Γιατί ο Ερντογάν έκανε τελικά την κυβίστηση;

Γράφει ο Σάββας Καλεντερίδης

Τις προηγούμενες ημέρες ζήσαμε μια πολύ μεγάλης σημασίας διπλωματική κρίση στην Τουρκία, με αφορμή την κοινή δήλωση των δέκα πρέσβεων.

Πρέσβεις δέκα δυτικών χωρών συνυπέγραψαν κείμενο με το οποίο ζητούσαν από την τουρκική κυβέρνηση να εφαρμόσει την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφορικά με τον επιχειρηματία-ακτιβιστή Οσμάν Καβαλά ο οποίος κρατείται επί τέσσερα χρόνια χωρίς να έχει τελεσιδικήσει οποιαδήποτε δικαστική απόφαση σε βάρος του.

Αυτή λοιπόν η ενέργεια ο Ερντογάν θεώρησε ότι στρέφεται εναντίον του ιδίου. Για ποιο λόγο;

Επειδή ο Οσμάν Καβαλά κατηγορείται ότι πρωτοστάτησε στη διοργάνωση των συλλαλητηρίων στο πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη το 2013 και ότι συμμετείχε με τους μηχανισμούς του στο εναντίον του Ερντογάν πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016.

Εξ αυτού του λόγου ο Τούρκος πρόεδρος βλέπει προσωπικά το θέμα, και επειδή ελέγχει απολύτως τη δικαστική εξουσία επέβαλε την κράτησή του που θεωρείται παράνομη όχι μόνο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά και από κορυφαίους νομικούς και πρώην δικαστές της Τουρκίας, οι οποίοι έχουν εκφραστεί αλλεπάλληλες φορές και για τον Οσμάν Καβαλά, αλλά και για τον επίσης κρατούμενο συμπρόεδρο του Κόμματος της Δημοκρατίας των Λαών (HDP) Σελαχατίν Ντεμιρτάς.

Ο Ερντογάν, λοιπόν, διαβάζοντας αυτήν την ανακοίνωση που συνυπέγραψαν οι πρέσβεις των δυτικών χωρών αντέδρασε οργισμένα και έκανε μία δήλωση με την οποία έλεγε: «Εδωσα εντολή στο υπουργείο Εξωτερικών να χαρακτηρίσει τους δέκα πρέσβεις μη επιθυμητά άτομα (personae non gratae) στην Τουρκία», κάτι που στη διπλωματική γλώσσα σημαίνει ότι θα επιδοθεί μία νότα προς τα άτομα αυτά, ώστε να εγκαταλείψουν –συνήθως εντός 24ώρου– τη χώρα.

Η δήλωση αυτή ήταν η απαρχή της εξαιρετικά σοβαρής κρίσης. Με βάση αυτά που διαβάζουμε, αλλά και κάνοντας σχετικό ερώτημα σε εξέχοντα διπλωμάτη, ποτέ στην ιστορία καμία χώρα δεν απέλασε με μία απόφαση ταυτοχρόνως δέκα διπλωμάτες.

Άρα η απόφαση αυτή του Ερντογάν είναι πέρα από τα διπλωματικά ειωθότα. Ας δούμε όμως τι έγινε στη συνέχεια.

Οι εν λόγω δυτικές χώρες –κυρίως οι σκανδιναβικές– δήλωσαν ότι δεν υπάρχει κάτι μεμπτό στην κοινή δήλωση και ότι δεν κατανοούν την πρόθεση του Τούρκου προέδρου για την απέλασή τους. Μάλιστα είπαν ότιοι πρέσβεις τους συνεχίζουν κανονικά να ασκούν τα καθήκοντά τους στην Τουρκία.

Κατά το σαββατοκύριακο που άρχισε να κορυφώνεται η κρίση είδαμε επίσης μία επιδείνωση της κατάστασης της τουρκικής λίρας έναντι του δολαρίου και του ευρώ – και όλοι γνωρίζουμε ότι εάν γίνονταν οι απελάσεις η πτώση της τουρκικής λίρας θα συνεχιζόταν και τις επόμενες μέρες.

Από την άλλη, στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών έγινε ένας πραγματικός χαμός. Ο λόγος ήταν ότι ο Ερντογάν επέμενε να γίνει πράξη η δήλωσή του και να επιδοθούν τα διαβήματα με τα οποία χαρακτηρίζονται οι πρέσβεις personae non gratae. Η δε διπλωματία, παρότι σε μεγάλο βαθμό ελέγχεται από τον πρόεδρο, θεώρησε ότι αυτή η ενέργεια θα έχει καταστροφικές συνέπειεςκαι αντιστάθηκε.

Η αντίσταση αυτή προφανώς μεταφέρθηκε στον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο οποίος ήταν σε επίσημη επίσκεψη στην Κορέα. Ο Ερντογάν επικοινώνησε μαζί του για να του δώσει την εντολή ώστε και αυτός με τη σειρά του να δώσει την εντολή στο υπουργείο Εξωτερικών για να επιδοθούν τα διαβήματα. Ο Τσαβούσογλου ζήτησε να τον περιμένει να επιστρέψει για να διαχειριστούν μαζί την κατάσταση, όμως ο Ερντογάν επέμενε.

Τότε ο Τσαβούσογλου φέρεται ότι είπε (όπως αφήνουν οι διπλωματικές πηγές στην Τουρκία να διαρρεύσει ·άλλωστε είχαμε και από την έγκυρη Deutsche Welle σχετικό ρεπορτάζ): «Σε αυτήν την περίπτωση, εάν επιμένετε στην απέλαση, επιστρέφοντας εγώ θα παραιτηθώ». Υπάρχει όμως άλλο ένα θέμα.

Το επιχείρημα των Τούρκων διπλωματών προς τον Ερντογάν ήταν το εξής: «Εάν απελάσουμε δέκα πρέσβεις, κάθε χώρα θα έχει την απώλεια ενός διπλωμάτη, κάτι το οποίο αναπληρώνεται. Η Τουρκία όμως θα έχει την απώλεια δέκα διπλωματών την ίδια στιγμή διότι στα διπλωματικά ειωθότα τηρείται η αρχή της αμοιβαιότητας: Μου διώχνεις έναν, σου διώχνω έναν. Άρα πρέσβεις της Τουρκίας από τις δέκα χώρες θα επέστρεφαν πίσω. Θα είχαμε λοιπόν ένα σοβαρό πρόβλημα, δεκαπλάσιο από αυτό που θα είχαν οι δέκα δυτικές χώρες, μια επιδείνωση άνευ προηγουμένου στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας».

Τα ζητήματα που θα προκαλούσε η υλοποίηση της απόφασης του Ερντογάν δεν σταματούν εδώ. Με βάση τον προγραμματισμό, αλλά και τις προσδοκίες του, αναμένεται η συνάντηση με τον Τζο Μπάιντεν στη μεθαυριανή Σύνοδο των 20 πλέον αναπτυγμένων χωρών του κόσμου. Εάν είχε απελάσει τον Αμερικανό πρέσβη, στην ουσία μηδένιζε τις πιθανότητες να γίνει δεκτός από τον πρόεδρο των ΗΠΑ.

Συνεπώς, η πτώση της τουρκικής λίρας, η σχεδόν βέβαιη απέλαση δέκα Τούρκων πρέσβεων, η απειλή παραίτησης του Τσαβούσογλου, αλλά κυρίως το ενδεχόμενο ακύρωσης της συνάντησης με τον Τζο Μπάιντεν υποχρέωσαν τον Ερντογάν να κάνει δεύτερες σκέψεις και να αναθεωρήσει την απόφασή του.

Έλα όμως που είχε δεσμευτεί δημοσίως, με λεονταρισμούς τύπου «εδώ δεν είναι χώρα μπανανία για να κάνετε ό,τι θέλετε». Είχαμε επιπλέον χειροκροτήματα από το κοινό του, είχαμε πολύ σκληρές δηλώσεις από τον συγκυβερνώντα Ντεβλέτ Μπαχτσελί και από τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο οποίος συναγωνίζεται σε παραλήρημα και τους δύο προηγούμενους.

Ενώ λοιπόν υπήρχε αυτή η δέσμευση, έπρεπε να βρεθεί μία διέξοδος. Και τη λύση την έδωσαν οι ΗΠΑ. Μιλάμε για εμπαιγμό του τουρκικού λαού. Τι συνέβη;

Στις διαβουλεύσεις που έκανε ο «υπό απέλαση» πρέσβης των ΗΠΑ με το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών συμφωνήθηκε να δοθεί η εξής «διέξοδος»: Να κάνει ένα σχόλιο στον επίσημο λογαριασμό Twitter της αμερικανικής πρεσβείας στην Άγκυρα που να λέει ότι η επιστολή που υπέγραψε και συνυπέγραψαν άλλοι εννέα πρέσβεις δεν είναι αντίθετη προς το άρθρο 41 της Σύμβασης της Βιέννης. Το άρθρο αναφέρεται στο πλαίσιο δράσης των διπλωματών, και συγκεκριμένα στο ότι δεν πρέπει να αναμειγνύονται στα εσωτερικά ζητήματα.

Το σχόλιο αυτό μεταφράστηκε σε τουρκικό tweet ως υπαναχώρηση και έτσι κυκλοφόρησε στα δημοσιεύματα που ακολούθησαν. Επιπλέον, το συγκεκριμένο tweet έγινε retweet (δηλαδή φτάσαμε σε ένα σημείο η διπλωματία πλέον να μην ασκείται με τον κλασικό τρόπο, είτε μέσω διπλωματικών ανακοινώσεων είτε μέσω γραπτών διαβημάτων) και η αναπαραγωγή αυτού οδήγησε και τις άλλες εννέα χώρες να υιοθετούν την ανακοίνωση των ΗΠΑ.

Ο Ερντογάν το άρπαξε αυτό και είπε: «Ορίστε, δείχνουν ότι σέβονται το άρθρο 41, άρα δεν αναμειγνύονται στα εσωτερικά μας, άρα αποσύρω κι εγώ την απειλή για την απέλασή τους». Προσπάθησε δε να παρουσιάσει το γεγονός αυτό ως νίκη του ιδίου και της Τουρκίας απέναντι στην «κακιά Δύση».

Να υπενθυμίσουμε ότι στην Τουρκία υπάρχει έντονος αντιδυτικισμός, ένα μίσος αλλά και ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας που εκδηλώνεται πολλές φορές με αυτές τις υβριστικές ανακοινώσεις.

Στη συνέχεια είχαμε τη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο οποίος είπε ξεκάθαρα: «Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να στηρίζουν τη δήλωση των δέκα πρέσβεων, η οποία δεν αποτελεί ανάμιξη στα εσωτερικά της Τουρκίας, απλά ζητά την εφαρμογή της απόφασης του ΕΔΑΔ για τον Καβαλά. Δεν αναμιγνύεται στα εσωτερικά της, αλλά έχει αξίωση από την Τουρκία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της απέναντι στο Διεθνές Δίκαιο και εν προκειμένω απέναντι στην απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου». Αυτό βέβαια δεν πέρασε στα ΜΜΕ της Τουρκίας.

Είναι αγράμματος;

Και εδώ παραμένει ένα τεράστιο ζήτημα. Δεν γνώριζε ο Ερντογάν ότι η ανακοίνωση που συνυπέγραψαν οι πρέσβεις δεν παραβιάζει το άρθρο 41; Επρεπε να το πουν οι ίδιοι; Είναι αγράμματος;

Μάλιστα, μάς δίνει το δικαίωμα να πούμε ότι κάπου έχει δίκιο ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος αμφισβητεί την ικανότητα του Ερντογάν πλέον να έχει λογικό ειρμό σκέψης και να παίρνει αποφάσεις για την Τουρκία.

Θεωρεί, δηλαδή, ότι υπάρχει πρόβλημα διανοητικό αυτή τη στιγμή στον Τούρκο πρόεδρο.

Την εικόνα για την κατάσταση στην Τουρκία έρχονται να συμπληρώσουν όχι μόνο ο συγκυβερνών Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αλλά και ένας δελφίνος, ο Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο οποίος αποδεδειγμένα πλέον ελέγχει σε μεγάλο βαθμό τις αστυνομικές υπηρεσίες και τον κρατικό μηχανισμό, καθώς επίσης τα δίκτυα εισαγωγής και διακίνησης των ναρκωτικών.

Αυτή είναι η κατάσταση και πιστεύουμε πως είναι ένα πολιτικό ζήτημα που πρέπει να απασχολήσει την Ελλάδα, ειδικά σε ό,τι αφορά τον τρόπο με τον οποίο ο Ερντογάν αφενός παίρνει τις αποφάσεις και αφετέρου κάνει τη λεγόμενη κυβίστηση, δηλαδή αλλάζει τις αποφάσεις, προσαρμόζεται και συμμορφώνεται με αυτό που επιβάλλουν τελικά οι ισχυρότερες χώρες.