαδή το «χρυσό ζουρλομανδύα» από τις Η.Π.Α., με την έννοια της ανάκτησης της οικονομικής πολιτικής από το εθνικό κράτος, όσον αφορά την ανάληψη εκ μέρους του της ευθύνης για τις οικονομικές εξελίξεις, για την αγορά εργασίας, καθώς επίσης για την αναδιανομή των εισοδημάτων.
Προφανώς κάτι τέτοιο είναι ενάντια στα συμφέροντα των πανίσχυρων αγορών (τράπεζες, χρηματιστήρια κλπ.), των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, καθώς επίσης των κρατών που είναι κερδισμένα από την παγκοσμιοποίηση – με κριτήριο τα πλεονάσματα στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους, όπως είναι η Κίνα, η Γερμανία, η Ελβετία κοκ.
Κεντρικά στοιχεία αυτής της πολιτικής είναι αφενός μεν ο περιορισμός του ελευθέρου εμπορίου (επιβολή δασμών, κατάργηση ζωνών/συμφωνιών όπως η NAFTA, TTIP κοκ.), αφετέρου η μείωση των μεταναστευτικών ροών – συμβολισμός της οποίας είναι το τείχος του Μεξικού. Φυσικά πρόκειται για συνειδητές επιλογές, με στόχο την ισοσκέλιση των δίδυμων ελλειμμάτων της υπερδύναμης, καθώς επίσης το σταμάτημα της αύξησης των δημοσίων και ιδιωτικών χρεών της – προτού την οδηγήσουν στο χάος.
Σε γενικές γραμμές πάντως αυτή η αλλαγή πολιτικής, με την οποία ο νέος πρόεδρος σκοπεύει την επιστροφή της χώρας του στο θετικό προστατευτισμό της δεκαετίας του 1950, χαρακτηρίζεται ως «πατριωτικός φιλελευθερισμός» – ο οποίος είναι εξαιρετικά ελκυστικός για τις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις, αφού έχουν κουραστεί από την έκθεση τους στον παγκόσμιο ανταγωνισμό μετά από τόσα χρόνια, ενώ ταυτόχρονα μειωνόταν οι μισθοί τους, οι συντάξεις τους και το κοινωνικό κράτος, με την παράλληλη αύξηση των χρεών τους.
Από την πλευρά της μακροοικονομίας τώρα, η πολιτική αυτή απαιτεί μία σειρά μεταρρυθμίσεων που αυξάνουν την οικονομική δύναμη των εγχωρίων επιχειρήσεων αγαθών και υπηρεσιών, καθώς επίσης των εργαζομένων. Μεταξύ άλλων απαιτείται η διενέργεια δημοσίων επενδύσεων, όπως αυτές που ανακοίνωσε ο κ. Trump – ενώ έτσι θα προέκυπτε μία εναλλακτική δυνατότητα, αντίθετη με την πολιτική της προσφοράς που επικρατεί παγκοσμίως.
Θα ήταν δε πλησιέστερη στη χρυσή εποχή του 1950 και στην πολιτική της ζήτησης του Keynes, ενώ θα μπορούσαν να αποφευχθούν οι δυσλειτουργίες της (υπερπληθωρισμός) – οι οποίες προήλθαν κυρίως από το ότι, το δημόσιο δεν αποχώρησε ως όφειλε από τον ιδιωτικό τομέα, όταν ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν υψηλός. Κλείνοντας, οι βασικοί λόγοι, οι οποίοι συνέβαλλαν στην άνοδο του πατριωτικού φιλελευθερισμού (οικονομικού εθνικισμού κατά άλλους), εν πρώτοις στις Η.Π.Α. και στη Μ. Βρετανία, ενώ ακολουθούν ήδη πολλές άλλες χώρες (Ουγγαρία, Ιταλία τώρα κλπ.), είναι οι εξής:
(α) Η χρηματοπιστωτική κρίση κλόνισε την εμπιστοσύνη πολλών συντηρητικών, στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς – αποκαλύπτοντας επί πλέον πως έχει κυριευθεί από τον άκρως νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό/καζίνο, μετατρέποντας την πλειοψηφία των ανθρώπων σε σκλάβους χρέους, καθώς επίσης τα κράτη σε υποχείρια των αγορών.
(β) Κατά τη διάρκεια της κρίσης επιβλήθηκαν μέτρα για τη σταθεροποίηση του συστήματος, τα οποία ήταν αντίθετα στη φιλελεύθερη ιδεολογία – με αποτέλεσμα να μην πείθει πλέον ούτε τους οπαδούς της.
(γ) Η επιστροφή στα εθνικά κράτη αντιμετωπίζεται από πολλούς ως μία δυνατότητα διάσωσης της καθαρά φιλελεύθερης ιδεολογίας – η οποία, μέσω του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, έχει οδηγήσει στη «δικτατορία των αγορών», καθώς επίσης σε μία σοβιετικού τύπου κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία, στην οποία όμως κυριαρχούν οι ελίτ.
Στα πλαίσια αυτά, εάν ο κ. Trump στις Η.Π.Α. και η κυρία May στη Μ. Βρετανία καταφέρουν να έχει επιτυχία ο πατριωτικός φιλελευθερισμός, με την έννοια πως το κράτος θα ενδιαφέρεται για τους Πολίτες του, καταπολεμώντας ταυτόχρονα τις τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες που έχει προκαλέσει ο νεοφιλελευθερισμός, τότε θα βιώσουμε πράγματι μία μεγάλη αλλαγή εποχής – η οποία δεν θα έχει σχέση με τον προστατευτισμό της δεκαετίας του 1930, αλλά με τη «μερική παγκοσμιοποίηση» της χρυσής εποχής του 1950, σε ένα πραγματικά φιλελεύθερο πλαίσιο.
Επίλογος
Η επιτυχία του πατριωτικού φιλελευθερισμού απαιτεί μία διεθνή «μονεταριστική» κάλυψη, όπως ήταν το σύστημα Bretton Woods στη δεκαετία του 1950 – κάτι που δεν υπάρχει σήμερα, στην εποχή των χρημάτων χωρίς αντίκρισμα (Fiat money), όπου κυριαρχεί παγκοσμίως το σύστημα του χρέους. Ως εκ τούτου, είναι πολύ πιθανόν να προκαλέσει νομισματικούς και εμπορικούς πολέμους, όπως την περίοδο του 1930 – οι οποίοι θα είχαν μία αντίστοιχη κατάληξη. Σε κάθε περίπτωση, θα οδηγούσε στη διάλυση νομισματικών ζωνών, όπως είναι η Ευρωζώνη, ενδεχομένως ακόμη και στο τέλος της ΕΕ – ενώ τα αδύναμα και ήδη υπερχρεωμένα κράτη θα αντιμετώπιζαν πολύ μεγάλα προβλήματα.
Από την άλλη πλευρά, η εθνική οικονομική πολιτική είναι επιρρεπής στον πληθωρισμό – οπότε απαιτούνται ικανές κυβερνήσεις, οι οποίες να είναι σε θέση να αντισταθούν στο λαϊκισμό και στο πελατειακό κράτος. Επί πλέον στις επιθέσεις των αγορών, οι οποίες δεν θα είναι καθόλου πρόθυμες να χάσουν τα προνόμια τους.
Επομένως, κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει σήμερα εάν τελικά επικρατήσει ο πατριωτικός φιλελευθερισμός, χωρίς να προκληθούν μεγάλες ζημίες στον πλανήτη – αλλά μόνο πως το τραίνο έχει ήδη ξεκινήσει από τις Η.Π.Α. και τη Μ. Βρετανία, ενώ δεν πρόκειται να σταματήσει, αφού όπως οι εργαζόμενοι συμπεριφέρθηκαν με αμετροέπεια τη δεκαετία του 1970, ηττώμενοι στη συνέχεια κατά κράτος, το ίδιο έκαναν οι αγορές τη δεκαετία του 2000, οπότε θα έχουν την ίδια μοίρα.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια