Πώς ο "μικρός Ερντογάν" του Καυκάσου τρέφει τον αλυτρωτισμό

Του Κώστα Ράπτη

Για τον Εμανουέλ Μακρόν στρώθηκε στην Ουάσιγκτον το κόκκινο χαλί. Την ίδια ώρα, ωστόσο, μια μικρή μακρινή χώρα σνόμπαρε επιδεικτικά τις φιλοδοξίες του Γάλλου προέδρου να παίξει μεσολαβητικό ρόλο σε μία από τις κρισιμότερες διεθνείς κρίσεις των ημερών.

Η προγραμματισμένη για τις 7 Δεκεμβρίου συνάντηση στο Παρίσι ανάμεσα στους ηγέτες της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν και του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, παρουσία του Εμανουέλ Μακρόν και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ ακυρώθηκε, λόγω αντιρρήσεων του ισχυρού άνδρα του Μπακού.

Ο Αλίγιεφ θεωρεί, επικαλούμενος και πρόσφατο ψήφισμα της Γαλλικής Γερουσίας καταδικαστικό της "αζερικής επιθετικότητας εναντίον της Αρμενίας, ότι ο ένοικος των Ηλυσίων δεν είναι αρκούντως ουδέτερος, ώστε να μεσολαβήσει στην δύσκολη διαπραγμάτευση σχετικά με τα παρεπόμενα του "πολέμου των 44 ημερών”, ο οποίος έδωσε στο Αζερμπαϊτζάν το 2020 την ευκαιρία να ανακτήσει το πλείστον των εδαφών που κατείχαν οι Αρμένιοι αυτονομιστές του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Η ακύρωση του ραντεβού της 7ης Δεκεμβρίου έδωσε την ευκαιρία στην εκπρόσωπο του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα να υπενθυμίσει ότι η Μόσχα (η οποία και επεξεργάστηκε τη συμφωνία εκεχειρίας το 2020) είναι πάντοτε πρόθυμη να συνεχίσει, δια του ειδικού απεσταλμένου της Ιγκόρ Κοβαλιόφ, τις προσπάθειες σταθεροποίησης των άλλοτε σοβιετικών επαρχιών της στον Καύκασο. Πράγματι, μόλις τον Οκτώβριο ο Βλαντίμιρ Πούτιν συγκάλεσε τριμερή συνάντηση με τον Πασινιάν και στον Αλίγιεφ στο Σότσι, ενώ κάθε φορά που πραγματοποιείται αντίστοιχη προσπάθεια σε δυτική πρωτεύουσα (όπως θα ήταν αυτή του Παρισιού και όπως υπήρξε η προηγούμενη στην Πράγα) η Ρωσία αποκλείεται, λόγω του ουκρανικού πολέμου.

Ο Αλίγιεφ δεν έχει βεβαίως καμία αναστολή στο να "κλείνει το μάτι” προς τη ρωσική πλευρά, προκειμένου να επιτύχει καλύτερους συσχετισμούς. Άλλωστε τις μέρες ακριβώς που εξαπολυόταν η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ο ίδιος βρέθηκε στη Μόσχα για να υπογράψει με τον Πούτιν συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας, το ακριβές περιεχόμενο της οποίας δεν έχει δημοσιοποιηθεί.

Αντιθέτως, δεν κρύβει την δυσαρέσκειά του ο Πασινιάν - ο οποίος ήρθε στα πράγματα ως φιλοδυτικός και επιχειρεί να εξισορροπήσει την μέχρι τώρα αποκλειστική εξάρτηση της χώρας του από τη Ρωσία, η οποία και της προσφέρει μια κάποια "αμυντική ομπρέλλα” δια της παρουσίας ρωσικών στρατευμάτων στην Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Στην πρόσφατη συνάντηση κορυφής του Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), ο Αρμένιος πρωθυπουργός δημοσίως παραπονέθηκε για την "χλιαρή” στήριξη που έχει λάβει έως τώρα, παρά και τις παραβιάσεις της εκεχειρίας την τελευταία διετία, από τα λοιπά κράτη-μέλη, σπουδαιότερο των οποίων είναι βέβαια η Ρωσία. Οι μετασοβιετικές δημοκρατίες αρέσκονται σε μία πολιτική τήρησης ισορροπιών, ο δε Αλίγιεφ σχολίασε χλευαστικά ότι η δική του χώρα έχει περισσότερους φίλους στον CSTO, όπου δεν συμμετέχει, παρά η Αρμενία, η οποία μάλιστα ασκούσε την περίοδο αυτή την προεδρία του.

Ωστόσο, ο Αλίγιεφ δεν παύει να είναι ένας darling της Δύσης. Το αζερικό φυσικό αέριο εξηγεί πολλά σε συνθήκες ενεργειακής κρίσης, όμως ο κυριότερος λόγος είναι γεωπολιτικός.

Η κυριότερη εμπλοκή στην υλοποίηση των όρων της εκεχειρίας του 2020 αφορά τον Διάδρομο του Ζανζεγκούρ, ο οποίος θα επέτρεπε την σύνδεση του καθαυτό Αζερμπαϊτζάν με τον αζερικό θύλακα του Ναχιτσεβάν, που συνορεύει με την Τουρκία. Είναι προφανές ότι η δυνατότητα της Τουρκίας να επικοινωνεί απευθείας με το "αδελφό” έθνος του Αζερμπαϊτζάν και να φθάνει μέχρι τις ακτές της Κασπίας αφορά όλη τη Δύση.

Η Αρμενία, πάλι, αρνείται να χορηγήσει "εξωεδαφικότητα” στο τμήμα του διαδρόμου που θα διέρχεται από το έδαφός της και ανησυχεί ευρύτερα για την κυριαρχία της στη συγκεκριμένη περιοχή, η οποία επιτρέπει την (πολύτιμη, λόγω των κλειστών συνόρων τόσο με το Αζερμπαϊτζάν όσο και με την Τουρκία) επικοινωνία της με το Ιράν.

Και είναι σε αυτό το σημείο που "απροσδόκητα” οι σχέσεις του Αζερμπαϊτζάν με την Ισλαμική Δημοκρατία γνωρίζουν σοβαρή επιδείνωση. Ήδη από τον πόλεμο των 44 ημερών το Ιράν προχώρησε (όχι χωρίς εσωτερικές δυσκολίες, λόγω της μουσουλμανικής ταυτότητας του Αζερμπαϊτζάν και της παρουσίας ισχυρής ιρανο-αζερικής μειονότητας) σε κινήσεις στήριξης της Αρμενίας, προειδοποιώντας ότι δεν θα ανεχτεί οποιαδήποτε αλλαγή συνόρων στον νότιο Καύκασο. Οι στρατιωτικές ασκήσεις που πραγματοποίησε πρόσφατα, για δεύτερη φορά, το Ιράν κοντά στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν, καθώς και το άνοιγμα ιρανικού προξενείου στην επίμαχη αρμενική επαρχία Σιουνίκ, υπογραμμίζουν το ιρανικό ενδιαφέρον.

Κατά πολλούς, η ιρανική παρεμβολή στην κρίση του Καυκάσου θα πρέπει να ειδωθεί στο πλαίσιο της προσπάθειας του καθεστώτος της Τεχεράνης να υπερβεί την πρόκληση των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων των τελευταίων μηνών, υπερτονίζοντας τις εξωτερικές προκλήσεις. Στον βαθμό δε που αυτές οι (όχι πάντοτε ειρηνικές) διαδηλώσεις διαπλέκονται με το σύνθετο εθνοτικό μωσαϊκό του Ιράν, η αναταραχή απειλείται όντως να διεθνοποιηθεί. Οι ιρανικές επιθέσεις στο βόρειο Ιράκ εναντίον στόχων κουρδικών οργανώσεων, που δρουν και εντός Ιράν, ήταν ένα μήνυμα με πολλούς αποδέκτες.

Παραδόξως, η ισχυρότερη από τις μειονότητες του Ιράν, ήτοι η αζερική, που αντιπροσωπεύει περί το ένα πέμπτο του συνολικού πληθυσμού, κράτησε (σε αντίθεση λ.χ. με την κουρδική και άλλες) σχετικά χαμηλό προφίλ κατά τις διαδηλώσεις. Όμως η παρεμβολή του Αλίγιεφ ενδέχεται να αλλάξει το σκηνικό.

Κατά την σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών στην Σαμαρκάνδη ο Αζέρος ηγέτης τόνισε ότι "τα σύνορα του τουρκικού κόσμου είναι ευρύτερα από αυτά των τουρκικών κρατών”, ενώ συνέδριο στο Μπακού την περασμένη Παρασκευή κατήγγειλε ότι το Ιράν υπονομεύει τον κοσμικό τρόπο ζωής των Αζέρων και παραλλήλως καταπιέζει τους ομοεθνείς τους εντός των συνόρων του, μη προσφέροντάς τους ούτε εκπαίδευση στην μητρική τους γλώσσα.

Προφανώς δεν είναι τυχαίο, ότι η στροφή αυτή στον αλυτρωτισμό, σε αντίθεση με την προσεκτική πολιτική του Μπακού τα προηγούμενα έτη, συνδυάστηκε και με εμφάνιση στην κρατική τηλεόραση του εγκατεστημένου στη Ουάσιγκτον ηγέτη του Κινήματος Αφύπνισης Νοτίου Αζερμπαϊτζάν, Μαχμουνταλί Τσεχρεγκανί, ο οποίος μεταξύ άλλων εμπρηστικών υποστήριξε ότι θα πρέπει να κατεδαφιστεί το αρμενικό προξενείο στην Ταμπρίζ.

Η Ταμπρίζ, τρίτη σε πληθυσμό πόλη του Ιράν, είναι η μεγαλύτερη της περιοχής που οι αλυτρωτιστές αποκαλούν "Νότιο Αζερμπαϊτζάν”. Υπενθυμίζεται ότι το σύνολο του ιστορικού Αζερμπαϊτζάν αποτελούσε περσική επαρχία μέχρις ότου η Ρωσική Αυτοκρατορία απέσπασε τον 19ο αιώνα το τμήμα βορείως του ποταμού Αράς, που αποτελεί τη σημερινή ανεξάρτητη δημοκρατία.

Οι εκατέρωθεν κινήσεις κλιμάκωσης της έντασης περιλαμβάνουν τις κατηγορίες του Ιράν ότι ένας Αζέρος από το Μπακού συντόνισε την τζιχαντιστική επίθεση με 15 νεκρούς σε σιιτικό τέμενος της Σιράζ στις 26 Οκτωβρίου, αλλά και τη σύλληψη από τις αζερικές αρχές στις αρχές Νοεμβρίου 19 ατόμων κατηγορούμενων για κατασκοπεία υπέρ της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Και τα πράγματα κατέστησε πιο περίπλοκα το άνοιγμα αζερικής πρεσβείας στο Ισραήλ, μεγάλο περιφερειακό αντίπαλο του Ιράν. Ο επανελθών στην πρωθυπουργία του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου δεν έχει παραιτηθεί του στόχου να πληγεί στρατιωτικά το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα και η αζερική επικράτεια θα ήταν πολύτιμη για ένα τέτοιο εγχείρημα. 

Πηγή capital.gr

* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.