Το 2011 ο Ερντογάν αναφέρθηκε σε οξυνόμενες εντάσεις με την Κυπριακή Δημοκρατία ως αιτία για την αποστολή τουρκικών σκαφών για έρευνες στον βυθό της Μεσογείου. Περίπου μία δεκαετία αργότερα, η απειλή του Ερντογάν έχει αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ
Γράφει ο Ράιαν Γκίνγκρας *
Υπάρχει σοβαρός λόγος να θεωρήσει κανείς την πρωτοβουλία της Τουρκίας περί της «Γαλάζιας Πατρίδας» ως διαπραγματευτική τακτική. Η Αγκυρα ισχυρίζεται ότι η επιθετική στάση της στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο προέρχεται από αυτό που εκείνη πιστεύει ότι είναι η απροθυμία της Ελλάδας να διαπραγματευθεί. Μία σειρά ζητημάτων αναπόσπαστων των τουρκικών συμφερόντων δεν αντιμετωπίζονται: το φυσικό αέριο στη Μεσόγειο, η στρατιωτικοποίηση εδάφους από την Ελλάδα στο Αιγαίο, διαφορές επί ακατοίκητων νησιών και βράχων καθώς και, ίσως σημαντικότερο, το καθεστώς της επονομαζόμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου».
Ο Ερντογάν έχει δηλώσει, ήδη πριν από μία δεκαετία, ότι η υπομονή της κυβέρνησής του τελειώνει. Το 2011, αναφέρθηκε σε οξυνόμενες εντάσεις με την Κυπριακή Δημοκρατία ως αιτία για την αποστολή τουρκικών σκαφών για έρευνες στον βυθό της Μεσογείου. «Από εδώ και στο εξής», πρόσθεσε, «θα συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε χωρίς δισταγμό οτιδήποτε επιτάσσουν τα εθνικά μας συμφέροντα». Περίπου μία δεκαετία αργότερα, η απειλή του Ερντογάν έχει αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ.
Η «Γαλάζια Πατρίδα» της Αγκυρας φαίνεται ότι δίνει ζωή σε μεγάλο κομμάτι της δημόσιας συζήτησης στην Τουρκία. Οι τουρκικές ενημερωτικές εκπομπές παρουσιάζουν τακτικά εις βάθος αναλύσεις της θαλάσσιας στρατηγικής για λαϊκή κατανάλωση. Σε αυτές πρωταγωνιστούν συχνά πρώην ναύαρχοι που έχουν διακυβεύματα στις πολιτικές της κυβέρνησης. Από τη δική τους προοπτική, η «Γαλάζια Πατρίδα» δεν συνιστά απλά μία νέα προσέγγιση σε παλιά προβλήματα. Αποτελεί μάλλον μία υπαρξιακή δήλωση της ταυτότητας, της ιστορίας και των φιλοδοξιών της Τουρκίας.
Οι αρχικοί συγγραφείς της «Γαλάζιας Πατρίδας», ναύαρχοι όπως ο Τζεμ Γκιουρντενίζ, ο Τζιχάτ Γιαϊτσί, ο Σονέρ Πολάτ και άλλοι, μοιράζονται πολλά κοινά στοιχεία. Οταν ήταν νεότεροι, η κρίση του 1974 άφησε ένα ανεξίτηλο σημάδι στις εντυπώσεις τους για την Ελλάδα και την Κύπρο. Ολοι τους μοιράζονται σκληρές κεμαλικές απόψεις για τη φύση της τουρκικής ταυτότητας και ιστορίας. Για αυτούς, κάθε εκατοστό εδάφους που κερδήθηκε από την Τουρκική Δημοκρατία υπήρξε τουρκικό εδώ και 1.000 χρόνια. Ως αξιωματικοί, τα γεγονότα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου δίδαξαν πικρά μαθήματα στους Τούρκους. Ενα από αυτά είναι η πεποίθηση ότι η Τουρκία περιβάλλεται από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς.
Ισχυρά δυτικά κράτη, ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, εργάστηκαν συνήθως για να υποσκάψουν την κυριαρχία και τα συμφέροντα της Τουρκίας. Παρά τις προκλήσεις αυτές, έγιναν μάρτυρες της ανάπτυξης της Τουρκίας, από μόνη της, σε μία δύναμη. Οι στρατιωτικές περιπέτειες της Τουρκίας από το 2016, σε συνδυασμό με την πρόοδο στη γηγενή παραγωγή drones και θαλάσσιας τεχνολογίας, επιβεβαιώνουν αυτό το καθεστώς. Αν και μπορεί να διαφωνούν με τον Ερντογάν σε ζητήματα εσωτερικής πολιτικής, το όραμά τους για τη θέση της Τουρκίας στον κόσμο είναι σε γενικές γραμμές όμοιο. Αυτό που επιδιώκουν δεν είναι η αποκατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως συχνά πιστεύεται, αλλά η συνειδητοποίηση του σύγχρονου δυναμικού της Τουρκίας ως δύναμης. Η ευθεία άσκηση επιρροής επί της Ανατολικής Μεσογείου και των ζωτικών θαλασσίων οδών της αποτελούν κλειδί για τον στόχο αυτόν.
Από αυτό το πλεονεκτικό, για την ίδια, σημείο, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι εμπόδια που πρέπει να υπερπηδηθούν. Δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη ότι οι πικρές συγκρούσεις του 19ου και του 20ού αιώνα εξακολουθούν να επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται τους Ελληνες ως και σήμερα. Για τους ναυάρχους και τους ναύτες του τουρκικού Ναυτικού, οι παρελθόντες ανταγωνισμοί συχνά αντηχούν στην εκπαίδευση και στις επαγγελματικές εμπειρίες τους. Η «Γαλάζια Πατρίδα», όμως, δεν είναι μία πράξη ιστορικών αντιποίνων.
Αντιθέτως, η σύλληψή της απαντά σε αυτό που ένας εξέχων αξιωματικός έχει περιγράψει ως «ατελείωτες φαντασιώσεις» της Ελλάδας. Ισχυροί διαμορφωτές αποφάσεων όπως ο Τζεμ Γκιουρντενίζ και ο Τζιχάτ Γιαϊτσί ισχυρίζονται ότι η Ελλάδα είναι μία «αναθεωρητική απειλή» για τις ικανότητες της Τουρκίας να αναπτυχθεί και να ευημερήσει ως δύναμη. Τα επιχειρήματά τους εναντίον των διεκδικήσεων της Ελλάδας και της Κύπρου στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο εδράζονται μόνο μερικώς στην πεποίθησή τους ότι τα νησιά, ανεξαρτήτως του μεγέθους τους, δεν διαθέτουν νομικό έρεισμα ως εθνική επικράτεια. Και τα δύο κράτη, η Ελλάδα και η Κύπρος, είναι, κυνικά μιλώντας, αδύναμα και φτωχά, ενώ η Τουρκία είναι μεγαλύτερη και ισχυρότερη. Ιδιαίτερα η Ελλάδα εξαρτάται από την υποστήριξη της Δύσης, ελπίζοντας να επιβάλλει τη θέλησή της στην Αγκυρα. Οι Ελληνες, όπως έχει ειπωθεί περισσότερες από μία φορά, θα έπρεπε αντιθέτως «να ξέρουν τη θέση τους».
Δεν είναι ξεκάθαρο τι σημαίνουν οι θέσεις αυτές για το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ο Ερντογάν είναι γνωστός για την αιφνίδια αλλαγή πορείας όταν κάτι τέτοιο τον βολεύει. Τα οικονομικά προβλήματα ή η πραγματική απειλή κυρώσεων, ίσως οδηγήσουν την Αγκυρα να εγκαταλείψει την τρέχουσα πορεία της. Ωστόσο, οι προκλητικές πράξεις έχουν ήδη αποφέρει αποτελέσματα για την Αγκυρα. Αλλα πλεονεκτήματα, όπως η ταχεία ανάπτυξη του Ναυτικού της, της προσφέρουν μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα. Εν τω μεταξύ, η έννοια της Τουρκίας ως ανερχόμενης θαλάσσιας δύναμης εξακολουθεί να ηλεκτρίζει την τουρκική κοινή γνώμη. Ακόμη και οι ηγέτες της τουρκικής αντιπολίτευσης συμφωνούν ότι οι θαλάσσιες διεκδικήσεις της Τουρκίας πρέπει να υπερασπιστούν με τον ίδιο ζήλο όπως τα χερσαία σύνορα. Το βάθος αυτής της συναίνεσης στην Τουρκία υποδηλώνει ότι η «Γαλάζια Πατρίδα» δεν είναι τέχνασμα. Είναι ένα όραμα που δεν σκοπεύει να αφήσει στην Ελλάδα και στην Κύπρο άλλη επιλογή από την παράδοση.
* Ο κ. Ράιαν Γκίνγκρας είναι καθηγητής στο Τμήμα Εθνικής Ασφαλείας (National Security Affairs) του Ναυτικού Μεταπτυχιακού Κολεγίου (Naval Postgraduate College) των ΗΠΑ
** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της
αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια