Του Κώστα Ράπτη
Πρόκειται για την είδηση του αιώνα. Και όμως, δεν της δόθηκε η δέουσα προσοχή. Σε έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Κλιματικών Επιπτώσεων του Πότσδαμ της Γερμανίας, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Climate Change επισημαίνεται ο κίνδυνος της κατάρρευσης του "Ρεύματος του Κόλπου του Μεξικού" (Gulf Stream), το οποίο συνιστά τη "ραχοκοκαλιά" του κλίματος στον Βόρειο Ατλαντικό.
Το Gulf Stream μεταφέρει αλμυρά ύδατα προς Βορρά, όμως η μείωση της διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ των πόλων και του ισημερινού του πλανήτη το έχει αποσταθεροποιήσει, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται περισσότερο εξασθενημένο όσο ποτέ τα τελευταία εκατό χρόνια, όπως καταδεικνύει η μελέτη καταγεγραμμένων στοιχείων. Με την εφαρμογή κλιματολογικών μοντέλων η εξασθένιση ενδέχεται να είναι η μεγαλύτερη των τελευταίων χιλίων ετών και τυχόν κατάρρευση του Gulf Stream (πιθανότατα μετά το γύρισμα του αιώνα) θα είχε συνέπειες που μόνο ως δραματικές μπορούν να περιγραφούν: πτώση της θερμοκρασίας στο βόρειο τμήμα της Ευρώπης, μείωση των βροχοπτώσεων στις δύο ακτές του Ατλαντικού, αύξηση της στάθμης των ωκεάνιων υδάτων και μετατόπιση των μουσώνων προς την Αφρική και τη Νότια Αμερική.
Προς την "άβυσσο"
Είναι αυτή μία μόνο από τις παραμέτρους μιας μη-γραμμικής εξέλιξης την οποία ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ σε δραματική προειδοποίησή του τον Απρίλιο χαρακτήρισε κλιματική "άβυσσο".
Πράγματι, οι επιστήμονες οι οποίοι προειδοποιούσαν όλα τα προηγούμενα χρόνια για την υπερθέρμανση του πλανήτη ενδέχεται ακόμη και... να υποτίμησαν την κρισιμότητα του φαινομένου, καθώς από ένα σημείο και μετά, εφόσον έχει εγκαταλειφθεί το σημείο ισορροπίας, οι κλιματικές μεταβολές μπορεί να αποκτήσουν ανεξέλεγκτο, αυτοτροφοδοτούμενο χαρακτήρα. Ήτοι να κινούνται πλέον ανεξάρτητα από την αρχική αιτία αποσταθεροποίησης, την εκπομπή αερίων του φαινομένων του θερμοκηπίου, η οποία, ούτως ή άλλως, παρά τις ηχηρές πολιτικές διακηρύξεις διεθνώς, κάθε άλλο παρά έχει χαλιναγωγηθεί, εφόσον υπολογίζεται ότι έχει αυξηθεί κατά 60% σε σχέση με το 1990, όπως αναφέρει στη Deutsche Welle ερευνητής του Κέντρου Ωκεάνιας Έρευνας Helmholtz.
Πράγμα που μας φέρνει στον πύρινο εφιάλτη που ζει αυτές τις μέρες η χώρα μας – και όχι μόνο αυτή.
Αύξηση κατά 55%
Από την Ουκρανία μέχρι την Τουρκία και από τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία μέχρι την Ιταλία (με ιδιαίτερη σφοδρότητα πρώτα στη Σαρδηνία και κατόπιν στη Σικελία και στο Αμπρούτσο) εκατοντάδες δασικές πυρκαγιές έχουν σπείρει την καταστροφή, έχουν οδηγήσει σε εσπευσμένη εκκένωση οικισμών και έχουν διαταράξει την κανονικότητα της ζωής, ενώ οι καπνοί, ορατοί και από το διάστημα, επηρεάζουν μία ζώνη από τον Λίβανο μέχρι το Μαρόκο.
Η ευρωπαϊκή Υπηρεσία Παρατήρησης της Ατμόσφαιρας Copernicus προειδοποίησε την Τετάρτη ότι η περιοχή της Μεσογείου μετατρέπεται σε "εστία πυρκαγιάς" και ασφαλώς αυτό δεν είναι άσχετο προς τους παρατεταμένους καύσωνες της ίδιας περιόδου, που έφθασαν να πλήττουν μέχρι και τη Βαλτική.
Οι δασικές πυρκαγιές δεν αποτελούν, βέβαια, κάτι το άγνωστο στο οικοσύστημα της Μεσογείου – και κατά μία έννοια εντάσσονται στον κύκλο της ανανέωσης των δασών. Στην δεκαετία πριν από το 2016 Ελλάδα, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία κατέγραψαν περίπου 48.000 πυρκαγιές οι οποίες κατέστρεφαν 457.000 εκτάρια ετησίως. Όμως η έκταση των καταστροφών έχει τα τελευταία χρόνια μεγεθυνθεί, ενώ το φαινόμενο έφτασε να ταλανίζει και ευρωπαϊκές χώρες πολύ βορειότερες, όπως η Σουηδία.
Ο φετινός Ιούλιος υπήρξε ο δεύτερος θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη (και ο τρίτος θερμότερος παγκοσμίως), με θερμοκρασίες που άγγιξαν κατά τόπους τους 47 βαθμούς Κελσίου και θύμισαν, στην περίπτωση της δικής μας χώρας, το προηγούμενο του 1987.
Μολονότι, λοιπόν, οι εμπρησμοί και τα ατυχήματα αποτελούν πάντοτε πιθανές αιτίες πυρκαγιάς, αυτό δεν μπορεί να εξηγήσει το ότι σε όλη την Ευρώπη κάηκε φέτος μέχρι τις 5 Αυγούστου έκταση μεγαλύτερη κατά 55% από τον μέσο όρο των προηγούμενων 12 ετών.
Μιλώντας δε, για φαινόμενα "ανάδρασης", αξίζει να αναλογιστούμε σε ποιο βαθμό οι εκπομπές καπνού από τις δασικές πυρκαγιές επιβαρύνουν περαιτέρω τη συγκέντρωση άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Μόνο οι εκτεταμένες πυρκαγιές της Ιβηρικής και της λοιπής Μεσογείου το καλοκαίρι 2003 ευθύνονται για ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων ίσες με αυτές όλης της Δυτικής Ευρώπης καθ' όλο εκείνο το έτος. Το 2017 οι εκπομπές λόγω των πυρκαγιών σε νότια Γαλλία, Ιταλία και Ιβηρική υπολογίζονται ως οι υψηλότερες από το 2003, φθάνοντας τα 37 τεραγραμμάρια (μεγατόνους) διοξειδίου του άνθρακα.
Ανάγκη αλλαγής μοντέλων
Η κλιματική κρίση δεν είναι ο μόνος παράγοντας που μεγεθύνει τον αντίκτυπο των πυρκαγιών. Δεν πρόκειται, άλλωστε, για φαινόμενο που προέκυψε τώρα ξαφνικά, αλλά για εξέλιξη η οποία θα όφειλε να έχει οδηγήσει σε αναπροσαρμογές τόσο των εφαρμοζόμενων μοντέλων πρόληψης και πυρόσβεσης, που αντιστοιχούν πλέον σε περασμένες εποχές, όσο και την "αστική-δασική διεπαφή", όπως επισημαίνει μελέτη που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάρτιο στο Journal of Safety Science and Resilience.
Ειδικότερα, στη νότια Ευρώπη, η εντεινόμενη ανάμιξη αστικών δραστηριοτήτων και φυσικού τοπίου πολλαπλασιάζει τα ρίσκα και τις ενδεχόμενες εστίες πυρκαγιάς, ενώ ταυτόχρονα τα υφιστάμενα σχέδια διαχείρισης μαρτυρούν έλλειψη προετοιμασίας απέναντι σε απειλητικά ενδεχόμενα τα οποία όμως καθίστανται ολοένα και πιο πιθανά. Η δική μας τωρινή δοκιμασία της βόρειας Αττικής δείχνει χαρακτηριστικά τι είδους προκλήσεις γεννά η εν λόγω "διεπαφή" και τι απαιτήσεις θέτει στον κρατικό μηχανισμό.
Δείκτης της ευρωπαϊκής στασιμότητας
Οι πυρκαγιές αυτών των ημερών στη νότια Ευρώπη έρχονται όμως στον άμεσο απόηχο μιας άλλης δοκιμασίας, οφειλόμενης εξίσου στην κλιματική κρίση, ήτοι τις φονικές πλημμύρες που έπληξαν το κεντρικό τμήμα της ηπείρου τον περασμένο μήνα. Και όμως: παρά το ότι οι προειδοποιήσεις είχαν έλθει έγκαιρα από το ευρωπαϊκό σύστημα προειδοποίησης EFAS, χώρες σαν τη Γερμανία (θεωρούμενες πολύ πιο προοδευμένες από τον λίγο πολύ δυσλειτουργικό ευρωπαϊκό Νότο) βρέθηκαν να πληρώνουν το τίμημα εκατοντάδων νεκρών, καθώς η κρατική μηχανή αντέδρασε πλημμελώς. Το ότι το ύψος των βροχοπτώσεων υπήρξε πρωτοφανές, βρίσκεται ασφαλώς πέρα από τον άμεσο ανθρώπινο έλεγχο, όμως το ότι λ.χ. δεν λειτούργησαν αποτελεσματικά τα υφιστάμενα συστήματα ειδοποίησης του πληθυσμού να προφυλαχθεί είναι εντελώς διαφορετική υπόθεση.
Το Eurointelligence συνδυάζει τις απογοητευτικές ευρωπαϊκές επιδόσεις στις διαδοχικές προκλήσεις της πανδημίας, των πλημμυρών και των πυρκαγιών για να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι έχουμε να κάνουμε με μία ευρύτερη συστημική αποτυχία της Ευρώπης. Υποστηρίζει ότι περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο συζήτησης (δημοσιονομικά, διακυβέρνηση, μετανάστευση, διεύρυνση κ.ο.κ.) η Ε.Ε. κρίνεται από τις χαμηλές επιδόσεις της στην καινοτομία, με το αριθμό των start-ups να έχει μειωθεί πέρσι στη Γερμανία κατά 11%, όταν στις ΗΠΑ, παρά την πανδημία αυξήθηκε κατά 24%. Η καθήλωση των επενδύσεων, ιδίως των δημοσίων και ο φορμαλιστικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης είναι η προφανής αιτία, όμως ξεδιπλώνεται ευρύτερα η εικόνα μιας Ευρώπης η οποία κλείνεται στον εαυτό της και στην πεπατημένη, υπερασπιζόμενη μοντέλα ανάπτυξης και κλάδους που η αναγκαία ενεργειακή μετάβαση και η ψηφιακή εποχή θα ξεπεράσει ούτως ή άλλως. Κατά το Eurointelligence η μεγαλύτερη ευθύνη πέφτει στην ελίτ της Γερμανίας η οποία αντί να οργανώσει έγκαιρα την πράσινη μετάβαση, διεξάγει μάχη οπισθοφυλακής, υπεραμυνόμενη του μερκαντιλιστικού της πλεονεκτήματος.
0 Σχόλια