Με αφορμή τα γενέθλιά του: Η Ελλάδα, το ΠΑΣΟΚ και το που πάμε;

Του Παντελή Σαββίδη

Χθές, το ΠΑΣΟΚ, γιόρταζε το γενέθλιά του. Δεν ξέρω πόσοι απο όσους το υπηρετούν σήμερα τα σέβονται και τα τιμούν αλλά το ΠΑΣΟΚ σε λιγότερο απο μισό αιώνα διέγραψε μια εντυπωσιακή ιστορία στον νεότερο πολιτικό βίο της χώρας.

Αυτό πρέπει να το αναγνωρίσουν και οι υποστηριχτές του και οι επικριτές του.

Το ΠΑΣΟΚ εξέφρασε μέρος των ηττημένων του Εμφυλίου και τα μετεμφυλιακά κοινωνικά στρώματα που δεν συμμετείχαν στην νομή της εξουσίας.

Η σύνθεση των κοινωνικών στρωμάτων που εξέφρασε δεν ήταν εύκολη. Νομίζω το πέτυχε ο Ανδρέας Παπανδρέου με εκείνη την φράση ότι το ΠΑΣΟΚ εκφράζει τον μη προνομιούχο.

Η πολιτική παρουσία του αρχηγού του εντάσσεται κατά το μάλλον ή ήττον στην κατηγορία των ηγετών που έχουν ιστορική αναφορά στον Αλκιβιάδη.

Με αφορμή τα γενέθλιά του και την πλήρη απαξία με την οποία η πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας περιβάλλει το όνομα του ιδρυτή του-και το κίνημα- θα ήθελα να κάνω ορισμένα σχόλια.

Σήμερα η αναφορά στις αρχικές θέσεις του ΠΑΣΟΚ ξενίζει. Αλλά οι πολιτικές θέσεις ενός κινήματος ή ενός πολιτικού φορέα θα πρέπει να κρίνονται με την προβολή τους στην εποχή τους.

1.-Η δημιουργία του ΠΑΣΟΚ με βασικό πυρήνα το ΠΑΚ, εγκατέλειψε την αρχή του ένοπλου αγώνα για πτώση της δικτατορίας και την εθνική απελευθέρωση. Είναι ερώτημα γιατί ο Α.Π. με το ΠΑΚ είχε προκρίνει τέτοια ακραία θέση. Η πρόχειρη απάντηση είναι η επίκληση της εποχής και των κυρίαρχων χαρακτηριστικών της. Βρισκόμαστε στην εποχή ανάπτυξης των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων. Πίστευε ο Ανδρέας στην ένοπλη επανάσταση ή ήταν ένα σύνθημα που έβρισκε απήχηση; Είναι σίγουρο ότι έβρισκε απήχηση;

Τον Παπανδρέου δεν τον γνώρισα καλά. Τις λίγες φορές που τον συνάντησα στο εξωτερικό επι δικτατορίας μου έδωσε την εντύπωση ότι η διατύπωση των θέσεών του ήταν ανυπόκριτη. Δεν πιστεύω, δηλαδή, την κυρίαρχη θέση ότι ο Παπανδρέου δούλευε τον κόσμο με τις θέσεις που διατύπωνε.

2.-ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ. - ΕΟΚ ΚΑΙ ΝΑΤΟ ΤΟ ΙΔΙΟ ΣΥΝΔΙΚΑΤΟ

Ο Παπανδρέου είχε την προδικτατορική εμπειρία απο την συμμετοχή του στην Ένωση Κέντρου. Γνώριζε καλά την εξάρτηση της χώρας απο τις ΗΠΑ και την μεροληπτική στάση των αμερικανών υπέρ της Τουρκίας. Ήταν βαθύς γνώστης της διεθνούς πολιτικής και οικονομικής κατάστασης και, μάλλον, με τις θέσεις αυτές επιζητούσε βαθμούς αυτονομίας στην άσκηση της πολιτικής του. Η Ελλάδα και λόγω του μεγέθους της και λόγω της θέσης της και λόγω της νοοτροπίας των πολιτικών της ήταν, και είναι, βαθειά εξαρτημένη χώρα. Σήμερα, δεν μπορεί να κάνει ούτε μια κίνηση στην εξωτερική και αμυντική πολιτική χωρίς να ενημερώσει τις ΗΠΑ, την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Ο Παπανδρέου επιζητούσε μια ελεγχόμενη ρήξη με αυτό το αμερικανόδουλο καθεστώς για να μπορέσει να αναπτύξει στοιχειώδη πολιτική. Ο Παπανδρέου στην εποχή του κινήθηκε πάνω κάτω-τηρουμένων των αναλογιών- όπως σήμερα ο Ερντογάν. Και ο Ερντογάν υφίσταται τις συνέπειες της πολιτικής του αλλά απεξάρτηση απο τον αφυκτικό έλεγχο διεθνών κέντρων δεν είναι εφικτή χωρίς ρήξεις. Και οι ρήξεις έχουν συνέπειες. Ο Παπανδρέου, και απο νοοτροπία, δεν μπορούσε να είναι ο κλασικός Yes man.

Το ερώτημα είναι: βοήθησε την χώρα η πολιτική Παπανδρέου;

Στην εξωτερική πολιτική διασφάλισε έναν διεθνή ρόλο της χώρας με την συμμετοχή στο κίνημα των έξι. Διασφάλισε ηρεμία σε μια περίοδο διεθνούς αναταραχής και τρομοκρατικών ή επαναστατικών χτυπημάτων. Ανεξαρτήτως του πως κρίνεται σήμερα η πολιτική του, η ρήξη με τις ΗΠΑ του έδωσε τη δυνατότητα να μπορεί να κινηθεί στο εσωτερικό πεδίο. Προσπάθησε να αντιμετωπίσει δυναμικά την Τουρκία, όπως έδειξε το 1987, αλλά ήταν ακατανόητη η πολιτική του απο το Νταβός και μετά. Τα Ίμια δεν ήταν υπόθεση του Παπανδρέου. Τα προκάλεσαν οι Τούρκοι όταν διαπίστωσαν πως ο ίδιος δεν υπήρχε.

Την εξάρτηση της χώρας οι ΗΠΑ την διασφάλιζαν μέσω του ΝΑΤΟ. Και εκεί ο Α.Π. επιζητούσε βαθμούς αυτονομίας των κινήσεών του (διαπιστώνεται, άλλωστε, απο τους αστερίσκους) αλλά δεν ήθελε την έξοδο της χώρας απο την Συμμαχία. ‘Αλλωστε, όπως γίνεται και σήμερα με την Τουρκία, η συμμετοχή στην Συμμαχία δίνει στη χώρα πλεονεκτήματα διεθνούς διαπραγμάτευσης. Ο Πούτιν θέλει τον Ερντογάν στο ΝΑΤΟ για να προκαλεί προβλήματα.

Η ΕΟΚ, τότε, βρισκόταν στα σπάργανα και η ταύτισή της με το ΝΑΤΟ γινόταν, κυρίως, λόγω της απόλυτης ευρωπαϊκής εξάρτησης απο τις ΗΠΑ. Ούτε απο την ΕΟΚ θα έβγαζε την χώρα. Αποδείχθηκε όταν το 1981 ανέλαβε την κυβέρνηση.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-ΔΙΑΦΘΟΡΑ.

Για την οικονομία δεν είμαι αρμόδιος να μιλήσω. Η διαφθορά έλαβε στην πορεία μεγάλες διαστάσεις, χωρίς, να αγγίζει τόσο τον ίδιο. Όσοι τον γνώριζαν απο κοντά λένε πως είχε παθολογική σχέση με την εξουσία. όχι, όμως, με τον πλουτισμό. Η όποια ανάμιξή του σε σκάνδαλα διαφθοράς έγινε μετά τις ερωτικές του περιπέτειες.

Το Σύστημα, όμως, ΠΑΣΟΚ λειτούργησε απο ένα σημείο και πέρα πολύ διαφθαρμένα και καθεστωτικά. Αλλά αυτό συνέβη μετά την βιολογική του έκλειψη. Ειρήσθω εν παρόδω πως στους κύκλους εξουσίας στην Ελλάδα, αυτό που λέμε εμείς διαφθορά θεωρείται κανονικότητα. Ακόμη και σήμερα. Απλώς, αναλόγως της συγκυρίας, προβάλλεται ή καλύπτεται. Η υπόθεση Κοσκοτά αποσκοπούσε σε μια λανθασμένη τακτική ελέγχου των ΜΜΕ σε μια εποχή φθοράς και σύγκλισης όλων των δυνάμεων του τόπου για να τον κλείσουν φυλακή και να πάρει η τότε αριστερά την εξουσία, μαζί με την δεξιά, παρά στην στην επιδίωξη πλουτισμού του Ανδρέα. Υπογραμμίζω πως μετά την ερωτική του περιπέτεια ενεπλάκη και ο ίδιος σε σκάνδαλα οικονομικής φύσεως. Αν δεν συνέβαιναν αυτά η ιστορική του τοποθέτηση στη Σχολή Αλκιβιάδη, θα ήταν προβληματική.

ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ: Η στήριξη του ΠΑΣΟΚ στους συνδικαλιστές, στο κόμμα και στις οργανώσεις του υπήρξε καταλυτική για κερδίσει την εξουσία αλλά, στη συνέχεια, για τον εκμαυλισμό της δημόσιας ζωής και την καθεστωτική συμπεριφορά. Αλλά σε αυτό δεν φταίει ο Παπανδρέου. Ο Παπανδρέου έδωσε χώρο στην οργανωτική έκφραση των εργαζομένων αλλά αποδείχθηκε ότι η είσοδος των συνδικαλιστών στο πολιτικό και κοινωνικό παιχνίδι υπήρξε για άλλη μια φορά προβληματική.

Ιστορικά υπήρχαν ανάλογα παραδείγματα απο την εμπερία του υπαρκτού σοσιαλισμού όπου τους εργαζόμενους και τα συμβούλιά τους τους υποκαθιστούσαν γραφειοκρατικές κλίκες που στο όνομά τους νέμονταν και κακοδαιχειρίζονταν την εξουσία που είχαν. Αλλά είτε πειραματίστηκε, μήπως στην Ελλάδα η εμπειρία θα ήταν διαφορετική, είτε κατέστη, απο ένα σημείο και πέρα δέσμιος της εξουσίας τους. Πάντως, όταν αντιλήφθηκε τον κίνδυνο, αποδόμησε το συνδικαλιστικό κίνημα. Είναι χαρακτηριστική η φράση του σε στενό συνεργάτη του: δεν μας στήριξε ο λαός. Εννοούσε πως περίμενε διαφορετική συμπεριφορά. Η καθεστωτική συμπεριφορά στελεχών και συνδικαλιστών είχε επιπτώσεις στην εικόνα του ίδιου και του Κινήματός του και σίγουρα δεν θα την ήθελε. Απο την συμπεριφορά αυτή υπέφερε μεγάλο μέρος της κοινωνίας και είναι αυτή που σήμερα ενεργοποιεί τα αρνητικά αντανακλαστικά της κατά του ΠΑΣΟΚ και του ιστορικού αρχηγού του.

ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ: Στο θέμα της αποκέντρωσης υποσχέθηκε πολλά αλλά έκανε λίγα. Σε κανένα πολιτικό κόμμα δεν υπάρχει η αντίληψη να αποδομήσει ένα απολύτως συγκεντρωτικό, προβληματικό κράτος. Αλλά στο ζήτημα της αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων υπάρχει και μια μαύρη σελίδα. Όταν αποκεντρώθηκαν και λίγες, έστω, αρμοδιότητες στους δήμους, η διαφθορά πολλαπλασιάστηκε. Ένα παράδειγμα που θα σας αναφέρω, είναι πολύ μερικό αλλά πολύ χαρακτηριστικό της νοοτροπίας που υπάρχει στις τοπικές εξουσίες σε σχέση με τις υποχρεώσεις τους. Σε παραθεριστικό οικισμό της Χαλκιδικής κάτοικοι ζήτησαν απο τον δήμο στον οποίο υπάγεται να αντικαταστήσει λάμπες στον δημόσιο φωτισμό γιατί κάηκαν. Η απάντηση που τους δόθηκε ήταν πως δεν θα το κάνουμε διότι δεν είστε ψηφοφόροι μας. Αν πιέζουμε για αποκέντρωση και η συμπεριφορά των τοπικών εξουσιών είναι ανάλογη, καλύτερα να μην υπάρξει. Το κεντρικό κράτος πρέπει να αλλάξει πολιτική σε σχέση με την περιφέρεια. Να ακολουθήσει μια πολιτική ενίσχυσης της περιφέρειας και αποσυγκέντρωσης της πρωτεύουσας. Και ας μην εκχωρίσει αρμοδιότητες αν η συμπεριφορά των περιφερειακών διοικήσεων είναι σαν και αυτή που περιέγραψα.

Σε ό,τι αφορά τη δομή του κράτους, ο Καποδίστριας ίσως ήταν μια καλή συνένωση χωριών και κωμοπόλεων. Ο Καλλικράτης, όμως, κατέστρεψε την χώρα. Η ελληνική περιφέρεια τελείωσε. Τις συνέπειες θα τις δείτε, τώρα,με την κρίση με αφορμή το ουκρανικό.

ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΤΕΣ

Η βαθειά και ανελέητη σύγκρουση των ανδρεϊκών με τους σημιτικούς, κατ’ ευφημισμόν εκσυγχρονιστές, ανέδειξε την σκληρή εσωκομματική κόντρα και στο ΠΑΣΟΚ. Φαινόμενο υπαρκτό σε όλα τα κόμματα και σε άλλες χώρες. Δείχνει πόσο επιφανειακή είναι η έννοια της συντροφικότητας.

ΕΣΥ

Το ΕΣΥ, ήταν μια απο τις πολύ επιτυχημένες πολιτικές του αδρεϊκού ΠΑΣΟΚ. Μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει κανείς κάνοντας την σύγκριση με το σήμερα.

Με αυτά και αυτά το ΠΑΣΟΚ πορεύθηκε με τις αντιθέσεις του μέχρι την εποχή της κρίσης. Το πέρασμα της εξουσίας σε νεότερα στελέχη, όπως, ο Γ. Παπανδρέου και ο Ευ. Βενιζέλος προκάλεσε αμφιλεγόμενες κριτικές για τις επιλογές τους.

Παρά την μακρόχρονη παραμονή του στην εξουσία, το ΠΑΣΟΚ, δεν φρόντισε να δημιουργήσει ικανά στελέχη που να μπορούσαν να χειριστούν δύσκολες καταστάσεις. Ούτε στα Ίμια πέτυχε ούτε στην διαχείριση της οικονομικής κρίσης.

Το αποτέλεσμα είναι η σημερινή εικόνα του και το σημερινό status του το οποίο προσπαθεί να συγκεκριμενοποιήσει με προτάσεις πολιτικής μια πολύ νέα γενιά στελεχών του.

Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρει.

Στη συνείδηση της πλειοψηφίας της κοινωνίας υφέρπει η αντίληψη πως πρόκειται για ένα διεφθαρμένο καθεστωτικό κόμμα το οποίο δεν έχει θέση στο πολιτικό σκηνικό. Μάλλον αδικείται η πορεία του, επι μισό αιώνα, απο ανθρώπους που σίγουρα ευνοήθηκαν απο την πολιτική του.

Το ΠΑΣΟΚ ψηφίστηκε, ίσως, απο όλους τους Έλληνες σε κάποια στιγμή της πορείας του.

Πράγματι, προς το τέλος της πρώτης συνεχούς πορείας του έβγαζε έναν καθεστωτισμό. Αλλά αν υπάρχει έστω και ένας που δεν ευνοήθηκε απο αυτό, ας σηκώσει το χέρι του.

Η πλήρης απαξίωση του ΠΑΣΟΚ είναι αποτέλεσμα μιας βαθύτερης παρακμής του πολιτειακού αισθήματος και της ηθικής στην πολιτική συμπεριφορά; Και αυτή η παρακμή είναι ένδειξη ή αιτία μιας κρίσης της δημοκρατίας και της λειτουργίας της;

Η Ελλάδα, πάντως, σήμερα, δεν έχει καμιά σχέση με την Ελλάδα που παρέλαβε το ΠΑΣΟΚ. Αν δεν υπήρχε ή αν δεν αναλάμβανε την εξουσία, ή θα συνέχιζε να κυβερνά, μονοκομματικά η δεξιά, ή θα αναλάμβανε μια μορφή παραδοσιακής αριστεράς. Την εμπειρία του πως βλέπει η αριστερά την διακυβέρνηση, την ζήσαμε πριν λίγα χρόνια.

Πηγή anixneuseis.gr

* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.