Αναμένοντας την εξιχνίαση της υπόθεσης και ελπίζοντας στην όσο το δυνατόν καλύτερη έκβασή της, για όλους τους εμπλεκόμενους, κάνουμε μία βουτιά στην ψυχολογία, με τη βοήθεια δύο ειδικών, αναλύοντας τον πιθανό ψυχικό κόσμο τόσο των κοντινών προσώπων των επιβαινόντων στο εξαφανισμένο αεροπλάνο όσο και των ίδιων.
Στο μυαλό των επιβατών της χαμένης πτήσης MH370
Το μυστήριο με την πτήση 370 των Malaysian Airlines συνεχίζεται, με το Boeing 777 να παραμένει άφαντο και τους συγγενείς των 239 αγνοούμενων – επιβατών και μελών του πληρώματος – να ζουν με την αγωνία για την τύχη των αγαπημένων τους προσώπων.
Τι περνά από το μυαλό ενός ατόμου που αντιλαμβάνεται ότι έρχεται το τέλος, που αναγνωρίζει ότι το αεροπλάνο στο οποίο επιβαίνει είναι καταδικασμένο να συντριβεί;
Ποιες σκέψεις βασανίζουν τους συγγενείς ανθρώπων που η τύχη τους αγνοείται και που, κατά πάσα πιθανότητα, έχουν φύγει για πάντα; Και τι ρόλο παίζει η αντιμετώπιση της κατάστασης από τα ΜΜΕ και τις αρχές;
Από το στρες και την εγρήγορση στο μοντέλο Kübler-Ross
Στο πρώτο άκουσμα για βλάβη σε ένα αεροπλάνο πυροδοτείται στρες, επειδή το άτομο αισθάνεται ότι βρίσκεται σε συνθήκες που ξεπερνούν τα συνήθη του όρια. Στην πραγματικότητα αυτό το στρες προκαλεί διάφορες βιολογικές αντιδράσεις, με στόχο να επιστρεταυθούν οι δυνάμεις του οργανισμού στην αντιμετώπιση της κατάστασης.
Όταν το άτομο συνειδητοποιήσει ότι πιο πιθανός προορισμός είναι ο θάνατος, η κατάσταση αλλάζει. "Τα άτομα που γνωρίζουν ότι έρχεται το τέλος της ζωής τους, περνούν από πέντε φάσεις, τα πέντε στάδια της θλίψης ή του θανάτου", μας λέει η ψυχολόγος Μαρία Κωνσταντούλα.
Πρόκειται για τα πέντε βήματα από τα οποία διέρχεται ένας άνθρωπος, μέχρι να αποδεχθεί τον θάνατο και τα περιέγραψε η ψυχίατρος Elisabeth Kübler-Ross, στο βιβλίο της "On Death and Dying" (1969).
Σύμφωνα, όμως, με την κα. Κωνσταντούλα, μπορούν να παρατηρηθούν και σε άλλες περιπτώσεις που το άτομο γίνεται γνώστης και κοινωνός μίας έντονης απώλειας.
Όταν αυτό το άτομο αντιλαμβάνεται ότι κάποιο ταξίδι της ζωής, ή η ίδια η ζωή, τελειώνει.
Τα στάδια είναι, συνοπτικά, όπως τα περιέγραψε η Kübler-Ross, τα ακόλουθα:
1. Άρνηση
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο, συνειδητά ή ασυνείδητα, αρνείται να αποδεχθεί την κατάσταση. Δεν πιστεύει ότι αυτό που βιώνει συμβαίνει στο ίδιο. "Αποκλείεται, δεν μπορεί!", είναι το πλαίσιο στο οποίο κινούνται οι σκέψεις του. Ανησυχία, άγχος, σκέψεις για όσα θα αφήσει πίσω το κυριεύουν.
2. Θυμός – Οργή
Το άτομο δεν αρνείται, πλέον, την πραγματικότητα. Το κατακλύζει έντονος θυμός, ο οποίος, πολλές φορές, κατευθύνεται προς τον οποιονδήποτε. Τους ανθρώπους γύρω του, τον Θεό, τον ίδιο τον εαυτό του ή τα γεγονότα. "Γιατί συμβαίνει σε εμένα; Είναι άδικο!", λέει η φωνή στο κεφάλι του.
3. Διαπραγμάτευση
Ο θάνατος παραμονεύει. Το άτομο το αντιλαμβάνεται. Νιώθει έντονο άγχος. Προσπαθεί να δώσει ό,τι μπορεί, για να πάρει λίγο χρόνο. "Θα αλλάξω, απλά άσε με να ζήσω". Το στάδιο σχετίζεται με την πίστη ότι οι σωστές πράξεις ανταμείβονται και με την προσπάθεια να διατηρήσει τον έλεγχο.
4. Κατάθλιψη
"Δεν υπάρχει ελπίδα. Δεν υπάρχει λόγος να παλεύω. Απέμεινε μόνο να πεθάνω". Το άτομο βιώνει έντονη θλίψη. Του έρχεται κλάμα, θρηνεί και αισθάνεται απώλεια ενέργειας. Κατά την Kübler-Ross, είναι ένας τρόπος να αποσυνδεθεί από όσα αγαπά. Αρχίζει να αποδέχεται το τέλος.
5. Αποδοχή
Το άτομο, συνειδητοποιημένο και αποδεχόμενο ότι θα πεθάνει, αισθάνεται μία κουρασμένη ηρεμία. Μία γαλήνη άδεια, σχεδόν, από κάθε συναίσθημα, που περικλείεται στη φράση "Στο τέλος, όλα θα πάνε καλά".
Είναι αυτά τα σκαλοπάτια που ανεβαίνει ο επιβάτης μιας πτήσης με προορισμό τον θάνατο; Σύμφωνα με την κα. Κωνσταντούλα, αν δεχτούμε ότι οι επιβαίνοντες αναγνωρίζουν ότι δεν υπάρχει πια ελπίδα, ναι. Τουλάχιστον, όσα από αυτά προλάβει στον χρόνο από την αντίληψη της κατάστασης μέχρι το τέλος.
Βέβαια, σημειώνουμε ότι το μοντέλο της Kübler-Ross, ορίζει ότι δεν περνούν όλοι οι άνθρωποι και από τα 5 στάδια, ούτε, απαραίτητα, με την ίδια σειρά.
Fight or Flight response
Όπως καθετί που άπτεται του ψυχικού κόσμου, ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε, "που βιώνουμε ή διαχειριζόμαστε τα γεγονότα [σ.σ. όπως τα προβλήματα εν πτήση] είναι ανάλογος με τον τρόπο που διαχειριζόμαστε γενικά το στρες. Οι εμπειρίες μας θα επηρεάσουν το πώς θα αντιληφθούμε την κατάσταση", μας ξεκαθαρίζει και η ειδικευόμενη ψυχίατρος Μαριάννα Ζαβρού.
"Μήπως, τελικά, περνάς από όλα τα στάδια του πένθους, με την ταχύτητα που αντέχει η ψυχοσύνθεσή σου;", αναρωτιέται. "Θα προλάβεις να φτάσεις, ήρεμα, στην αποδοχή του τέλους σου;", συνεχίζει, καταλήγοντας πως "αν αποδεχθείς ότι πέθανες, τότε σκότωσες και το ένστικτό σου για επιβίωση". Και αυτό δεν παραδίδεται τόσο εύκολα, μας τονίζει.
Η Μαριάννα Ζαβρού, συνεχίζοντας, μας επεσήμανε και αυτό που ονομάζεται "fight or flight response" (παλεύεις ή φεύγεις). Πρόκειται για την ψυχολογική αντίδραση του ατόμου, όταν αντιληφθεί ένα ζημιογόνο συμβάν, όταν κάποιος ή κάτι του επιτίθεται ή όταν απειλείται η επιβίωσή του. Περιγράφηκε από τον καθηγητή Φυσιολογίας του Χάρβαρντ, Walter Bradford Cannon.
Όπως μας λέει, "αν έχει δίκαιο ο Cannon, μάλλον, αυτό που θα κάνει το άτομο σε τέτοιες καταστάσεις είναι ένα από αυτά τα δύο: ή θα παλέψει ή θα φύγει. Κάποιοι θα διαβάσουν τις οδηγίες επιβίωσης, θα ψάξουν την έξοδο. Κάποιοι άλλοι θα μείνουν ακίνητοι να κοιτούν το μπροστινό κάθισμα. Σίγουρα, αυτή η αντίδραση θα επηρεαστεί από τις εμπειρίες του καθενός".
Διάφορες περιγραφές ανθρώπων που επέζησαν από συντριβές αεροπλάνων ή αναγκαστικές και βίαιες προσγειώσεις, επιβεβαιώνουν τις διαφορετικές αντιδράσεις στις ίδιες συνθήκες. Είναι ευδιάκριτη, ακόμα, η ψυχολογική περιδιάβαση σε κάποια από τα 5 στάδια του μοντέλου της Kübler-Ross, που μας ανέφερε η κα Κωνσταντούλα.
Μαρτυρίες επιζώντων
Ένας από τους επιβαίνοντες της πτήσης 1549, που προσγειώθηκε στον ποταμό Χάντσον, το 2009, είπε μετά για όσα έζησε:
"Σκέφτηκα τη γυναίκα μου και τα δύο παιδιά μας. Προσπάθησα να συμφιλιωθώ με την ιδέα (σ.σ. του θανάτου). Όταν, όμως, άκουσα τη φωνή του καπετάνιου να μας λέει να ετοιμαστούμε για σύγκρουση, όλα, ξαφνικά, έγιναν ξεκάθαρα.
Έπρεπε να σταματήσω να σκέφτομαι τον θάνατο και να αρχίσω να σκέφτομαι τρόπους δράσης, σε περίπτωση που καταφέρναμε να προσγειωθούμε στο νερό. Κάθομαι σε αυτή τη θέση, πρέπει να ανοίξω αυτή την πόρτα. Διάβασα τις οδηγίες. Όταν χτυπήσαμε το νερό, το μόνο που σκεφτόμουν ήταν: Το αεροπλάνο βουλιάζει. Πρέπει να τους βγάλουμε όλους έξω το συντομότερο".
Επιζών από άλλη πτήση θυμάται χαρακτηριστικά: "Οι αεροσυνοδοί μάς είπαν ότι πρέπει να είμαστε έτοιμοι για το χειρότερο. Εγώ δεν πίστευα ότι θα πεθάνουμε. Υπέθετα ότι θα μπορούσαν να προσγειώσουν το αεροπλάνο.
Θυμάμαι να βγάζω τα γυαλιά μου και τη γραβάτα μου, να δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου και να περιμένω. Αργότερα, έμαθα ότι χτυπήσαμε το έδαφος με ταχύτητα 420 χιλιομέτρων/ώρα. Το αεροπλάνο είχε σπάσει σε πέντε κομμάτια. Είχα λιποθυμήσει. Όταν συνήλθα, έβγαλα τη ζώνη μου και περπάτησα προς την έξοδο".
Από τις μαρτυρίες επιζώντων πτήσεων, όπως η British Midland 92 του 1989, στην Αγγλία, ή του μικρού τσάρτερ αεροπλάνου που έπεσε, το 1998, στα βουνά του Κογκό, γίνεται ξεκάθαρο ότι, τις τελευταίες στιγμές, άλλοι τρέχουν ή φωνάζουν πανικόβλητοι, άλλοι κλαίνε και άλλοι παραμένουν πιο ψύχραιμοι, προσπαθώντας ακόμα και να παρηγορήσουν, να εμψυχώσουν τους υπόλοιπους.
Ο γολγοθάς των συγγενών και ο ρόλος των ΜΜΕ
Την ίδια ώρα που ένα αεροπλάνο πέφτει, συγκρούεται ή απλά εξαφανίζεται από τα ραντάρ, όπως συνέβη με την πτήση MH370 των Malaysian Airlines, κάπου στο έδαφος, οι συγγενείς περνούν τον δικό τους γολγοθά, το δικό τους ψυχολογικό μαρτύριο. Σύμφωνα με την κα Κωνσταντούλα, τα ίδια πέντε στάδια περνούν και εκείνοι.
Άρνηση να δεχτούν ότι βιώνουν την απώλεια κάποιου αγαπημένου. Οργή απέναντι σε όλους και όλα – την εταιρεία, τον πιλότο, τον Θεό, την τύχη. Διαπραγμάτευση "με θεούς και δαίμονες", για να έρθουν πίσω, σώοι και αβλαβείς, οι δικοί τους. Κατάθλιψη, παραίτηση, κλάμα, οδυρμός. Και αποδοχή, κενή συναισθηματικά, αλλά υπαρκτή. Ο καθένας βιώνει κάποια ή όλα, με τυχαία σειρά.
Και κάπου εδώ είναι που πρέπει να γίνει μία αναφορά στον ρόλο των ΜΜΕ και των αρχών, σε τέτοιες περιπτώσεις. Ο ψυχικός κόσμος των ανθρώπων είναι ευαίσθητος και, μερικές φορές, ευμετάβλητος. Η οποιαδήποτε πληροφορία, σε καταστάσεις στρες - διαταραχών άγχους, πρέπει να παρέχεται με προσοχή και έχοντας πάντα κατά νου το παραπάνω.
Η καταιγίδα από πληροφορίες, σωστές και λανθασμένες, μπορεί να επιφέρει μεταπτώσεις στην ψυχική κατάσταση των ανθρώπων που μένουν πίσω και περιμένουν, των συγγενών και φίλων. Επομένως, πρέπει να δίνονται με προσοχή και σεβασμό στην προσωπικότητα και το δράμα που βιώνουν. Η ψυχολογική υποστήριξη τις ώρες της αγωνίας και του θρήνου είναι απαραίτητη.
Αλλά και στους επιζώντες από τέτοια συμβάντα επιβάλλεται να παρέχεται στήριξη ειδικού, τονίζει η κα Κωνσταντούλα. Σχετικές μελέτες υποστηρίζουν ότι η έγκαιρη ψυχολογική στήριξη προλαμβάνει ή περιορίζει τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες αλλά και του συνδρόμου του επιζώντα, κατά το οποίο τα άτομα που επιβιώνουν νιώθουν ενοχή που έζησαν ενώ άλλοι έχουν πεθάνει.
Παραδείγματα προς αποφυγή υπάρχουν αρκετά. Ξεχωρίζει εκείνο των δημοσιογράφων που, στο κυνήγι της αποκλειστικότητας, μεταμφιέστηκαν σε γιατρούς και μπήκαν στο δωμάτιο που νοσηλευόταν μία από τους επιζήσαντες του δυστυχήματος της πτήσης 965 της American Airlines, η οποία συνετρίβη στην Κολομβία, στις 20/12/1995, στέλνοντας στον θάνατο 159 άτομα. Εκεί, σε ζωντανή σύνδεση, ανακοίνωσαν στην 21χρονη κοπέλα ότι οι γονείς της πέθαναν στο δυστύχημα.
"Ο θάνατος είναι σαν τη Μέδουσα"
Επιστρέφοντας στην ψυχολογία των επιβαινόντων σε μία πτήση που πραγματοποιεί βουτιά προς την άβυσσο του θανάτου, τα λόγια της Μαριάννας Ζαβρού είναι, νομίζω, το καλύτερο κλείσιμο:
"Ο θάνατος μοιάζει με τη Μέδουσα. Αντί για μαλλιά έχει κι αυτός φίδια. Και πετρώνει όποιον τολμήσει να τον κοιτάξει κατάματα. Ίσως, για αυτό ο άνθρωπος δεν ξέρει πότε θα πεθάνει. Για να μπορέσει να ζήσει, λες και είναι αθάνατος". Και όταν συνειδητοποιήσεις τη θνητή σου φύση, "το σημαντικό, τελικά, είναι να μην πετρώσεις, είτε καθώς ο θάνατος πλησιάζει, είτε σαν, τελικά, σε προσπεράσει".
Η Μαρία Κωνσταντούλα είναι απόφοιτη του Τμήματος ΦΠΨ - Πρόγραμμα Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ζει και εργάζεται στην Κύπρο.
Η Μαριάννα Ζαβρού είναι απόφοιτη της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Ζει και εργάζεται στην Αγγλία.
pathfinder
apocalypsejohn.com
apocalypsejohn.com
0 Σχόλια