Γράφει η Lilia Shevtsova *
The New York Times
Ο Πούτιν προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις και παγκόσμιο πανικό στα τέλη του
περασμένου έτους, όταν συγκέντρωσε χιλιάδες στρατιώτες στα ουκρανικά σύνορα.
Μια εισβολή φαινόταν επικείμενη - και πέρα από αυτήν ξεπρόβαλε η απειλή μιας
νέας παγκόσμιας αντιπαράθεσης μεταξύ πυρηνικών δυνάμεων. Η κατάσταση δεν
έχει ηρεμήσει έκτοτε. Μια επικοινωνία μεταξύ του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ
Πούτιν και του Αμερικανού ομολόγου του Τζο Μπάιντεν στις 30 Δεκεμβρίου, στην
οποία οι δύο ηγέτες αντάλλαξαν απειλές, δεν βοήθησε ιδιαίτερα ώστε να
μετριαστεί η τεταμένη κατάσταση. Οποιοδήποτε επεισόδιο κατά μήκος των
ρωσο-ουκρανικών συνόρων θα μπορούσε να δημιουργήσει μια "κόλαση".
Το σκεπτικό του Κρεμλίνου για την κλιμάκωση είναι περίεργο, καθώς όπως
υποστηρίζει, ενεργεί στο πλαίσιο ανταπόκρισης στην "προσέλκυση της Ουκρανίας
στο ΝΑΤΟ" από τη Δύση και στην επέμβαση του ΝΑΤΟ σε ένα μέρος που το
Κρεμλίνο θεωρεί ως περιοχή επιρροής της Ρωσίας. Αλλά αυτό μοιάζει με μπλόφα
ή ακόμα και με τρολάρισμα. Η αλήθεια είναι ότι το ΝΑΤΟ, παρά τις όποιες
φιλικές χειρονομίες του, δεν είναι έτοιμο να ανοίξει την πόρτα του στην
Ουκρανία.
Ποιος είναι επομένως ο τελικός στόχος του κ. Πούτιν; Ο άμεσος στόχος,
σίγουρα, είναι να επιστρέψει η Ουκρανία στην τροχιά επιρροής της Ρωσίας.
Αλλά αυτό αποτελεί μονάχα ένα μικρό μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου. Το σχέδιο
του κ. Πούτιν είναι μεγαλεπήβολο. Θέλει να αναδιαμορφώσει τη
μεταψυχροπολεμική κατάσταση, διασφαλίζοντας την επιβίωση του
προσωποποιημένου συστήματος εξουσίας της Ρωσίας. Και αν κρίνουμε από την
αμήχανη και αγωνιώδη αντίδραση της Δύσης μέχρι στιγμής, ενδεχομένως να
βρίσκεται κοντά στο να επιτύχει αυτό που επιθυμεί.
Τα τελευταία χρόνια, ο κ. Πούτιν αναβίωσε με επιτυχία την παράδοση της
μονοπρόσωπης διακυβέρνησης στη Ρωσία, τροποποιώντας το Σύνταγμα,
ξαναγράφοντας την ιστορία και "φιμώνοντας” την αντιπολίτευση. Τώρα επιδιώκει
να ξαναδώσει στη Ρωσία την παγκόσμια αίγλη της. Την τελευταία δεκαετία, η
Ρωσία του κ. Πούτιν όχι μόνο έδειξε την ετοιμότητά της να επανακτήσει τον
έλεγχο του πρώην σοβιετικού χώρου, δοκιμάζοντας τις φιλοδοξίες της στη
Γεωργία και την Ουκρανία, αλλά άφησε επίσης τα ίχνη της σε όλο τον κόσμο,
μεταξύ άλλων μέσω της ανάμειξης σε δυτικές δημοκρατίες. Ωστόσο, η σημερινή
αντιπαράθεση για το Ουκρανικό ζήτημα ανάγει τα πράγματα σε νέο επίπεδο.
Ο κ. Πούτιν, ο οποίος δεν αρκείται πλέον στο να αναστατώνει τη Δύση,
προσπαθεί τώρα να την αναγκάσει να συμφωνήσει σε μια νέα παγκόσμια
κατάσταση, με τη Ρωσία να αποκαθίσταται στην πρωτοκαθεδρία. Δεν σταματά όμως
εκεί. Η γεωπολιτική πρόοδος θα χρησιμεύσει για τη διασφάλιση της εξουσίας
του κ. Πούτιν. Με αυτόν τον τρόπο, η Δύση, αποδεχόμενη τη γεωπολιτική θέση
της Ρωσίας, θα υποστήριζε ουσιαστικά και την εσωτερική της ατζέντα. Οι ΗΠΑ
θα γίνονταν, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, ο πάροχος ασφάλειας της
Ρωσίας. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα στρατηγική κίνηση.
H χρονική στιγμή είναι κρίσιμη. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει
επικεντρωθεί στις δικές της προκλήσεις και η αντιπαλότητα των ΗΠΑ με την
Κίνα δεν έχει φτάσει ακόμη στην τελική της ευθεία, το Κρεμλίνο
εκμεταλλεύεται τη χρονική στιγμή για να επιδιώξει το μεγάλο του σχέδιο. Για
να το κάνει αυτό, θα μπορούσε να ενεργήσει πολεμικά ανά πάσα στιγμή. Αλλά η
αντιπαράθεση δεν αποτελεί στόχο του Κρεμλίνου. Η κλιμάκωση αφορά την ειρήνη
με τους όρους της Ρωσίας.
Αυτήν τη στιγμή, είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα ακολουθήσει. Ο κ.
Πούτιν δεν μπορεί να εξαναγκάσει τους δυτικούς αντιπάλους του να παραδοθούν,
ούτε είναι έτοιμος να υποχωρήσει. Αλλά θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τόσο
τις παραχωρήσεις όσο και τις αρνήσεις για να προωθήσει την ατζέντα του. Οι
παραχωρήσεις, όπως η ρητή δέσμευση του ΝΑΤΟ να μην επεκταθεί προς τα
ανατολικά, θα παρουσιαστούν ως νίκες, ενώ οι αρνήσεις ως πρόσχημα για
περαιτέρω κλιμάκωση. Μια επιτυχία είναι ήδη ξεκάθαρη. Η Δύση αναγκάστηκε να
ανταμείψει τη Ρωσία -μέσω της προσέγγισης, της διπλωματίας και πάνω από όλα,
της προσοχής- για τη φιλανθρωπική πράξη της μη εισβολής στην Ουκρανία.
Η εξέγερση της Ρωσίας απειλεί να μετατρέψει τη γεωπολιτική κατάσταση σε μια
μάχη απειλών. Η μέθοδος του κ. Πούτιν είναι δοκιμασμένη. Ανεβάζει την ένταση
και στη συνέχεια απαιτεί "δεσμευτικές συμφωνίες", τις οποίες δεν παίρνει στα
σοβαρά. Ο στόχος, στην πραγματικότητα, είναι μια Χομπεσιανή παγκόσμια τάξη,
που βασίζεται στη διατάραξη και την ετοιμότητα για αιφνιδιαστικές κινήσεις.
Αυτή η τάξη δεν έχει καμία σχέση με εκείνες που διαμορφώθηκαν στη Διάσκεψη
της Γιάλτας το 1945 ή στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815. Οι αρχιτέκτονές τους
ακολούθησαν τους κανόνες. Το Κρεμλίνο προτείνει κάτι πολύ διαφορετικό: Την
ασημαντότητα των κανόνων. Οι κανόνες με τους οποίους κυβερνάται ο κόσμος τις
τελευταίες τρεις δεκαετίες θα πεταχτούν στην άκρη, υπέρ της δημιουργικής
ερμηνείας του εφικτού. Σε αυτό το ελεύθερο παιχνίδι, ο κ. Πούτιν -ο ειδικός
των σασπένς και των ξαφνικών κινήσεων- ενδέχεται να επιδιώξει τη συγχώνευση
της γεωπολιτικής του δύναμης και της προσωπικής του κυριαρχίας.
Σήμερα, η Ουκρανία αποτελεί το "μήλο της Έριδος". Αλλά δεν θα τελειώσει όλο
αυτό εκεί. Η Λευκορωσία, της οποίας ο ηγέτης βασίζεται στην υποστήριξη της
Ρωσίας, θα μπορούσε να αποτελέσει το επόμενο βραβείο στη γεωπολιτική
αντιπαλότητα ή ίσως θα μπορούσε να είναι το Καζακστάν, όπου έχει ξεσπάσει
λαϊκή οργή για το διεφθαρμένο, υποστηριζόμενο από τη Ρωσία, καθεστώς. Το
δράμα μόλις αρχίζει. Άλλες γειτονικές χώρες θα μπορούσαν να καταστούν όμηροι
του συστήματος επιβίωσης της Ρωσίας, το οποίο απαιτεί εξωτερική κυριαρχία
για χάρη της εσωτερικής ασφάλειας.
Μέχρι στιγμής, το Κρεμλίνο ήταν εξαιρετικά τυχερό ή εξαιρετικά επιδέξιο,
παίζοντας ένα "αδύναμο” χαρτί χωρίς να διαθέτει κρυφούς άσσους στο μανίκι.
Το Κρεμλίνο βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα δυτικό κατεστημένο αποφασισμένο να
διατηρήσει το status quo, ακόμη και αν αυτό σημαίνει κάποιας μορφής
συμβιβασμό. Πώς μπορεί η Δύση να αποτρέψει τη Ρωσία όταν είναι μπλεγμένη σε
μια σειρά οικονομικών δεσμών καθώς και δεσμών ασφαλείας με τη Μόσχα;
Xωρίς καμία αμφιβολία, ο κ. Πούτιν αισθάνεται ότι έχει το πλεονέκτημα.
Έχοντας βρεθεί αντιμέτωπος με τους δυτικούς ηγέτες επί δεκαετίες, φαίνεται
να έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μπορεί να παίξει τον ρόλο του νταή. Το
γεγονός ότι οι ΗΠΑ συμφώνησαν γρήγορα να ξεκινήσουν συνομιλίες, υποδηλώνει
ότι η στρατηγική του κ. Πούτιν αποδίδει. Μπορεί να χρειαστούν μήνες προτού
οι δυτικοί εταίροι ανακαλύψουν ότι έχουν εμπλακεί σε μια ανταλλαγή ανούσιων
συζητήσεων.
Είναι προφανές ότι η Δύση δεν έχει ακόμη καταλήξει στο πώς να ανταποκριθεί
στην πολιτική του Κρεμλίνου. Αναγκάζοντας τον κόσμο να μαντεύει τι ετοιμάζει
η Ρωσία και ακολουθώντας ταυτόχρονα αμοιβαία αντιφατικές πολιτικές, το
Κρεμλίνο κρατά τη Δύση αποπροσανατολισμένη. Συνηθισμένη να λειτουργεί με
ορθολογικούς τρόπους, αποφεύγοντας το ρίσκο, η Δύση δεν γνωρίζει πώς να
αντιδράσει σε ένα τέτοιο "οργανωμένο χάος".
Υπάρχουν διάφορες παγίδες στις οποίες θα μπορούσαν να πέσουν η Ρωσία και η
Δύση. Το είδος των κυρώσεων που φέρεται να εξετάζει η κυβέρνηση Μπάιντεν θα
μπορούσε να είναι καταστροφικό για το ρωσικό κράτος και τις ελίτ του και οι
απλοί Ρώσοι πολίτες δεν πρόκειται να θυσιάζουν για πάντα το βιοτικό τους
επίπεδο για πολέμους και ανταγωνισμούς. Σύμφωνα με το ανεξάρτητο Κέντρο
Levada, το 2021 μόνο το 32% των Ρώσων ήθελε να δει τη χώρα ως "μια μεγάλη
δύναμη που σέβονται και φοβούνται οι άλλες χώρες" και μόλις το 16% πίστευε
ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να αυξήσει το κύρος του κ. Πούτιν. Το πατριωτικό
"ναρκωτικό" του μιλιταρισμού έχει αρχίσει να εξασθενεί.
Υπάρχει μια παγίδα και για τη Δύση. Οποιαδήποτε συμφωνία που θα επέτρεπε στο
Κρεμλίνο να ερμηνεύσει τους παγκόσμιους κανόνες του παιχνιδιού θα υπονόμευε
τις δυτικές αρχές. Ωστόσο, η απόρριψη μιας συμφωνίας θα μπορούσε να
υποκινήσει το Κρεμλίνο να διαλύσει όλη την κατάσταση. Οι φιλελεύθερες
δημοκρατίες του κόσμου δεν είναι ιδιαίτερα έτοιμες για μια σύγκρουση με μια
πυρηνική δύναμη.
Πρόκειται για αδιέξοδο και δεν φαίνεται να υπάρχει διέξοδος στον ορίζοντα.
Και οι δύο πλευρές συνεχίζουν να παίζουν το "παιχνίδι" του "ποιος θα
ανοιγοκλείσει πρώτος τα μάτια": Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους διαβεβαιώνουν
την Ουκρανία για την υποστήριξή τους, ενώ η Ρωσία είναι έτοιμη για
στρατιωτική ανάπτυξη. Μια συνάντηση στη Μόσχα την Πέμπτη μεταξύ εκπροσώπων
της Ρωσίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας δεν έφερε μεγάλη πρόοδο. Οι
διαπραγματεύσεις αρχίζουν σοβαρά την επόμενη εβδομάδα, καθώς η Ρωσία και οι
ΗΠΑ -αργότερα θα προστεθούν και τα μέλη του ΝΑΤΟ- στοχεύουν να βρουν τους
τομείς όπου είναι εφικτή η συμφωνία και που όχι.
Ακόμη και αν οι προσπάθειες αυτές καταφέρουν να μετριάσουν προσωρινά την
κατάσταση, η αμοιβαία καχυποψία θα παραμείνει. Ο λόγος είναι απλός: Για όσο
καιρό ο κ. Πούτιν έχει την εξουσία, το μεγάλο του σχέδιο δεν θα είναι ποτέ
εκτός πλάνων.
* Η Lilia Shevtsova είναι συγγραφέας, μεταξύ άλλων, των βιβλίων
"Putin's Russia" και "Lonely Power: Why Russia Has Failed to Become the
West and the West Is Weary of Russia".
© 2022 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"
0 Σχόλια