Γράφει ο Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής διεθνών σχέσεων - Στρατηγικών Σπουδών
Δεν χρειαζόταν, βέβαια, η συνέντευξη του Λαβρόφ, για να καταλάβουμε το γεγονός πως οι ηγεμονικές δυνάμεις ανταγωνίζονται η μια την άλλη στις περιφέρειες. Σε πάρα πολλά κείμενά μας σταθήκαμε σε αυτό το γεγονός, επειδή ολοφάνερα η Συμφωνία των Πρεσπών, αφενός αφύπνισε ένα περιφερειακό ζήτημα που βρισκόταν σε νάρκωση και αφετέρου δόμησε τις προϋποθέσεις ακόμη μιας έντονης περιφερειακής διένεξης, κατατριβής των περιφερειακών κρατών-στόχων και μεταφοράς βαρών.
Οι ηγεμονικές δυνάμεις δεν βλέπουν φίλους και εχθρούς αλλά εν δυνάμει πιόνια και αναλώσιμα κρατίδια ιθαγενών. Αντίστροφα, όσα περιφερειακά κράτη πεισματικά και συχνά αξιόπιστα και επιδέξια επιδιώκουν συναλλαγές, ισόρροπες και συμμετρικές σχέσεις, οι ηγεμονικές δυνάμεις συναλλάσσονται μαζί τους. Για το λιγότερο ισχυρό κράτος, ο αγώνας για συμμετρικές και ισόρροπες σχέσεις είναι ένα αέναο άθλημα συχνά επικίνδυνο, αλλά ακόμη πιο επικίνδυνο εάν γονυπετείς οι ηγέτες του υπακούν τυφλά τα ηγεμονικά κελεύσματα.
Οι ηγεμονικές δυνάμεις από καταβολής κόσμου βρίσκονται σε έναν διαρκή ανταγωνισμό στις περιφέρειες του πλανήτη για γεωπολιτικό έλεγχο, κατοχή πλουτοπαραγωγικών πόρων και παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων να καταστούν περιφερειακοί ηγεμόνες και έτσι μελλοντικά ενδεχομένως και πλανητικοί ηγεμόνες.
Πάντα, υπό αυτό το πρίσμα, κανείς μπορεί να σταθεί στη συνέντευξη του Λαβρόφ και να διερωτηθεί γιατί «η Ρωσία δεν έχει πρόβλημα με το όνομα που συμφωνήθηκε;». Γιατί οι Ρώσοι να διαφωνούν, αφού ό,τι συμφωνήθηκε και κυρίως το «Βόρεια Μακεδονία» αφυπνίζει αλυτρωτισμούς, υποκινεί εσωτερικές διαφορές στα περιβάλλοντα κράτη και ελκύει αναθεωρητισμούς που θα ανοίξει και σε αυτούς ευκαιρίες να αμφισβητήσουν, όπως λέει, την ερμηνεία της Δύσης για τη σχέση διεθνούς τάξης και Διεθνούς Δικαίου;
Μεθοδικές κινήσεις κρατών
Για να το πούμε διαφορετικά, ό,τι βλέπει η μια μεγάλη δύναμη ως κατατριβή των κρατών των περιφερειών και μεταφορά βαρών με διενέξεις, το βλέπει και η απέναντι μεγάλη δύναμη. Έλεος δεν υπάρχει και το λιγότερο ισχυρό κράτος θα πρέπει να κινείται έξυπνα και μεθοδικά, για να μην εισέρχεται σε μορφικά πανομοιότυπες προσεγγίσεις των αδιάλειπτων ηγεμονικών διενέξεων. Μιλώντας καθαρά περιγραφικά κανείς, θα πρέπει να βλέπει ότι η Ρωσία, όπως και κάθε άλλη ηγεμονική δύναμη, έχει σταθερές θέσεις για το πώς οι αντίπαλοί της βλέπει πως κινούνται όσον αφορά τους περιφερειακούς οργανισμούς, τις συμμαχίες και τις συμφωνίες.
Η «ζωή λοιπόν συνεχίζεται» και ψύχραιμα ο υπουργός Εξωτερικών μιας ηγεμονικής δύναμης κάνει ξεκάθαρο το εξής: Τα αποτελέσματα της Συμφωνίας των Πρεσπών που βιαστικά επέβαλαν οι δυτικές δυνάμεις –και ως προς αυτό είναι ακριβής– ανοίγουν και για τη Ρωσία δυνατότητες τακτικών και στρατηγικών παιγνίων στη ζώνη που αρχίζει από την κεντρική Ευρώπη, περνά από τα Βαλκάνια, την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή και φθάνει στην Άπω Ανατολή.
Κανένα απολύτως λόγο δεν είχε η Ελλάδα να εισέλθει σε αυτές τις Συμπληγάδες. Ποτέ δεν έπρεπε να αναγνωρίσει η ίδια αυτό το μη βιώσιμο κρατίδιο, ενώ μόνιμη μέριμνα θα έπρεπε να είναι να εξαντλήσει όλα τα περιθώρια μιας βιώσιμης διευθέτησης που θα άντεχε στον χρόνο.
Συναλλαγές που δεν βλάπτουν συμφέροντα
Όπως έχουμε υποστηρίξει, εάν η Ελλάδα γνώριζε πως λειτουργούν οι ηγεμονικές δυνάμεις, θα εργαζόταν μεθοδικά για μια τέτοια διευθέτηση, που μπορούσε να επιτύχει μόνο με συνεννόηση με τα άλλα κράτη των Βαλκανίων και με συναλλαγές με τις μεγάλες δυνάμεις που δεν βλάπτουν τα συμφέροντά της.
Δεν είναι στραβός ο γιαλός, αλλά στραβά αρμενίζει η Ελλάδα. Οι κατέχοντες την εξουσία, με τη Συμφωνία των Πρεσπών δημιούργησαν τις προϋποθέσεις τριβών και διενέξεων στα Βαλκάνια, που θα αναπτύσσονται, όχι ανεξέλεγκτα, μα ανάλογα με το πώς εξελίσσονται οι σχέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων.
Κατεύνασε την Τουρκία για ακόμη μια φορά, οδηγώντας σε ήττα χωρίς πόλεμο ή σε εκατέρωθεν στρατηγικό ανορθολογισμό και πολεμική σύρραξη. Οι κατέχοντες την εξουσία, χωρίς να έχουν το παραμικρό δικαίωμα για κάτι τέτοιο, δεν εφαρμόζουν τις πρόνοιες του Διεθνούς Δικαίου που αφορούν την επικράτεια του ελληνικού κράτους. Κάτι τέτοιο έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια κυριαρχίας και πλουτοπαραγωγικών πόρων (το «στρατηγικό κρυφτούλι» στο Ιόνιο βλάπτει την αξιοπιστία της αποτρεπτικής στρατηγικής της Ελλάδας).
Στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ολοφάνερο ότι η Αθήνα υιοθετεί τις ίδιες ιδεολογικές παρακρούσεις που πρυτάνευσαν στις «Πρέσπες» και εισέρχεται σε τροχιά που θα παγιδεύσει στην αυλή της Τουρκίας εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες. Έτσι, στήνεται μια δομή απώλειας των ερεισμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, ριζικής αλλαγής των θαλάσσιων και όχι μόνο συνόρων και στρατηγική παγίδευση της Ελλάδας, βαθύτατων προεκτάσεων.
Τα χε πει ο Mearsheimer
Για τις ηγεμονικές δυνάμεις, παραθέτω την τυπολογία από πρόσφατη παρέμβαση στο SLpress. Οι κύριες τακτικές και στρατηγικές προσεγγίσεις των μεγάλων δυνάμεων, όπως τις αποτύπωσε αριστουργηματικά ο John Mearsheimer είναι συντομογραφικά οι εξής: Μια μεγάλη δύναμη με συχνά δυσδιάκριτο τρόπο και για να αναχαιτίσει μια αντίπαλη δύναμη ή για να αντικρούσει τη στρατηγική ενός περιφερειακού κράτους, μεταφέρει το βάρος της διένεξης σε άλλους, ενώ η ίδια «παραμένει θεατής».
Κάνοντας αυτό, οι μέθοδοι εξισορρόπησης τρίτων ποικίλουν και είναι ρευστοί. Για παράδειγμα, υιοθετούν μείγμα τυπικών και άτυπων συμμαχικών συναλλαγών και διαρκώς αλλάζουν αυτές τις συμμαχίες, ανάλογα με το πώς εξελίσσονται οι στρατηγικές των άλλων. Συναλλάσσονται και συνεννοούνται ακόμη και με αντίπαλα κράτη, με τα οποία σε άλλα μέτωπα και για άλλα θέματα ενδέχεται να αντιπαρατίθενται. Συχνά, υπάρχουν και φαινόμενα προσωρινής παραχώρησης ισχύος σε μελλοντικούς εχθρούς, για να εκπληρωθούν μεσοπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι στρατηγικοί σκοποί.
Επίσης, εκτοξεύουν απειλές χρήσης βίας και παρακάμπτουν επιδεικτικά τους διεθνείς θεσμούς (οι μεγάλες δυνάμεις έχουν την πολυτέλεια να το κάνουν χωρίς συνέπειες μιας και διαθέτουν βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας). Ακόμη πιο σημαντικό για να προκαλέσουν κατατριβή τρίτων, με σκοπό ευνοϊκή ρύθμιση της κατανομής ισχύος, συχνά παντελώς αδιαφανώς προκαλούν περιφερειακές διενέξεις με σκοπό την εξασθένηση, αποδυνάμωση και έλεγχο «εχθρών» και/ή «φίλων».
Για να παρεμποδίσουν άλλες μεγάλες δυνάμεις να έχουν γεωπολιτικό πλεονέκτημα και πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους, εάν χρειαστεί, χρησιμοποιούν δικά τους στρατεύματα, φροντίζοντας πάντα να αποφύγουν ευθεία σύγκρουση με άλλες μεγάλες και πυρηνικές δυνάμεις.
Υποχρεωτικά παραλείποντας πολλά, ο Mearsheimer αναφέρεται στη soft power. Το soft power είναι από καιρό όπλο πρώτης γραμμής και καθημερινής χρήσης των ηγεμονικών δυνάμεων. Για να επιτύχουν το ίδιο αποτέλεσμα χωρίς στρατιωτικά μέσα και έτσι να εξοικονομήσουν πόρους, επιδιώκουν να χαλιναγωγήσουν την πολιτική σκέψη των πολιτών και ηγετών κρατών-στόχων.
Εφαρμόζουν μεθόδους «μαλακώματος του μυαλού» των πολιτών των κοινωνιών-στόχων. Προκαλούν χείμαρρους οικουμενίστικων σαπουνόφουσκων, όπως για παράδειγμα ο όρος «παγκοσμιοποίηση» και ενθαρρύνουν καλλιέργεια εθνομηδενιστικών παραδοχών. Συχνά, διαμέσου φορέων επιστημονικών τίτλων, καλλιεργούν ανυπόστατα ιδεολογήματα και θεωρήματα που αποπροσανατολίζουν, αποδυναμώνουν ή και μηδενίζουν το φρόνημα και την πνευματική υπόσταση των πολιτών.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια