Της Clara Ferreira Marques
Μόλις πριν από λίγες ημέρες, ο Βλαντιμίρ Πούτιν φαινόταν να έχει φτάσει στα
όρια του αδιανόητου στην Ουκρανία, έχοντας συγκεντρώσει 130.000 στρατιώτες
στα σύνορα. Οι πρεσβείες απέσυραν προσωπικό από το Κίεβο και η Ουάσιγκτον
προειδοποιούσε για μια άμεση απειλή εισβολής.
Τώρα, ο Ρώσος ηγέτης υπογραμμίζει "συνετά" τη δέσμευσή του στον δρόμο της
διπλωματίας. Τα επίσημα τηλεοπτικά πλάνα από τη Ρωσία δείχνουν άρματα μάχης
να επιστρέφουν στις βάσεις τους και οι Ρώσοι τηλεοπτικοί σχολιαστές
επικρίνουν με σκωπτικό τόνο τις δυτικές αναφορές των προηγούμενων ημερών
περί "επικείμενης ρωσικής επίθεσης" ως "υστερία". Οι Ουκρανοί, τόνισε σε
χλευαστικό τόνο ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, έπρεπε να βάλουν ξυπνητήρια
προκειμένου να διασφαλίσουν ότι δεν θα έχαναν τη "δράση" της μεταμεσονύκτιας
υποτιθέμενης εισβολής.
Η κρίση μετά βίας μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ξεπεραστεί πλήρως. Ωστόσο,
ό,τι κι αν ακολουθήσει, ο Πούτιν έχει ήδη δώσει ένα επαγγελματικό μάθημα στη
διασπορά αμφιβολιών και σύγχυσης. Έχει δημιουργήσει μια κατάσταση έντασης
την οποία έχει κάθε συμφέρον να διατηρήσει. Αποδεικνύεται ότι η απάντηση
στην πανταχού παρούσα ερώτηση για το τι θέλει πραγματικά ο Πούτιν μπορεί να
είναι εξαιρετικά απλή: γενική αναταραχή.
Στρατηγική ασάφεια
Αυτή η στρατηγική ασάφεια εμφανίστηκε χαρακτηριστικά όταν ο Πούτιν στάθηκε
δίπλα στον Γερμανό καγκελάριο Όλαφ Σολτς, νωρίτερα αυτή την εβδομάδα. Ο
Ρώσος ηγέτης δήλωσε ότι ήθελε να επιλυθεί η τρέχουσα κρίση "αυτή τη στιγμή,
αμέσως, μέσω διαπραγματεύσεων και με ειρηνικά μέσα".
Ωστόσο, κατήγγειλε επίσης τις ενέργειες της Ουκρανίας στις αποσχισθείσες
περιοχές της, οι οποίες υποστηρίζονται από τη Ρωσία, ως "γενοκτονία" και την
ίδια ημέρα το κάτω σώμα (Κρατική Δούμα) του κοινοβουλίου της Ρωσίας ψήφισε
μια έκκληση στον Πούτιν να αναγνωρίσει τις αυτοανακηρυχθείσες "Λαϊκές
Δημοκρατίες" του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ ως ανεξάρτητα κράτη,
"δημοφιλείς", μια "λαϊκή απαίτηση" που θα ισοδυναμούσε με ανοικτή πρόκληση
και θα υπονόμευε τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Μινσκ. Προς το παρόν, μια
τέτοια ιδέα έχει παραμεριστεί από πλευράς Κρεμλίνου.
Ύστερος πουτινισμός
Οι απότομες, ταχείες και ριζοσπαστικές κινήσεις έχουν καταστεί
χαρακτηριστικό του ύστερου πουτινισμού. Πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο,
στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, απαιτεί μόνιμη αβεβαιότητα, είτε πρόκειται
για εκείνον ο οποίος θα χριστεί διάδοχος του Πούτιν στην αρχηγία του κράτους
είτε για μια στρατιωτική εισβολή σε μια άλλη χώρα. Τρέφεται από το σκοτάδι
και την παραπληροφόρηση.
Υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι τους οποίους συνεπάγεται αυτή η ανορθόδοξη
καταναγκαστική διπλωματία των τελευταίων εβδομάδων και μηνών, ωστόσο τα
οφέλη που προκύπτουν από τη διασπορά του άγχους και της ανησυχίας - και την
πυροδότηση σύγχυσης ακόμη και σε θεμελιώδη ζητήματα, όπως οι πραγματικοί
στόχοι του Πούτιν - είναι ήδη ξεκάθαρα. Αποτρέπει τις Ηνωμένες Πολιτείες από
το να στρέψουν την προσοχή τους αλλού. Αναγκάζει τη διεθνή εστίαση να
παραμείνει στην αντιμετώπιση των "παραπόνων" του Πούτιν. Δίνει, δε, τη
δυνατότητα στη Ρωσία να διευρύνει το γεωπολιτικό της βάρος.
Αυτή είναι μια νίκη την οποία έχουν ήδη δει και την οποία γιορτάζουν οι
προπαγανδιστές του Κρεμλίνου, στον τόνο που έθεσε ο υπουργός Εξωτερικών της
Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ. "Είναι σαφές ότι η πρωτοβουλία μας για την ευρωπαϊκή
ασφάλεια… τάραξε τα νερά για τους δυτικούς συναδέλφους μας", είπε στον
Πούτιν, "πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι πλέον σε θέση να αγνοούν τις
πολλές προηγούμενες εκκλήσεις μας". Αυτό ακριβώς είναι που έχει σημασία για
τον Ρώσο ηγέτη, του οποίου τα παράπονα για την Ουκρανία και τη
μεταψυχροπολεμική διευθέτηση είναι βαθιά προσωπικού χαρακτήρα.
Η ρωσική δράση στο εξωτερικό έχει φυσικά και εσωτερικά κίνητρα και
συνέπειες. Θα ήταν απλοϊκό ωστόσο να υποστηρίξουμε ότι τα αποσταθεροποιητικά
παιχνίδια της Ρωσίας έχουν ως μόνο στόχο να αποσπάσουν την προσοχή από τα
άφθονα εγχώρια προβλήματα - αν και υπάρχουν πολλά, από τον πληθωρισμό έως τα
συμπιεσμένα εισοδήματα των νοικοκυριών και το δραματικό τίμημα που έχει
επιβάλει η Covid-19 στη χώρα, με λιγότερο από τον μισό πληθυσμό πλήρως
εμβολιασμένο, παρά την έντονη προώθηση των κατασκευασμένων στη Ρωσία
εμβολιαστικών σκευασμάτων. Τέτοιου είδους περισπάσεις είναι ίσως χρήσιμες,
ωστόσο ο Πούτιν έχει εδώ και καιρό θέσει τον εαυτό του υπεράνω των
μικρομαχών για τους καθημερινούς εγχώριους πονοκεφάλους κυβερνητικής
διαχείρισης.
"Κατάσταση πολιορκίας"
Περισσότερο αυτή η αβεβαιότητα βοηθά στη διατήρηση, χωρίς πραγματική
σύγκρουση, της κατάστασης πολιορκίας που χρειάζεται το ρωσικό καθεστώς. Τα
talk show της ρωσικής κρατικής τηλεόρασης, αψηφώντας τις ανησυχίες που
δημιουργήθηκαν τις τελευταίες ημέρες και εβδομάδες, είναι επικεντρωμένα σε
μια βιτριολική ρητορική "εμείς-εναντίον-αυτών" και σε μια κοροϊδία και οργή
για την υποτιθέμενα "πολεμοχαρή Δύση".
Αυτή η αίσθηση ότι η Ρωσία αντιμετωπίζει "άδικη ξένη επίθεση", φυσικά,
μετατρέπει τον Πούτιν στον μόνο άνθρωπο που σώζει το έθνος και χρωματίζει
τον όποιο εσωτερικό αντίπαλό του ως "συνεργάτη των ξένων". Η μόνη βέβαιη
συνέπεια αυτής της κρίσης είναι η ακόμη πιο σφιχτή λαβή του Κρεμλίνου σε
οποιαδήποτε εναπομείνασα μορφή αντιπολίτευσης - είτε επειδή ένα
ισχυροποιημένο Κρεμλίνο μπορεί να φιμώσει περισσότερους θεωρούμενους ως
"αντιπάλους που υποστηρίζονται από το εξωτερικό", είτε επειδή χρειάζεται να
το πράξει.
Ο πόλεμος δεν είναι δεδομένος. Ο Πούτιν αναμφίβολα αναγνωρίζει ότι μια
εισβολή σήμερα ή ακόμη και μια ανάληψη στρατιωτικής δράσης στο Ντονμπάς
είναι απίθανο να προκαλέσει την ίδια μεγάλη αύξηση δημοτικότητας που είδε ο
ίδιος μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Πολλοί Ρώσοι έχουν δεσμούς
με την Ουκρανία και τη βλέπουν ως ανεξάρτητη χώρα και όχι ένα "ιστορικά
ρωσικό" έδαφος. Μια έρευνα τον Δεκέμβριο έδειξε ότι η υποστήριξη για
αποστολή ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων προκειμένου να πολεμήσουν τα
ουκρανικά κυβερνητικά στρατεύματα στην ανατολική Ουκρανία είναι μόλις 8%.
Οι κίνδυνοι παραμένουν. Ο Μπεν Νόμπλ, αναπληρωτής καθηγητής ρωσικής
πολιτικής στο University College του Λονδίνου, υποστηρίζει ότι ο Πούτιν
συχνά εκλαμβάνεται λανθασμένα ως "ο άνθρωπος που τα κάνει όλα στη Ρωσία",
ενώ στην πραγματικότητα στη χώρα υπάρχουν πολλές επάλληλες δικαιοδοσίες στο
διοικητικό μηχανισμό. Ωστόσο, όπως μου επισήμανε, στην εξωτερική πολιτική, ο
πρόεδρος της Ρωσίας διαδραματίζει πραγματικά μεγάλο ρόλο, με πολύ λιγότερα
άτομα να του παρέχουν συμβουλές ή να εμπλέκονται. Είναι μια ιδέα που
υπογραμμίζεται από το πολιτικό θέατρο γύρω από τις προτάσεις αναγνώρισης του
Ντονμπάς, μια επιλογή η οποία δομείται ως μια δήθεν "λαϊκή έκκληση" προς τον
ίδιο τον Πούτιν.
Τολμηρά στοιχήματα
Οι ηγέτες με ισχυρή προσωπική καθεστωτική εξουσία αντιμετωπίζουν λίγους
ελέγχους και αντίβαρα στη δύναμή τους και λίγες συνέπειες για τα όποια λάθη
τους, όντες έτσι πιο διατεθειμένοι να αναλάβουν πιο τολμηρά στοιχήματα
Αποτυγχάνουν έτσι να αξιολογούν τους περιορισμούς τους χωρίς συναισθηματικές
φορτίσεις και να βλέπουν ξεκάθαρα τους μακροπρόθεσμους κινδύνους.
Υπερεκτιμούν τους εαυτούς τους και υποτιμούν τους εχθρούς τους. Ο Πούτιν,
απομονωμένος και με υπερβολική αυτοπεποίθηση για τον ανανεωμένα ισχυρό
στρατό του, δεν αποτελεί εξαίρεση.
Όμως, έχοντας στριμώξει τον εαυτό του σε μια άβολη γωνιά, ο Πούτιν σίγουρα
θεωρεί αυτή τη νέα ισορροπία ένα καλό αποτέλεσμα, επομένως υπάρχει κάθε
λόγος για το Κρεμλίνο να συνεχίσει έναν παρατεταμένο πόλεμο νεύρων. Η Δύση,
οπλισμένη με δυνατότητα επιβολής κυρώσεων, αλλά και με ανάγκη για ψύχραιμα
μυαλά, πρέπει να μάθει να αντεπεξέρχεται στη νέα πραγματικότητα.
0 Σχόλια