Σελ. 18 του βιβλίου
Ποιος σκοτίζεται πια για τον Ευκλείδη; Ετσι κι αλλιώς, η γεωμετρία
του έχει πλέον αποδειχθεί ελλιπής μπροστά στην τωρινή υπεργεωμετρία, ένα
μικρό υποσύνολο αντίληψης του χώρου κατάλληλο για τους ανθρώπους της
προ-κβαντικής εποχής. Αλλά τότε γιατί συνεχίζουν τα Στοιχεία
του Ευκλείδη να είναι το πιο επιτυχημένο μαθηματικό εγχειρίδιο της
τελευταίας διχιλιετίας; Γιατί άνθρωποι όπως ο Μπέρτραντ Ράσελ και ο
Αβραάμ Λίνκολν τα διάβαζαν με έρωτα αντίστοιχο του Αλεξάνδρου για την Ιλιάδα;
Και - για να έλθουμε και στο προκείμενο - γιατί ένας έλληνας εκδότης
αποφάσισε εν καιρώ κρίσης να ντύσει την ελληνική μετάφραση του πονήματος
του καθηγητή του Πρίνστον David Berlinski με ένα σκληρό εξώφυλλο
τυπωμένο με μια υπέροχη ασημοτυπία; Αγγίζοντάς το και μόνον αυτό το
βιβλίο νιώθεις ότι μέσα του κρύβεται κάτι το εξαιρετικό. Ενα μυστικό που
αξίζει να διαβάσεις τις 212 σελίδες του για να το κάνεις κτήμα σου.
Διαβάζεις τα πρώτα τρία κεφάλαια μονορούφι, κυρίως γιατί θαρρείς ότι γράφτηκαν κατ' εξοχήν για «ελληνικούς νόες»: δεν είναι ο συνηθισμένος καλβινικός τρόπος γραφής των ορθολογιστών της Δύσης. Είναι μάλλον μια συνάθροιση ελεγειών που ξετινάζουν στα σβέλτα τις όποιες σύγχρονες δοξασίες περί αφροκεντρικής προέλευσης της ελληνικής μαθηματικής σκέψης. Οι Αιγύπτιοι ήξεραν να μετρούν - λέει ο συγγραφέας - αλλά οι Ελληνες συνέλαβαν τη λογική των αριθμών.
Ο Πλάτων συνέλαβε την αφηρημένη μορφή των σχημάτων, αλλά ο Ευκλείδης έχτισε την πολυπόθητη δομή της λειτουργίας τους. Και ενέταξε σε αυτήν τέλεια τον στοχασμό του Αριστοτέλη για το πώς θεμελιώνονται οι αποδείξεις. Οπότε δίκαια έγραψε η Edna St. Vincent Millay ότι «ο Ευκλείδης μόνον αντίκρισε γυμνή την ομορφιά».
Από τα μέσα του τρίτου κεφαλαίου («Κοινές πεποιθήσεις») ο Μπερλίνσκι αρχίζει να μετατρέπει σταδιακά τον ποιητικό οίστρο των πρώτων κεφαλαίων σε στιβαρή επιχειρηματολογία για τους λόγους που ο Ευκλείδης ήταν και παραμένει μέγιστος: στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύει τον μηχανισμό διατύπωσης των ορισμών του, στο πέμπτο μελετά τα αξιώματά του και στο έκτο τις αποδείξεις των προτάσεών του. Στο έβδομο κεφάλαιο στέκεται με θαυμασμό στην παιδαγωγική χρήση των σχημάτων από τον Ευκλείδη. Είναι, λέει, «το έργο ενός δεξιοτέχνη δασκάλου που γνώριζε πότε ακριβώς η αυτοπεποίθηση των μαθητών του κόντευε να καταρρεύσει».
Στο όγδοο κεφάλαιο ο Μπερλίνσκι μάς κάνει το πέρασμα από τη «γεωμετρική άλγεβρα» του Ευκλείδη στις κατοπινές προεκτάσεις της, την Αναλυτική Γεωμετρία του Καρτέσιου και τον «Λογισμό των Τμημάτων» του Χίλμπερτ, ενώ στο ένατο μάς εισάγει στις μη ευκλείδειες γεωμετρίες. Το δέκατο κεφάλαιο αποτελεί στην ουσία έναν ανακεφαλαιωτικό επίλογο, όπου ο συγγραφέας αιτιολογεί τον τίτλο Μέγας για τον Ευκλείδη. Το βιβλίο τελειώνει με 27 σελίδες σημειώσεων, παραρτήματος για τους ορισμούς του Ευκλείδη και ενός ευρετηρίου.
Είναι τελικά ένα μεθυστικό ανάγνωσμα με έξοχη ελληνική απόδοση, άξιο να διαβαστεί όχι μόνο από τους μαθηματικούς που διδάσκουν τα παιδιά μας αλλά και από κάθε νου που διψά για ό,τι συνιστά την αξία στην ανθρώπινη ζωή. Είναι ένα μάθημα ζωής αυτό που αφηγείται ο Μπερλίσνκι, γραμμένο για τον άνθρωπο που μετέτρεψε τη μαθηματική σκέψη σε «τρόπο ζωής».
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια