Γράφει ο Ivan Krastev *,
The New York Times
Οι δημοσιογράφοι που έγραφαν για τα διεθνή θέματα τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 αναφέρονταν σε εκείνη την εποχή ως "μεταπολεμική". Εβλεπαν τα γεγονότα μέσα από το πρίσμα του Μεγάλου Πολέμου ο οποίος είχε καταστρέψει την Ευρώπη λίγα χρόνια νωρίτερα. Οι ιστορικοί σήμερα αναφέρονται σε εκείνη την περίοδο ως "μεσοπολεμική" για τον απλούστατο λόγο ότι αναλύουν τι συνέβη εκείνα τα χρόνια ως την περίοδο πριν από τον ακόμη πιο καταστροφικό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μακάρι οι δημοσιογράφοι που έγραφαν στην Ευρώπη το 1930 να είχαν μια υπόνοια τι έμελλε να ακολουθήσει…
Σήμερα όμως τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι μια από αυτές τις στιγμές που μας οδηγούν να επαναπροσδιορίσουμε την εποχή μας: αυτό που ονομάζαμε 30ετή ειρήνη και η οποία ακολούθησε τον Ψυχρό Πόλεμο (τείνοντας να ξεχάσουμε, συνειδητά ή υποσυνείδητα, τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία) έχει πλέον παρέλθει. Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα κοιτούν αυτές τις τελευταίες δεκαετίες, γενικά, όπως βλέπουν και την περίοδο του Μεσοπολέμου, ως μια περίοδο η οποία σπαταλήθηκε.
Οσο πιο γρήγορα το παραδεχθούμε όλοι, τόσο καλύτερα θα μπορέσουμε να προετοιμαστούμε για αυτό που έρχεται. Δυστυχώς, τις δυτικές πρωτεύουσες τις διακατέχει ένα είδος ιδιοτελούς αρνητισμού ο οποίος μας εμποδίζει από το να δούμε το προφανές. Οι παθιασμένες εκκλήσεις υπεράσπισης της μεταψυχροπολεμικής ευρωπαϊκής τάξης δεν έχουν νόημα, καθώς αυτή η περίοδος έχει τελειώσει.
Μετά την κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, η Αγκελα Μέρκελ, καγκελάριος τότε της Γερμανίας, συνομίλησε με τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και ανέφερε στον Πρόεδρο Μπάρακ Ομπάμα πως κατά την άποψή της ο κ. Πούτιν είχε χάσει την επαφή με την πραγματικότητα. Ζούσε, είπε, σε "έναν άλλον κόσμο". Σήμερα όλοι εκεί ζούμε. Σε έναν κόσμο όπου σύμφωνα με τον Θουκυδίδη "Ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του".
Πώς φτάσαμε όμως έως εδώ; Πρώτον, πρέπει να καταλάβουμε πως αυτός δεν είναι πόλεμος της Ρωσίας. Είναι πόλεμος του κ. Πούτιν. Ο Ρώσος πρόεδρος προέρχεται από μια συγκεκριμένη γενιά Ρώσων αξιωματούχων ασφαλείας η οποία δεν κατάφερε να συμφιλιωθεί με την ήττα της Μόσχας στον Ψυχρό Πόλεμο. Η Σοβιετική Ενωση εξαφανίστηκε από τον χάρτη μπροστά στα μάτια τους χωρίς στρατιωτικές απώλειες ή ξένη εισβολή. Για αυτούς η σημερινή εισβολή στην Ουκρανία είναι ένα λογικό και αναγκαίο σημείο καμπής. Η αυτοκρατορία μπορεί να επανακαθοριστεί. Αυτοί οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται να γράψουν το μέλλον, θέλουν να ξαναγράψουν το παρελθόν.
Καθώς παρακολουθούσα τους ρωσικούς πυραύλους να χτυπούν το Κίεβο με μια διάθεση ανήμπορης οργής, ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι πολλοί Ρώσοι πρέπει να αισθάνθηκαν ακριβώς το ίδιο όταν το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε το Βελιγράδι πριν από δύο δεκαετίες. Η εισβολή του Πούτιν ενδέχεται να αφορά περισσότερο την εκδίκηση παρά μια μεγάλη στρατηγική.
Υπάρχει ένας διαχωρισμός μεταξύ ρεβιζιονισμού και ρεβανσισμού. Οι ρεβιζιονιστές θέλουν να χτίσουν μια διεθνή τάξη της αρεσκείας τους. Οι ρεβανσιστές καθοδηγούνται από την ιδέα της εκδίκησης. Δεν ονειρεύονται να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά να αλλάξουν θέση με τους νικητές του τελευταίου πολέμου.
Αν ο Β. Πούτιν τα καταφέρει σήμερα, η Δύση θα πρέπει να κατηγορήσει μόνο τον εαυτό της. Ενώ η δυτική κοινή γνώμη ζούσε με την ιδέα ότι η Ρωσία βρίσκεται σε παρακμή -μερικοί την αποκαλούν "βενζινάδικο με πυρηνικά" – ο Ρώσος πρόεδρος υλοποιούσε τη στρατηγική του. Εδώ και χρόνια ο Πούτιν επέκτεινε τη σφαίρα της επιρροής του στην πρώην Σοβιετική Ένωση, ξεκινώντας με τον πόλεμο στη Γεωργία το 2008 έως την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Ακολούθησε η σύσφιξη σχέσεων με τη Λευκορωσία και την Κεντρική Ασία. Τώρα, πραγματοποιεί το επόμενο, δραματικό βήμα.
Ο Πρόεδρος Μπάιντεν δήλωσε πριν από μερικές ημέρες ότι ως απάντηση στην εισβολή στην Ουκρανία προτίθεται να καταστήσει τον Πούτιν "παρία της διεθνούς σκηνής". Αυτό θα ήταν μια σωστή τιμωρία για την παραβίαση του διεθνούς δικαίου, ωστόσο η εξέλιξη θα μπορούσε να είναι διαφορετική. Αντ’ αυτού υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να βρεθεί η Δύση περισσότερο απομονωμένη.
Τους τελευταίους δύο μήνες η συμμαχία Μόσχας–Πεκίνου έχει γίνει πραγματικότητα, χάρη στον κοινό στόχο της αμφισβήτησης της αμερικανικής κυριαρχίας. Αν και οι κινεζικές ελίτ δεν έχουν ενθουσιαστεί με την απερίσκεπτη εισβολή στην Ουκρανία (οι Κινέζοι σέβονται τη δέσμευσή τους μια μη παραβίαση της κρατικής κυριαρχίας), δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα παραμείνουν στο πλευρό της Μόσχας. Δείτε πώς το Πεκίνο έχει αρνηθεί να χαρακτηρίσει επίσημα τον πόλεμο του Πούτιν ως εισβολή. Ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ μπορεί να είναι ο μεγαλύτερος ωφελημένος της τρέχουσας κρίσης: Η Αμερική όχι μόνο δείχνει αδύναμη, αλλά τώρα που βρίσκεται "βαλτωμένη” στην Ευρώπη, της είναι αδύνατον να επικεντρωθεί στην Ασία.
Πολλές χώρες βλέπουν τη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης ως μια μάχη μεταξύ παλαιών ιμπεριαλιστών που τις αφορά ελάχιστα. Μεγαλύτερη όμως και άμεση ανησυχία αποτελεί το γεγονός ότι οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τη Δύση θα οδηγήσουν σε υψηλότερα επίπεδα τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων. Η Δύση μπορεί να φέρει με το μέρος της τους σκεπτικιστές, στις προσπάθειές της να πολεμήσει τον Πούτιν, μόνο αν καταφέρει να αποδείξει στους εκτός Ευρώπης ότι αυτό που διακυβεύεται στο Κίεβο δεν είναι η μοίρα ενός φιλοδυτικού καθεστώτος αλλά η κυριαρχία ενός νεοσύστατου μετα-ιμπεριλιαστικού κράτους. Ορισμένοι έχουν ήδη κατανοήσει τη συγκεκριμένη ιδέα. Ο πρέσβης της Κένυας στα Ηνωμένα Εθνη αποτύπωσε αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία λέγοντας: "η κατάσταση αντανακλά την ιστορία μας. Η Κένυα και σχεδόν κάθε αφρικανική χώρα γεννήθηκε από το τέλος της αυτοκρατορίας".
Τι σημαίνει το τέλος της ειρήνης για την Ευρώπη; Οι συνέπειες θα είναι τρομερές. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ενδέχεται να "ξυπνήσει" τις κοιμώμενες συγκρούσεις στην περιφέρεια της ηπείρου, συμπεριλαμβανομένων των μετα-σοβιετικών περιοχών και των Δυτικών Βαλκανίων. Οι ηγέτες της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας ενδέχεται να εκλάβουν πιθανή νίκη του Πούτιν στην Ουκρανία ως σήμα για τη διάλυση της Βοσνίας. Πιθανή νίκη του Πούτιν μπορεί να ενθαρρύνει και τους ρωσόφιλους ηγέτες εντός της ΕΕ. Η εισβολή στην Ουκρανία ένωσε μεν την Ευρώπη, αλλά θα πλήξει την αυτοπεποίθησή της.
Το κυριότερο ωστόσο είναι πως τα πρόσφατα γεγονότα επιβάλλουν μια ριζική αναθεώρηση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Τα τελευταία 30 χρόνια οι Ευρωπαίοι έχουν πείσει τους εαυτούς τους ότι η στρατιωτική ενίσχυση δεν άξιζε το κόστος και ότι η αμερικανική στρατιωτική υπεροχή θα ήταν αρκετή για να αποτρέψουν άλλες χώρες από το να εμπλακούν σε πόλεμο. Οι αμυντικές δαπάνες υποχώρησαν. Αυτό που είχε πλέον σημασία ήταν, σύμφωνα και με την πεπατημένη, η οικονομική ισχύς και η ήπια δύναμη.
Πλέον γνωρίζουμε ότι οι κυρώσεις δεν μπορούν να σταματήσουν τα τανκς. Η προσφιλής πεποίθηση της Ευρώπης ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για την ειρήνη αποδείχθηκε λανθασμένη. Οι Ευρωπαίοι έκαναν το λάθος να "μοιραστούν” τη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εμπειρία τους με χώρες όπως η Ρωσία. Ο καπιταλισμός δεν είναι αρκετός ώστε να μετριάσει τον αυταρχισμό. Το εμπόριο με δικτάτορες δεν κάνει τη χώρα σας πιο ασφαλή και η διακράτηση χρημάτων διεφθαρμένων ηγετών στις τράπεζες σας δεν τους εκπολιτίζει, διαφθείρει εσάς όμως. Και ο εναγκαλισμός των ρωσικών υδρογονανθράκων από την Ευρώπη κατέστησε την ήπειρο πιο ανασφαλή και ευάλωτη.
Το πλέον αποσταθεροποιητικό αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής θα μπορούσε να είναι το γεγονός ότι αρκετοί σε όλο τον κόσμο έχουν αρχίσει να συμφωνούν με τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βλοντίμιρ Ζελένσκι. Στη Διάσκεψη του Μονάχου για την ασφάλεια τον προηγούμενο μήνα, δήλωσε ότι το Κίεβο έκανε το λάθος να εγκαταλείψει τα πυρηνικά όπλα που κληρονόμησε από τη Σοβιετική Ενωση. Η απροθυμία των ΗΠΑ να υπερασπιστεί μια φιλική χώρα όπως η Ουκρανία μπορεί να κάνει, τουλάχιστον ορισμένους, Αμερικανούς συμμάχους να πιστέψουν ότι τα πυρηνικά όπλα είναι ο μόνος τρόπος για να υπερασπιστούν την κυριαρχία τους. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους γείτονες της Κίνας να υιοθετούν αυτό τον τρόπο σκέψης. Το γεγονός ότι η πλειονότητα των Νοτιοκορεατών τάσσεται πλέον υπέρ της απόκτησης πυρηνικών όπλων από τη χώρα τους υποδηλώνει ότι οι κινήσεις του Πούτιν στην Ουκρανία θέτουν σε κίνδυνο το καθεστώς μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το 1993, ο μεγάλος Γερμανός ποιητής και αρθρογράφος Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ προέβλεψε ότι τον Ψυχρό Πόλεμο θα τον ακολουθούσε μια περίοδος χάους, βίας και συγκρούσεων. Αναλογιζόμενος τα όσα συνέβησαν στη Γιουγκοσλαβία αλλά και τις ταραχές στις ΗΠΑ, διέκρινε έναν κόσμο που καθορίζεται από "αδυναμία να διαχωρίσει μεταξύ της καταστροφής και της αυτοκαταστροφής". Σε αυτόν τον κόσμο "δεν υπάρχει ανάγκη να νομιμοποιήσεις τις πράξεις σου. Η βία έχει απελευθερωθεί από την ιδεολογία".
Ο κ. Εντσενσμπέργκερ είχε δίκιο. Απλά, ήταν πολύ νωρίς.
* Ο Ivan Krastev είναι πρόεδρος του Center for Liberal Strategies και συνεργάτης του Human Sciences στη Βιέννη
© 2022 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"
0 Σχόλια