Η έβδομη συνέχεια του «Πολέμου των Αστρων» μας ώθησε να επανεξετάσουμε την όλη φιλοσοφία και την επιστημονική βάση της σειράς
Ενδιαφέρεσαι για το Διάστημα, για τη στρατιωτική εκμετάλλευσή του, για τα έργα επιστημονικής φαντασίας, για τους πιθανούς εξωγήινους επισκέπτες μας, για τη φιλοσοφία του «Star Wars»; Τότε είναι σίγουρο πως οι τελευταίες δεκαπέντε ημέρες του Δεκεμβρίου ήταν πολύ... πυκνές.
Ακόμη περισσότερο όταν προσπαθήσεις, λίγο μετά, να βρεις αν υπάρχει και κάποια σχέση μεταξύ τους. Υποθέσεις, πραγματικά γεγονότα, φιλοσοφικές (;) θεωρήσεις από το 1977, που ξαναβγήκαν στην επιφάνεια το 2016, και « Η Δύναμη ξυπνάει», το έβδομο επεισόδιο του «Πολέμου των Αστρων», απροσδόκητα συγκροτούν ένα ενδιαφέρον υλικό για σκέψη.
Φαντασίες και «όπερες»
Πρώτα όμως είναι ανάγκη να ορίσουμε την έννοια ενός science fiction έργου για να ξεχωρίσουμε την πραγματικότητα από το φανταστικό. Και κάνουμε την αρχή με τον πολύ απλό αλλά και περιεκτικό ορισμό του εκδότη Τζον Γουντ Κάμπελ: «Η επιστημονική φαντασία προσπαθεί να γράψει με αφηγηματική μορφή τις επιπτώσεις ενός επιστημονικού επιτεύγματος. Οχι μόνο στον τομέα της τεχνολογίας, αλλά και στην ίδια την ανθρώπινη κοινωνία». Οπότε ό,τι έχει σχέση με μαγεία, εξωτικά πλάσματα και άλλα στοιχεία που είναι δύσκολο να ενταχθούν σε υποτυπώδεις ή και επιστημονικοφανείς συλλογισμούς, μένει έξω. Για να ενταχθεί, στην καλύτερη περίπτωση, σε αυτό που αποκαλείται μόνον fantasy. Ομως και τις «ιστορίες με επιστημονική βάση», όπως είναι καλύτερα να μεταφράζουμε τον όρο science fiction, τις χωρίζουμε και σε άλλες μικρότερες κατηγορίες. Μία από αυτές είναι η «Οπερα του Διαστήματος» (Space Opera), όταν στο έργο υπήρχαν πολλά δραματικά στοιχεία, συγκρούσεις, εξωγήινα πλάσματα και διαστημικές περιπλανήσεις αλλά ήταν όχι επιστημονικά τεκμηριωμένα. Ο όρος εμφανίστηκε το 1941, είναι άσχετος με τη μουσική και είχε αρχικά υποτιμητικό χαρακτήρα. Αργότερα όμως ταυτίστηκε με πολύ πιο στέρεα έργα, που χαρακτηρίζονταν από πολέμους στο Διάστημα και περιπέτειες εκεί, με επικό χαρακτήρα. Εργα όπως το «Solaris», η «Οδύσσεια του Διαστήματος», το «Αλιεν» ή το «Star Trek» σήμερα ανήκουν, πολύ τιμητικά πλέον, σε αυτή την κατηγορία. Τα επεισόδια του «Star Wars» έχουν τα παραπάνω στοιχεία, της Οπερας του Διαστήματος, αλλά κατά πόσον είναι ιστορίες με επιστημονική βάση;
Ζουν (ανά)μέσα μας;
Ολόκληρα βιβλία έχουν γραφτεί σχετικά με αυτά που βλέπει ο θεατής στην οθόνη και το πόσο είναι συμβατά με όσα αντίστοιχα γνωρίζουμε από τη Φυσική ή τη Βιολογία. Συνοψίζουμε παρακάτω τα πιο άμεσα κατανοητά:
Τα λεγόμενα midi-chlorians είναι μια «εφεύρεση» του Τζορτζ Λούκας (βλ. και εδώ: www.theforce.net/midichlorians/midi-what.asp). Υποτίθεται πως ήταν νοήμονες μικροοργανισμοί που ζούσαν στα κύτταρα των ηρώων της σειράς και όσο μεγαλύτεροι ήταν οι πληθυσμοί τους σε κάποιον από αυτούς τόσο μεγαλύτερη ήταν και η σύνδεσή του με τη Δύναμη, άρα είχε και τα προσόντα για να είναι ηγέτης. Τον υψηλότερο αριθμό, 20.000, είχε ο Ανακιν Σκαϊγουόκερ, ο εκλεκτός αυτός ήρωας της σειράς. Κατ' όνομα μόνον θυμίζουν τα μιτοχόνδρια αλλά ως προς την επιστημονικότητα της σύλληψης, τι άλλο να πεις διαφορετικό από ό,τι είπε και ο ηθοποιός του, Μαρκ Χάμιλ: «Μόνον ο Τζορτζ ξέρει». Είναι πιο πολύ θέμα σχετικό με τη φιλοσοφία της σειράς και όχι με στέρεα δεδομένα. Αν άλλωστε πιο ικανός είναι όποιος βρίσκεται με περισσότερα μιντιχλώρια στα κύτταρά του αυτό πόσο απέχει από την άποψη περί γαλαζοαίματων βασιλέων; Στο τωρινό πάντως επεισόδιο τα midi-chlorians τα εξαφάνισαν οι νέοι... ιδιοκτήτες (λέγε με και Ντίσνεϊ), που είχαν αγοράσει από το 2012 τα δικαιώματα για 4 δισεκατομμύρια δολάρια αλλά η νέα ηρωίδα έχει παρ' όλα αυτά ιδιαίτερη σύνδεση με τη Δύναμη (και αυτή).
Γέροι και κατεψυγμένοι
Στον Γιόντα δεν θα σταματούσαμε αν δεν υπήρχε μια αναφορά του γάλλου αστροφυσικού Ρολάν Λεούκ στο γαλλικό «Telerama» (Star Wars, hors-serie), όπου αναφέρει κατά λέξη: «Μαζί με τον παλαιοντολόγο Ζαν-Σεμπαστιάν Στεγέρ κάναμε μια λεπτομερή ανάλυση για τον Γιόντα και καταλήξαμε ότι είναι κοντά στα επίγεια αμφίβια (!) αλλά όσον αφορά την ηλικία του (κοντά στα 900 χρόνια) μόνο για τις χελώνες στα Γκαλαπάγκος λένε πως ζουν πέρα από τα 100 χρόνια». Αλλά και εδώ η παρουσία του ήρωα αυτού εξηγείται με άλλα εργαλεία και όχι κάνοντας βιολογικές συγκρίσεις.
Και φεύγοντας από τη Βιολογία να αναφέρουμε πως η κατάψυξη του Χαν Σόλο ζωντανού και η χρήση ενός απροσδιόριστου υλικού, όπως το carbonite, δεν στέκει βεβαίως επιστημονικά. Κάτι παραπλήσιο, με κάπως μεγαλύτερη αληθοφάνεια, έχουμε σε άλλα έργα, όπως στο «Alien». Οπου εκεί ταξιδεύουν όντας μόνο σε χειμερία νάρκη και σε απείρως μικρότερες αποστάσεις. Διότι είναι εύκολο να καταψύξεις κάποιο πλάσμα ζωντανό αλλά ποιος αυτή τη στιγμή πιστεύει πως με την απόψυξη θα επανέλθει;
Αστοχίες υλικού
Και κάνοντας λόγο για τις αποστάσεις, πρέπει να αναφέρουμε πως στο «Star Wars» γενικά υπάρχει και ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα. Δεν είναι το πώς διανύονται αυτές οι τεράστιες διαγαλαξιακές αποστάσεις μέσα σε πεπερασμένο χρόνο αφού οι δημιουργοί των επεισοδίων θα μπορούσαν, σήμερα τουλάχιστον, να μας πουν ότι οι ήρωες περνούν μέσα από «σκουληκότρυπες» του χωροχρόνου, που συντομεύουν τα ταξίδια ή με τη συλλογιστική για τα παράλληλα σύμπαντα. Ομως οι εικόνες που παρουσιάζονται στην οθόνη είναι και παραπειστικές. Οταν ο Χαν Σόλο... γκαζώνει για να ξεφύγει από τους διώκτες του φθάνοντας έστω και μόνο στο 99,9% της ταχύτητας του φωτός, δεν μπορεί να βλέπει στο οπτικό πεδίο του σκάφους τα άστρα να φεύγουν σαν κωνικές σκουρόχρωμες δέσμες σε φωτεινό υπόβαθρο. Οπως απέδειξαν ακόμη και κάποιοι άγγλοι φοιτητές του Πολυτεχνείου του Λέστερ (βλ. εδώ: physics.le.ac.uk/journals/index.php/pst/article/view/549/360) αλλά και ο Ρολάν Λεούκ, θα έπρεπε να βλέπει ένα εντελώς θολό φωτεινό παραπέτασμα, πιο φωτεινό στο κέντρο, με ένα χρώμα πιο πολύ προς το γαλάζιο, αφού λόγω της ταχύτητας έχουμε το φαινόμενο Doppler, δηλαδή αλλαγή της συχνότητας (όπως συμβαίνει με την αλλαγή του ήχου της σειρήνας ενός πυροσβεστικού οχήματος, που κινείται με μεγάλη ταχύτητα). Βγαίνει μάλιστα από τους υπολογισμούς ότι σε πολύ μεγάλες ταχύτητες, λόγω του ίδιου φαινομένου, γίνεται ορατή και η ακτινοβολία από την αρχική μεγάλη έκρηξη (background radiation, ακτινοβολία υποβάθρου). Αυτή που σε συνήθεις συνθήκες μένει αόρατη για εμάς αφού κανονικά βρίσκεται στην αόρατη για το ανθρώπινο μάτι περιοχή των μικροκυμάτων. Ολο λοιπόν εκείνο το πλάνο της απόδρασης είναι παραπλανητικό.
Κάπου αλλού ο Χαν Σόλο μιλώντας με τον Λουκ Σκαϊγουόκερ καυχάται πως πραγματοποίησε μια διαγαλαξιακή πτήση μέσα σε 12 Parsec. Το κακό για αυτόν είναι πως το Parsec είναι μια (μεγάλη) μονάδα μήκους (περίπου ίση με 30,9 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα) και όχι χρόνου. Και είναι για να χρησιμοποιείται μέσα στον δικό μας Γαλαξία αφού για τον ορισμό της απαιτείται και η μέση απόσταση Γης - Ηλίου.
Τα εντυπωσιακά μονοθέσια καταδιωκτικά που κινούνται με τη βοήθεια ΤΙΕ (Twin Ion Engine), δηλαδή με διπλούς κινητήρες ιόντων, λες πως θα έχουν τον διάβολο μέσα τους. Αλλά είναι το ραβδάκι του κινηματογράφου που τα κάνει να (φαίνονται ότι) κινούνται έτσι. Ηδη χρησιμοποιούνται σε διαστημόπλοια όπως τα «Dep Space 1», «Smart-1», «Dawn». Αλλά υπάρχει κάτι που δεν μπορεί να αγνοηθεί εύκολα: η τροφοδοσία τους. Με ενέργεια από φωτοβολταϊκά, τους δίδεται η δυνατότητα επιτάχυνσης από 0 στα 100 χιλιόμετρα την ώρα σε μόλις... 38,5 ώρες!!!
Και κάτι για τη «Δύναμη»
Εχουν γίνει λεπτομερείς υπολογισμοί για την περίπτωση όπου η πλευρά του Κακού αποφάσιζε να κάνει σκόνη, με ορμητήριο τον διαστημικό σταθμό Αστρο του Θανάτου τον πλανήτη Εντορ, που πρέπει να είχε μια ακτίνα κοντά στα 4.500 χιλιόμετρα και πυκνότητα στο 70% της γήινης. Τα θραύσματα από τους υπολογισμούς καρέ-καρέ εκτινάσσονται με μια ταχύτητα 15.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο και για όλη αυτή την ενέργεια οι μηχανικοί της σκοτεινής δύναμης μόνον αν διέθεταν μια μικρή «σκοτεινή οπή» με διάμετρο 1 μέτρο (και μάζα 113 φορές αυτή της Γης) και την εκτόξευαν(!) θα μπορούσαν να διαθέσουν την απαραίτητη ενέργεια για να δημιουργήσουν την αντίστοιχη (οπτική) εντύπωση.
Η Δύναμη, όπως μαθαίνουμε από τον ιππότη Ομπι-Ουάν Κενόμπι, μέντορα του μικρού Λουκ, δεν πρέπει να μετριέται σε μονάδες δύναμης διότι είναι «ενεργειακό πεδίο δημιουργημένο από όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, που μας περιβάλλει, μας διαπερνά και συνέχει τους Γαλαξίες (Επεισόδιο 4: «Μια νέα ελπίδα»). Αλλά μετά πάλι πρέπει να αλλάξουμε μονάδες και να πάμε σε Βολτ (;) όταν ο κακός Παλπατίν (λέει πως) με τη Δύναμη εκτοξεύει κατά του Λουκ κεραυνούς από τις άκρες των δακτύλων του [που κανονικά θα χρειαζόταν ως και πολλές χιλιάδες Volt σε διαφορά δυναμικού (αλλά πώς;) για να ιονίσει τον αέρα στην απόσταση που τους χωρίζει...].
Οπως αποδεικνύεται από την ανάλυση της λειτουργίας(;) των φωτόσπαθων, μόνον μικρά παιδιά θα πίστευαν πως όταν χωθούν στο χιόνι αρχίζουν να σβήνουν («Η Δύναμη ξυπνάει»).
Πίστη, θρησκεία, απορία
Ο «Πόλεμος των Αστρων» λοιπόν στα διάφορα επεισόδιά του δεν είναι μια σειρά που προσέχει πάνω από όλα να τα έχει καλά με την επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση και ούτε ακολούθησε με τα χρόνια, από το 1977, τις τεχνολογικές εξελίξεις. Μάλλον μια νέα θρησκεία μοντέρνα και επικερδή προσπάθησε να λανσάρει. Αλλά αυτό πρέπει να θυμόμαστε πως ο Τζορτζ Λούκας το αναγνώρισε από πολύ νωρίς. Ηδη σε μια συνέντευξή του το 1999 παραδέχθηκε ότι:
«Το "Star Wars" παίρνει όλα τα στοιχεία που αντιπροσωπεύονται σε μια θρησκεία(;) και προσπαθεί να βγάλει ένα απόσταγμα πιο μοντέρνο και πιο προσιτό ώστε οι άνθρωποι να καταλάβουν πως υπάρχει εκεί πέρα ένα μεγαλύτερο μυστήριο. Οταν ακόμη ήμουν δέκα ετών ρώτησα τη μητέρα μου αφού ο Θεός είναι ένας, γιατί υπάρχουν τόσο πολλές θρησκείες; Και ακόμη έχω αυτή την απορία» ενώ λίγο παρακάτω λέει: «Θρησκεία είναι το δοχείο που περιέχει την πίστη. Η πίστη είναι η κόλλα που μας συγκρατεί ως κοινωνία» (βλ.: www.youtube.com/watch?v=YpiEk42_O_Q).
Στη συνέχεια βέβαια κάποιοι άνθρωποι από την Αμερική ως την Αυστραλία και τη Μεγάλη Βρετανία άρχισαν να φτιάχνουν ως και θρησκευτικά κινήματα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα υπάρχει η Jedi Church στο Κεντάκι ενώ από το 2001 γίνεται λόγος για το Jedi census phenomenon, όπου σε αγγλόφωνα κράτη, όπως Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Μεγάλη Βρετανία, στις απογραφές πληθυσμού τουλάχιστον 100.000 άνθρωποι δηλώνουν στο κουτάκι για τη θρησκεία: member of the Jedi order. Επίσης στο αφιέρωμα του «Telerama» στο «Star Wars», ο ψυχαναλυτής Αρτούρ Λερουά λέει ότι χρησιμοποιεί την όλη αφήγηση του «Star Wars» για να κάνει θεραπείες σε εφήβους με βίαιες τάσεις, που έχουν χάσει γονείς ή έχουν προβλήματα με αυτούς.
Τα δάνεια του «Star Wars»
Οπως έχει παραδεχθεί και ο ίδιος ο Λούκας, οδηγός του ήταν ένα βιβλίο (στα ελληνικά: Ο «Ηρωας με τα χίλια πρόσωπα», εκδ. Ιάμβλιχος 1995), του Τζόζεφ Κάμπελ (1904-1987), ενός αμερικανού μελετητή της παγκόσμιας μυθολογίας και του Καρλ Γιουνγκ. Ο Κάμπελ από το 1949 υποστήριξε ότι: «Ο μυστικισμός είναι η υπέρτατη πηγή του θρησκευτικού φαινομένου και οι μύθοι των περισσότερων πολιτισμών ανά τους αιώνες μιλούν κεκαλυμμένα για αυτόν». Επίσης μέσα και από τα πολλά άλλα βιβλία του προσπάθησε να αποδείξει πως οι μύθοι όλων των λαών έχουν ένα κοινό πρότυπο, αυτό του ήρωα που εγκαταλείπει το περιβάλλον του για να περάσει από δοκιμασίες και να σώσει τον κόσμο. Γι' αυτόν ο Θεός είναι κάτι το υπερβατικό, που διαποτίζει το Σύμπαν, πέρα από κάθε περιγραφή και δυνατότητα αντίληψης (ό,τι δηλαδή και η Δύναμη).
Ο Κάμπελ υπήρξε και σύμβουλος του Λούκας στην πρώτη τριάδα του «Star Wars». Και γενικά στα έξι πρώτα επεισόδια βρίσκεσαι ξαφνικά μπροστά σε στοιχεία από διάφορες θρησκείες, διάφορες θεωρίες όπως αυτή του Κάρλος Καστανέδα για τους πολεμιστές ή τις παραδόσεις των Τολτέκων. Οσο για τον ήρωα που περνάει τελικά στην πλευρά του κακού, πρώτα γνωρίζουμε τη μητέρα του και μαθαίνουμε πως είναι προϊόν άμωμης σύλληψης από αυτήν (χάρη στα μιντι-χλώρια!!!). Αλλο παράδειγμα που κάτι μας θυμίζει είναι στο «Επεισόδιο 1: Η απειλή του φαντάσματος», παραγωγής 1999, αφού εκεί οι ιππότες Τζεντάι βρίσκουν ότι ένας μικρός σκλάβος μπορεί να γίνει ο επόμενος αρχηγός τους. Αμεση παραπομπή στην επιλογή κάθε φορά του μικρού παιδιού όταν αναζητείται ο νέος Δαλάι Λάμα.
Από αυτό βέβαια το τσαλαβούτηγμα πηγάζουν και οι διάφορες ισοπεδωτικές απόψεις (που έχουν ευνοήσει τελικά τον Λούκας). Για παράδειγμα, η καλή και η κακή πλευρά της Δύναμης δεν είναι το ίδιο πράγμα με το γιν και το γιανγκ, όπως κατά κόρον γράφεται, ούτε το ότι οι Τζεντάι ιππότες φορούν ρούχα που θυμίζουν μοναχούς της Απω Ανατολής είναι κάτι ουσιαστικό. Το Τάο, δηλαδή ο Δρόμος, εκφράζει την πραγματικότητα του κόσμου ως μια συνεχόμενη ροή και μεταβολή. Εκεί το γιανγκ μόλις φθάσει στο κατακόρυφό του δίνει τη θέση του στο γιν και μετά το γιν στο γιανγκ. Για τον Λούκας όμως μάλλον ισχύει κάτι άλλο, που αναφέρεται στο Τάο: Ενας που βαδίζει συνεχώς ανατολικά θα καταλήξει τελικά στη... Δύση. Και εκεί, στη Δύση, που η επιτυχία αποτιμάται σε δολάρια, θρήνησε στην τελευταία του συνέντευξη ο Λούκας. Γιατί παρέδωσε(=ξεπούλησε), όπως είπε, τις πνευματικές του κόρες σε εμπόρους λευκής σαρκός (άλλο αν μετά έσπευσε να απαλύνει τα όσα είπε για να μη φάει καμιά μηνυσάρα). Από αυτούς που έφτιαξαν το 7ο επεισόδιο, ένα διαγαλαξιακό «Game of Thrones», χωρίς να τον λάβουν υπόψη στο παραμικρό. Τώρα πάντως, στην τεράστια αυτή επιχείρηση (και όχι οτιδήποτε άλλο), που ονομάζεται «Star Wars», η Δύναμη φαίνεται πως πήγε... με τους άλλους, που θα έχουν και τα χρήματα. Μένει να δούμε τι θα γίνει με τους «πιστούς».
Το ανέκδοτο των φωτεινών σπαθιών
Οι ήρωες, καλοί και κακοί, μάχονται κρατώντας σπαθιά που από μακριά φαίνονται φωτεινά. Σκέτο, αγνό φως από φωτόνια δεν μπορεί να είναι. Διότι τότε οι φωτεινές λεπίδες δεν θα έκοβαν ούτε γιαούρτι. Αρκεί να θυμηθούμε την Απαγορευτική Αρχή του Πάουλι: οι ατσάλινες λεπίδες συγκρούονται και δεν υποχωρούν διότι τα σωματίδια του μετάλλου είναι φερμιόνια, δηλαδή δεν επιτρέπουν να πάρει άλλος τη θέση τους και αυτό αντιστοιχεί σε ό,τι αποκαλούμε «σκληρότητα» ενός υλικού. Τα φωτόνια όμως μιας φωτεινής στήλης είναι μποζόνια, δηλαδή κάτι αντίθετο από τα φερμιόνια και έτσι η μία φωτεινή στήλη μπορεί να μπαίνει μέσα στην άλλη. Ούτε βέβαια πρόκειται για ακτίνες λέιζερ, που δεν μπορούν να πλησιάσουν καν στις απαιτήσεις του σεναρίου και είναι αόρατες στο φως. Αρκετοί επιστήμονες ασχολήθηκαν με τα φωτόσπαθα και η πιο κοντινή άποψη σε σχέση με τα όσα βλέπουμε στην οθόνη είναι πως θα μπορούσαμε να έχουμε ένα κεραμικό περίβλημα και μέσα να υπάρχει στήλη από πλάσμα που παίρνει το σχήμα κυλίνδρου χάρη στην ύπαρξη κατάλληλου μαγνητικού πεδίου ώστε να δημιουργείται η λεγόμενη μαγνητική φιάλη. Διάταξη βέβαια υπερευαίσθητη σε χτυπήματα και επιταχύνσεις. Πάντως, για να δημιουργήσεις πλάσμα, δηλαδή ύλη όπου τα ηλεκτρόνια έχουν πάψει να κινούνται σε ορισμένες τροχιές γύρω από τους πυρήνες αλλά δεν έχουν απομακρυνθεί από αυτούς, απαιτούνται θερμοκρασίες κοντά στους 5.000 βαθμούς Κελσίου. Μπορεί μια μικρή λαβή να έχει κυκλώματα για τέτοιες ενέργειες; (ο Μίτσιο Κάκου προτείνει νανομπαταρίες). Και ποιο χέρι θα αντέχει αυτές τις θερμοκρασίες; Και βέβαια όταν η ακτίνα αυτή θα ακουμπάει στο χιόνι θα βράζει ο τόπος, δεν θα σβήνει, κύριε σκηνοθέτα Τζ. Τζ. Αμπραμς...
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια