Ο Τούρκος πρόεδρος αναγκάστηκε να κάνει στροφή και να παραχωρήσει πολιτικό έλεγχο στους στρατιωτικούς
Στις 28 Ιουλίου ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν διέκοψε τις διαπραγματεύσεις με τους κούρδους ηγέτες και, όπως δήλωσε, «η Τουρκία αρχίζει και πάλι τον πολύχρονο πόλεμό της εναντίον του κουρδικού αποσχιστικού κινήματος».
Θα ήταν λάθος να δούμε τον πόλεμο της Τουρκίας εναντίον των Κούρδων ως πόλεμο του Ερντογάν. Η επανάληψη των εχθροπραξιών εναντίον των κούρδων πολεμιστών αποτελεί μια μεγάλη ήττα του τούρκου προέδρου επειδή, ουσιαστικά, ο τούρκος πρόεδρος παραχώρησε τον πολιτικό έλεγχο στους τούρκους στρατιωτικούς. Το πρόβλημα του κ. Ερντογάν ήταν ότι δεν μπορούσε να εξασφαλίσει την απόλυτη κυριαρχία που επιζητούσε αν δεν εξαφάνιζε τον κύριο πολιτικό αντίπαλό του, το Κουρδικό Κόμμα. Και αυτό μπορούσε να το πετύχει μόνο με τη βοήθεια του στρατού, επιβάλλοντας μια de facto κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην κουρδική περιοχή της Τουρκίας. Ετσι, ακόμη και αν αυτό καρποφορήσει για μικρό διάστημα, τελικώς θα αποδειχθεί πύρρειος νίκη για τον πρόεδρο. Οσο διαρκεί ο πόλεμος θα εξαφανιστούν τα δύο μεγάλα επιτεύγματά του. Ο κ. Ερντογάν χαιρετίστηκε από τους υποστηρικτές της δημοκρατίας στην Τουρκία επειδή έσφιξε τα λουριά στον στρατό. Και, δεύτερον, επειδή θα ήταν ο τούρκος ηγέτης που θα έφερνε την ειρήνη στη χώρα. Τώρα όχι μόνο θυσίασε αυτή την προοπτική αλλά εξαρτάται πλέον από τους πρώην εχθρούς του, τους στρατηγούς. Ο πόλεμος εναντίον των Κούρδων ισχυροποιεί την επανεμφάνιση του στρατού καθώς και τον άκρατο εθνικισμό και αντιστρέφει τις σχέσεις Ερντογάν - στρατηγών.
Επειδή ο τούρκος πρόεδρος αναγκάστηκε να απευθυνθεί στον στρατό για να διαφυλάξει την εξουσία του υποχρεώθηκε να δώσει και πάλι στον στρατό τις εξουσίες του. Επικύρωσε την περασμένη εβδομάδα το διάταγμα του πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου με το οποίο οι κυβερνήτες και των 81 επαρχιών παραχώρησαν στις ένοπλες δυνάμεις την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας σε όλη τη χώρα.
Ο τουρκικός στρατός ανακτά ισχύ και πέρα από γεωγραφικούς ορίζοντες. Τεχνικά ο στρατός ενεργεί κατ' εντολή της κυβέρνησης σε ό,τι αφορά τους κούρδους πολεμιστές. Αλλά πολιτικά και ιδεολογικά η αλυσίδα της διοίκησης είναι αντίστροφη. Θάβοντας την ειρηνική διαδικασία με τους Κούρδους η κυβέρνηση παραδόθηκε στον στρατό. Το Γενικό Επιτελείο ανέκαθεν ήταν αντίθετο στις ειρηνευτικές συνομιλίες με το ΡΚΚ που άρχισαν το 2009 και συνεχώς διακόπτονταν. Αλλά ο κ. Ερντογάν είχε ψαλιδίσει τη δύναμη του στρατού στέλνοντας κατά μάζες αξιωματικούς στη φυλακή το 2012, ύστερα από αποκαλύψεις ενός σχεδίου πραξικοπήματος. Καθώς η στρατιωτική ηγεσία έχασε το ηθικό της, ο πρόεδρος μπορούσε να αγνοεί τις επιθυμίες της.
Η εμφύλια σύγκρουση μεταξύ του κ. Ερντογάν και των άλλοτε ισλαμικών συμμάχων του, των οπαδών του Φετουλάχ Γκιουλέν, που ήρθε στο προσκήνιο το 2013, άλλαξε τη δυναμική. Επειδή χρειαζόταν έναν νέο συνεταίρο, τον στρατό, ο κ. Ερντογάν και ο κύκλος του έριξαν την ευθύνη για την επέμβαση στον στρατό στους γκιουλενιστές. Πέρυσι ο πρόεδρος κατηγόρησε του υποστηρικτές του Γκιουλέν ότι συνωμοτούν εναντίον του στρατεύματος.
Το 2014 ακυρώθηκε η ποινή των ισοβίων του πρώην αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ιλκέτ Μπασμπούκ, του ανώτερου αξιωματικού που είχε φυλακιστεί για τη συνωμοσία του πραξικοπήματος. Μόλις απολύθηκε του τηλεφώνησε και τον συγχάρηκε ο κ. Ερντογάν, προσθέτοντας ότι περιμένει να δει ελεύθερους και τους άλλους αξιωματικούς. Τον Μάρτιο απολύθηκαν πάνω από διακόσιοι, ύστερα από νέα δίκη.
Τον Αύγουστο 2014 ο τότε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Νεέντετ Οζέλ εξέφρασε για πρώτη φορά δημόσια τη δυσφορία του στρατεύματος για τις ειρηνευτικές συνομιλίες. Οι ένοπλες δυνάμεις, είπε, «θα κινηθούν ανάλογα» αν «οι κόκκινες γραμμές» - δηλαδή η ενότητα του έθνους - διαταραχθεί. Ο στρατηγός Οζέλ υποτίθεται ότι εκφράζει τη νεόκοπη αρχή της υπακοής του τουρκικού στρατεύματος στην πολιτική εξουσία, γι' αυτό και έκανε εντύπωση ότι ένας αρχηγός του Γενικού Επιτελείου έστειλε ένα παλαιού τύπου μνημόνιο στην εκλεγμένη κυβέρνηση. Ο κ. Ερντογάν τού έδωσε το δικαίωμα να μιλήσει έτσι. Η αλήθεια είναι ότι ο στρατός ποτέ δεν χρειάστηκε να κρύψει την απειλή ότι «θα κινηθεί ανάλογα», αφού η κυβέρνηση έσπευσε να υιοθετήσει πολιτική για το Κουρδικό που υπαγορεύθηκε από τους στρατηγούς.
Η σειρά πολιτικών ατυχιών του κ. Ερντογάν αποκατέστησε τη δύναμη του στρατού. Η εξασθένηση του προέδρου τον έκανε να στραφεί στον στρατό επειδή μετά τις εκλογές του περασμένου Ιουνίου το Κουρδικό βρέθηκε στον δρόμο του προς την απόλυτη εξουσία. Στο εξής ο τούρκος πρόεδρος θα είναι υπόλογος στις ένοπλες δυνάμεις και αυτό σημαίνει πως ο στρατός όλο και περισσότερο θα εκμεταλλεύεται το ότι ο πρόεδρος εξαρτάται από αυτόν. Ετσι οι ένοπλες δυνάμεις θα επιβάλουν στη χώρα τις δικές τους πολιτικές.
Αυτή η συμβίωση του κ. Ερντογάν και του στρατού εξασθενεί τις προοπτικές για δημοκρατία στην Τουρκία.
Ο κ. Halil M. Karaveli είναι εταίρος του Ινστιτούτου Κεντρικής Ασίας - Καυκάσου.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια