Toυ Κώστα Ράπτη
Στη γεωγραφικά οριοθετημένη (προς το παρόν) ένοπλη σύγκρουση που διεξάγεται
στο έδαφος της πολύπαθης Ουκρανίας, οι μάχες ασφαλώς εξακολουθούν να
μαίνονται, χωρίς άμεση προοπτική τερματισμού. Όμως στην άλλη, πραγματικά
παγκόσμια σύγκρουση, αυτή που διεξάγεται πρωτίστως με οικονομικά μέσα, ο
πόλεμος μόλις άρχισε να κλιμακώνεται – και δεν θα γνωρίσει σύνορα.
Η ανακοίνωση του Βλαντίμιρ Πούτιν την Τετάρτη ότι η χώρα του στο εξής θα
εξάγει φυσικό αέριο προς τις χώρες που έχει χαρακτηρίσει "μη φιλικές"
(βασικά τα μέλη της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ) μόνο έναντι ρουβλίων είναι η
περισσότερο επιθετική ενέργεια στην οποία προέβη ο Ρώσος πρόεδρος μετά την
ίδια την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου. Πρόκειται
για κίνηση εξίσου απρόσμενη και καταλυτική με την προηγούμενη απόφαση της
Δύσης, στην οποία και απαντά, για δέσμευση των διαθεσίμων της ρωσικής
κεντρικής τράπεζας.
Με τον Μπάιντεν στην Ευρώπη
Το τάιμινγκ δεν είναι τυχαίο. Η Μόσχα εγκαινίασε την οικονομική αντεπίθεσή
της τη στιγμή ακριβώς που η παρουσία του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν
στην Ευρώπη, για τη Σύνοδο της G7, του ΝΑΤΟ, την κοινή συνεδρίαση με τους
"27" της Ε.Ε. και την επίσκεψη στην Πολωνία (που βρίσκεται στην "πρώτη
γραμμή" της ανατολικής πτέρυγας της Ατλαντικής Συμμαχίας και δέχεται το
μεγαλύτερο βάρος από την εισροή Ουκρανών προσφύγων) σηματοδοτεί τη
διατράνωση της ενότητας του δυτικού στρατοπέδου απέναντι στον "ρωσικό
αναθεωρητισμό", με κύριο ζητούμενο την υιοθέτηση ακόμη περισσότερων
κυρώσεων.
Όμως οι ευρωπαϊκές χώρες κατέδειξαν πρώτες το αδύνατο σημείο τους,
αποφεύγοντας (κυρίως με γερμανική πρωτοβουλία, παρά την έντονη συζήτηση στο
εξωτερικό τους) να περιλάβουν μέχρι τώρα στις κυρώσεις τους τις εισαγωγές
υδρογονανθράκων από τη Ρωσία, όπως κατέδειξε και η συνεδρίαση των "27" της
Δευτέρα. Και αυτό το αδύνατο σημείο αξιοποιεί τώρα προκαταβολικά ο Πούτιν.
Ο ισχυρός άνδρας του Κρεμλίνου κατέφυγε σε μία ενδιαφέρουσα σκηνοθεσία,
προκειμένου να μην παραβιάσει τη δική του ρητορική κατά των κυρώσεων εν
γένει και τη διαβεβαίωση ότι η Ρωσία παραμένει αξιόπιστος πάροχος ενέργειας
ειδικότερα. Κάτι τέτοιο, άλλωστε, έχει ιδιαίτερη σημασία και για τις
συναλλαγές με τους εταίρους του στην Κίνα, από τους οποίους εξαρτάται ολοένα
και περισσότερο – προοπτικά και για τη διοχέτευση των ενεργειακών του
εξαγωγών. Εξού και φέρνει τους Ευρωπαίους στην ιδιόμορφη θέση να...
επιβάλλουν κυρώσεις στον εαυτό τους.
Ήταν ήδη έντονος ο προβληματισμός στις ευρωπαϊκές ηγεσίες για το γεγονός ότι
η απρόσκοπτη συνέχιση της προμήθειας ρωσικών υδρογονανθράκων συνιστά οιονεί
χρηματοδότηση της εισβολής στην Ουκρανία, με έσοδα της τάξης του ενός δισ.
δολαρίων ημερησίως. Όμως, τώρα, το τέχνασμα Πούτιν υποχρεώνει τους "πελάτες"
να μετατραπούν (εάν συμμορφωθούν) και σε... στυλοβάτες του δοκιμαζόμενου
ρωσικού νομίσματος, παραβιάζοντας τις κυρώσεις που οι ίδιοι έχουν επιβάλλει.
"Αφερέγγυα νομίσματα"
Σύμφωνα με τον Ρώσο πρόεδρο η δέσμευση των διαθεσίμων της κεντρικής τράπεζας
της χώρας τους που βρίσκονται σε δυτική δικαιοδοσία (και χρησιμεύουν και για
την αποπληρωμή ρωσικού χρέους) συνιστά πρόκληση αθέτησης υποχρεώσεων και
καθιστά το δολάριο και το ευρώ "αφερέγγυα" νομίσματα. Συνεπώς στις εξαγωγές
εμπορευμάτων προς τα "μη φιλικά κράτη" η Ρωσία θα δέχεται μόνο σκληρό
νόμισμα, ήτοι το... δικό της. Με άλλα λόγια, όποιος ενδιαφέρεται να
συνεχίσει τις εισαγωγές θα πρέπει να αγοράσει ρούβλια στην αγορά
συναλλάγματος, δημιουργώντας αυξημένη ζήτηση για το ρωσικό νόμισμα και
ενισχύοντας την ισοτιμία του, χωρίς να χρειαστεί καν η κεντρική τράπεζα της
Ρωσίας να κινηθεί για τη στήριξή του.
Με προεδρικό διάταγμα η ρύθμιση αυτή βρίσκει προς το παρόν εφαρμογή μόνο
στις εξαγωγές φυσικού αερίου, αλλά θα μπορούσε να επεκταθεί – λ.χ. στα
σπάνια μέταλλα και τα ευγενή αέρια που έχει ανάγκη ο διεθνής κλάδος της
υψηλής τεχνολογίας και της αεροναυπηγικής, στα λιπάσματα κ.ο.κ.
Ο Πούτιν ισχυρίζεται ότι τα συμβόλαια δεν έχουν παραβιαστεί και θα
εξακολουθήσουν να τηρούνται σε ό,τι αφορά το χρονοδιάγραμμα και τους όγκους
τους προς παράδοση αερίου. Αλλά βέβαια η αλλαγή νομίσματος συνιστά
αυτονοήτως παραβίαση συμβολαίων, όπως επεσήμανε ήδη η Γερμανία.
Το να θεωρηθεί αυτή η κίνηση ως "μπλόφα" του Κρεμλίνου δεν θα ήταν συνετό –
ιδίως αφότου αποδείχθηκε ότι δεν ήταν "μπλόφα" ούτε το σενάριο εισβολής στην
Ουκρανία. Και μολονότι δεν αποκλείεται να υπάρξουν χώρες οι οποίες θα
ακολουθήσουν τους νέους κανόνες (λ.χ. η Ουγγαρία), θα αποτελούσε
αυτοταπείνωση αν η πλειοψηφία των Ευρωπαίων συμμορφωνόταν – και ήδη η Ιταλία
διαμήνυσε ότι δεν πρόκειται να το πράξει. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, η
ρωσική πλευρά θα έβρισκε αργά ή γρήγορα τη δικαιολογία να διακόψει, λόγω μη
εξόφλησης, την παροχή – σε μία φάση κατά την οποία οι "27" θα είναι μάλλον
ανέτοιμοι να καλυφθούν άμεσα από εναλλακτικές πηγές. Εκτός και αν ανθήσει,
εν μέσω υπερήφανων πολιτικών δηλώσεων κατά τα λοιπά, η "βιομηχανία" της
εξεύρεσης παρακαμπτηρίων.
Μόλις λίγη ώρα πριν από τις ανακοινώσεις Πούτιν, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ
Σολτς τόνιζε, μιλώντας στην Μπούντεσταγκ, ότι η απεξάρτηση από τις ρωσικές
εισαγωγές ενέργειας αποτελεί τον στόχο αλλά ο ίδιος δεν τη θεωρεί άμεσα
εφικτή, καθώς έτσι θα απειληθούν "εκατοντάδες χιλιάδες" θέσεις εργασίας.
Τα όρια των κυρώσεων και ο "τρίτος δρόμος" της Ασίας
Οι ρωσικές ανακοινώσεις σχετικά με την πώληση φυσικού αερίου έναντι ρουβλίων
ήρθαν σε μία στιγμή κατά την οποία πλήθαιναν στον δυτικό τύπο τα
δημοσιεύματα ότι η πολιτική των κυρώσεων έχει καταδείξει τα όριά της – πόσω
μάλλον που με τη δέσμευση των διαθεσίμων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας η
Δύση ενεργοποίησε ήδη το ισχυρότερο όπλο της και συνεπώς δεν διαθέτει
ιδιαίτερα περιθώρια περαιτέρω κλιμάκωσης.
Σύμφωνα με την Goldman Sachs, το ρωσικό ΑΕΠ αναμένεται να συρρικνωθεί κατά
10% φέτος και να ανακάμψει κατά 2,4% και 3,4% τα επόμενα δύο χρόνια, ενώ οι
εξαγωγές υπολογίζεται ότι θα επανέλθουν στο 98% των προηγούμενων επιπέδων με
το γύρισμα του έτους. Αντιθέτως, τα τέσσερα πέμπτα του ρωσικού ΑΕΠ
προέρχονται από κλάδους που εισάγουν μόλις σε ποσοστό 15% τις πρώτες ύλες
και τα ενδιάμεσα αγαθά για τη λειτουργία τους.
Την ώρα που το Κρεμλίνο ανακοινώνει τον διορισμό για άλλη μία θητεία της
"ορθόδοξης" κεντρικής τραπεζίτριας, Ελβίρα Ναμπιούλινα, δίνοντας στους
οικονομικούς εταίρους το μήνυμα ότι δεν διολισθαίνει στον κρατισμό, ο
μεγάλος αντίπαλός της και πλέον υπουργός Ευρασιατικής Ολοκλήρωσης, Σεργκέι
Γκλάζιεφ, βλέπει με ικανοποίηση να υλοποιείται το όραμά του για μία
"θωρακισμένη" οικονομία, αποσυνδεδεμένη από τη Δύση.
Η μεγάλη "χαραμάδα"
Η ειρωνεία του πράγματος έγκειται στο ότι η μέχρι τώρα συζήτηση για την
αποτελεσματικότητα των κυρώσεων αφορούσε τις "χαραμάδες" που έχουν μείνει
ανοικτές προς όφελος της Ρωσίας, με κορυφαία βέβαια την εξαίρεση του
ενεργειακού τομέα. Ωστόσο, αυτός που σπεύδει να κλείσει κατά μία έννοια τη
"χαραμάδα", προκαταλαμβάνοντας όσους πίεζαν για ενεργειακό εμπάργκο είναι ο
ίδιος ο Πούτιν.
Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη "χαραμάδα" συνίσταται στο απλούστατο
γεγονός ότι ο πλανήτης δεν ταυτίζεται με τη Δύση – και οι μεγαλύτερες
αναδυόμενες οικονομίες αρνούνται να υπαχθούν σε μία λογική "στρατοπέδων",
επιφυλάσσοντας στον εαυτό τους το προνόμιο να συναλλάσσονται κατά το δοκούν.
Το ότι ανάμεσά τους δεσπόζει η Κίνα δεν προκαλεί έκπληξη. Άλλωστε, μόλις
στις 4 Φεβρουαρίου οι Σι Τζινπίνγκ και Βλαντίμιρ Πούτιν παρουσίασαν ένα
κοινό "μανιφέστο" υπέρ μιας πολυπολικής τάξης πραγμάτων ανταγωνιστικής προς
την αμερικανική ηγεμονία. Εξού και οι προσπάθειες της Ουάσινγκτον, με
κορυφαία την άκαρπη τηλεφωνική επικοινωνία των Τζο Μπάιντεν και Σι
Τζινπίνγκ, να περάσει στο Πεκίνο το μήνυμα ότι τυχόν συμβολή της στη
στρατιωτική προσπάθεια και κυρίως στην παράκαμψη του οικονομικού αποκλεισμού
της Ρωσίας θα έχει σοβαρές επιπτώσεις. Αποτελεί, ωστόσο, μέγα ερώτημα κατά
πόσον η αμερικανική πλευρά μπορεί να ενεργοποιήσει το όπλο των δευτερογενών
κυρώσεων απέναντι σε μια τόσο μεγάλη και διεθνοποιημένη αγορά.
Ο ρόλος Ινδίας και Αράβων
Και δεν είναι η μόνη. Η Ινδία ανακοίνωσε την Τετάρτη ότι προχωρά από την
επόμενη εβδομάδα στην εγκαθίδρυση ενός σχήματος currency swap για να
χρηματοδοτήσει το διμερές εμπόριο σε ρουπίες και ρούβλια, παρακάμπτοντας το
δολάριο. Και μολονότι ότι ο όγκος του διμερούς εμπορίου είναι μάλλον μικρός,
η συμβολική σημασία αυτής της συμφωνίας δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Πόσω
μάλλον που η Ινδία έχει ήδη προχωρήσει στην αγορά ρωσικού πετρελαίου με
έκπτωση.
Σε φάση που οι ΗΠΑ φιλοδοξούσαν να αγκυρώσουν την Ινδία στην "Τετράδα" που
μαζί με την Ιαπωνία και την Αυστραλία θα είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην
ανάσχεση της Κίνας και την υλοποίηση της στροφής των αμερικανικών
προτεραιοτήτων στην περιοχή Ινδίας-Ειρηνικού, το Δελχί θυμάται τον
παλαιότερο εαυτό του ως εμψυχωτή του κινήματος των Αδεσμεύτων, διεκδικεί
στρατηγική αυτονομία δίχως στοιχεία "προβλεψιμότητας" και βεβαίως
υπερασπίζεται την ειδική της σχέση με τη Ρωσία ως προμηθευτή του
στρατιωτικού της υλικού. Παράλληλα, η χθεσινή συνάντηση των υπουργών
Εξωτερικών της Ινδίας και της Κίνας, σε μία συγκυρία κατά την οποία η
δεύτερη έχει αναδειχθεί σε υπ' αριθμόν ένα εμπορικό εταίρο της πρώτης,
ανατρέπει το βολικό για τη Δύση στερεότυπο περί διαχρονικού και ασυμφιλίωτου
ανταγωνισμού των δύο δημογραφικών γιγάντων.
Η Ασία συνολικά δείχνει διατεθειμένη να εντατικοποιήσει τις απευθείας
συναλλαγές δίχως την παρεμβολή του αμερικανικού δολαρίου, το οποίο
αναδεικνύεται σε πολιτικό ρίσκο. Οι ενδοασιατικές γραμμές currency swap σε
τοπικά νομίσματα ανέρχονται ήδη σε 380 δισ. δολάρια.
Στα δυτικά της ηπείρου, απορροφημένος από τη μέριμνα εξασφάλισης της
διαδοχής του και την καχυποψία για τις αμερικανικές προθέσεις απέναντι στο
πρόσωπό του, ο ισχυρός άνδρας της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν
ακολουθεί επίσης τον δικό του δρόμο, όπως δείχνουν οι πληροφορίες για
εξεταζόμενη συμφωνία τιμολόγησης μέρους των σαουδαραβικών εξαγωγών
πετρελαίου προς Κίνα σε γιουάν.
Επιταχύνοντας το απευκταίο
Την τάση αυτή, την οποία ασφαλώς η Δύση επιθυμεί να ανακόψει, την επιταχύνει
παραδόξως με τις ίδιες τις τις αποφάσεις – σαν τη δέσμευση των διαθεσίμων
της ρωσικής κεντρικής τράπεζας. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο Βόλφγκανγκ
Μύνχαου του Eurointelligence, "το να παγώσει μια κεντρική τράπεζα τους
λογαριασμούς μιας άλλης κεντρικής τράπεζας σημαίνει εν προκειμένω ότι
ολόκληρη η διατλαντική Δύση απεμπολεί το πιο σημαντικό της περιουσιακό
στοιχείο: το παραστατικό της χρήμα (fiat money). Τα αποθεματικά της
κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας ήταν κέρδη από νόμιμες πωλήσεις, κυρίως στη
Δύση. Τα δικαστήρια μπορούν να δεσμεύσουν περιουσιακά στοιχεία, εάν
αποκτηθούν παράνομα. Αλλά αυτό δεν ίσχυε εν προκειμένω. Η Ρωσία έχει
παραβιάσει το διεθνές δίκαιο εισβάλλοντας στην Ουκρανία, αλλά οι λογαριασμοί
της κεντρικής της τράπεζας στο εξωτερικό είναι νόμιμοι".
"Αυτή η κύρωση" συνεχίζει ο ίδιος αρθρογράφος"κατάφερε όλα τα παρακάτω: να
υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στο δολάριο ως κύριο αποθεματικό νόμισμα στον
κόσμο, να ψαλιδίσει τη δυναμική του ευρώ, να μειώσει την πιστοληπτική
ικανότητα των κεντρικών τραπεζών της Δύσης, να προτρέψει την Κίνα και τη
Ρωσία να παρακάμψουν τη δυτική οικονομική υποδομή και να μετατρέψει το
Βitcoin σε σοβαρό εναλλακτικό μέσο συναλλαγών. Το blockchain δεν θα προδώσει
την εμπιστοσύνη που του δείχνει κανείς".
0 Σχόλια