Του Δημήτρη Τσαϊλά *
Στον 21ο αιώνα, ο πόλεμος εξελίχθηκε σε μια πρόκληση όπου η Ελλάδα, όπως αποδείχτηκε από την έκταση και το πλήθος των καταστροφικών πυρκαγιών δεν είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει. Σε αντίθεση με το συμβατικό πόλεμο που γνωρίζαμε μέχρι χθες, η νίκη δεν ορίζεται με την ήττα μιας αντίπαλης στρατιωτικής δύναμης, αλλά μάλλον με την ήττα της ικανότητάς τους να επιδιώκουν πολιτικούς στόχους με βίαια, συχνά αντισυμβατικά, μέσα. Όλο και περισσότερο, αυτά τα μη συμβατικά μέσα βασίζονται σε ασυμμετρίες μεταξύ των δύο αντιτιθεμένων δυνάμεων. Υπάρχει πληθώρα ορισμών για τον όρο «ασύμμετρη σύγκρουση», αλλά μπορούν σε μεγάλο βαθμό να συνοψιστούν από μια γενική ιδέα ότι η μία πλευρά σε μια σύγκρουση, λόγω των δικών της αποτυχιών ή της δύναμης των αντιπάλων της, δεν είναι σε θέση να επιτύχει τους πολιτικούς της στόχους μέσω συμβατικών (δηλαδή συμμετρικών) στρατιωτικών μέσων. Εξαιτίας αυτού, χρησιμοποιεί νέες ιδέες, όπλα και τακτικές με τρόπο που δεν είναι αναμενόμενοι, εκμεταλλευόμενοι τον αιφνιδιασμό για να υπονομεύσουν τη σχετική ισχύ του αντιπάλου τους. Ο χαρακτήρας των σύγχρονων ασύμμετρων απειλών μπορεί να αναλυθεί μέσω ενός πλαισίου βασικών χαρακτηριστικών. Η κατανόηση αυτού του πλαισίου, ιδίως υπό το πρίσμα της οριζόντιας μεταφοράς τεχνολογίας, τακτικής, δομής οργανισμού και διαδικασιών μεταξύ αναδυόμενων ασύμμετρων απειλών μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση αυτών των απειλών.
Οι εξελίξεις στην εθνική ασφάλεια στον 21ο αιώνα, ιδίως στους περιφερειακούς τομείς του ανταγωνισμού ισχύος και οι ολοένα συχνότερα εμφανιζόμενες δυσνόητες ενέργειες ασύμμετρων απειλών, έχουν αλλάξει θεμελιωδώς το περιβάλλον ασφάλειας. Αυτή η αλλαγή, με τη σειρά της, δεν συγχρονίστηκε με την ανάγκη για στρατηγικές και πολιτικές βασισμένες στην ανάλυση που θα αντιμετώπιζαν αποτελεσματικά αυτές τις αναδυόμενες απειλές για την ασφάλεια. Επομένως, είναι απαραίτητη το συντομότερο μια αντικειμενική αξιολόγηση των υφιστάμενων στρατηγικών και πολιτικών, καθώς και η ανάπτυξη νέων. Ίσως η καλύτερη απεικόνιση της πολυπλοκότητας αυτών των συνεχιζόμενων κυκλικών διαδικασιών διεπιστημονικής ανάλυσης, στρατηγικής και ανάπτυξης πολιτικής, ακολουθούμενη από την τελική εφαρμογή τους στον επιχειρησιακό τομέα, είναι ορατές στις προσπάθειες αποσταθεροποίησης της κυβερνήσεως με τις εκρήξεις εκτεταμένων πυρκαγιών.
Συγκεκριμένα, παρά το γεγονός ότι έχουμε υποστεί τη βάσανο των εκτεταμένων πυρκαγιών στο παρελθόν, η έλλειψη αποφασιστικών αποτελεσμάτων δείχνει ότι η προσέγγιση της πολιτικής κοινότητας για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης ασφαλείας δεν ήταν απολύτως αποτελεσματική. Ωστόσο, ο πλούτος της στρατηγικής και της επιχειρησιακής γνώσης που προκύπτει, μπορεί να μας διδάξει πολύτιμα μαθήματα που μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλες μορφές ασύμμετρων απειλών.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, η σύγχρονη σοφία σχετικά με τις ασύμμετρες απειλές έχει ήδη επηρεαστεί σημαντικά από πολυπληθείς εμπειρίες στο πεδίο εφαρμογής. Δηλαδή, οι σύγχρονες προσεγγίσεις για τις ασύμμετρες απειλές τονίζουν την ανάγκη για ενότητα προσπάθειας ακόμη και σε πολυεθνικό πλαίσιο, καθώς και την προσεκτική εφαρμογή σημαντικών διπλωματικών, πληροφοριακών, στρατιωτικών και οικονομικών πόρων που βασίζονται σε υψηλό επίπεδο κατανόησης του ιστορικού και πολιτιστικού πλαισίου της τη συγκεκριμένης απειλής. Κατά συνέπεια, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι δεν προέκυψε η αναγκαία διορατικότητα από την πολυετή εμπειρία μας στις καταστροφικές πυρκαγιές καθώς η εφαρμογή απέτυχε στην αποτροπή έκρηξης νέων πυρκαγιών. Επιπλέον, οι στρατηγικές και επιχειρησιακές γνώσεις που αποκτήθηκαν έπρεπε να φωτίσουν τις σύγχρονες και μελλοντικές αντισυμβατικές απειλές όπως ο βίαιος εξτρεμισμός, η τρομοκρατία, οι εξεγέρσεις ή ο πόλεμος πληροφοριών και να αποτελούν το κλειδί για τον έγκαιρο και αποτελεσματικό μετριασμό τους.
Όπως περιέγραψε περίφημα ο Clausewitz: ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής. Κατά συνέπεια, η πολιτική σύγκρουση είναι η βάση για όλες τις συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας και των ασύμμετρων συγκρούσεων των “ανταρτών πόλεων”, ειδικά όταν αυτοί οι τρομοκράτες βασίζουν τη νομιμότητα και τη δύναμή τους στην υποστήριξη που απολαμβάνουν στον πληθυσμό που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν. Αυτή η κεντρική υπόθεση ήταν παραδοσιακά ο κύριος παράγοντας που οδήγησε τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων εκτεταμένων πυρκαγιών σε αντίθεση με τον συμβατικό πόλεμο και την εστίασή τους στους παραδοσιακούς στρατιωτικούς στόχους. Έτσι, μπορεί να ειπωθεί ότι οι σύγχρονες εκδηλώσεις ασύμμετρου πολέμου είχαν έντονη κοινωνικοπολιτική σημασία, σε αντίθεση με συγκεκριμένα κοινωνικά, οικονομικά ή στρατιωτικά οφέλη. Επομένως καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι συγκρούσεις αυτού του είδους συμβαίνουν για προσωπικούς, ιδεολογικούς ή οικονομικούς λόγους ή για συνδυασμό αυτών των παραγόντων, ωστόσο η απόκτηση εξουσίας τείνει να είναι πρωταρχικής σημασίας ως κίνητρο καθώς αποσταθεροποιείται η κυβέρνηση.
Ο ρόλος της πολιτικής σε μια ασύμμετρη σύγκρουση είναι σημαντικά διαφορετικός σε σχέση με άλλες συγκρούσεις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι και τα δύο μέρη στη σύγκρουση επιδιώκουν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη, η πολιτική θέση των δύο πλευρών είναι πρωταρχική. Οι μεν “αντάρτες πόλεων”, επιδιώκουν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη και την πίστη του λαού ενώ η κυβέρνηση αναζητά τρόπους για να αποτρέψουν τον πληθυσμό να τεθεί υπό την επιρροή των “ανταρτών πόλεων”. Δεν αρκεί η κυβέρνηση να θέτει πολιτικούς στόχους, να καθορίζει την απαραίτητη δύναμη που απαιτείται για την επίτευξη αυτών των στόχων, να συνάπτει συμμαχίες και στη συνέχεια να παρακολουθεί τις εξελίξεις στη σύγκρουση από απόσταση, ελπίζοντας σε θετικό αποτέλεσμα. Σε μια ασύμμετρη σύγκρουση, λόγω της ιδιαιτερότητας των στόχων και της διεξαγωγής της ίδιας της σύγκρουσης, η πολιτική είναι ένας ενεργός μηχανισμός που διασφαλίζει ότι κάθε στρατιωτική πράξη αντιμετωπίζεται μέσα από ένα πρίσμα δυνητικών δαπανών και πιθανών οφελών. Το κλειδί για την επιτυχή αντεπανάσταση είναι η αποτελεσματική διακυβέρνηση, διότι ολόκληρη η σύγκρουση και το αποτέλεσμά της καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχία της κάθε πλευράς στην απόκτηση και διατήρηση της αξιοπιστίας του πληθυσμού. Άρα, το κύριο μέσο του ισχυρότερου κυβερνητικού αντιπάλου για την επίτευξη αυτής της αξιοπιστίας είναι η ικανότητα αποτελεσματικής διακυβέρνησης.
Συμπεράσματα
Γίνεται όλο και πιο προφανές ότι οι αντισυμβατικές ασύμμετρες προκλήσεις της ασφάλειας σήμερα, όπως ο βίαιος εξτρεμισμός, η τρομοκρατία, οι εξεγέρσεις ή ο πόλεμος πληροφοριών, απαιτούν στρατηγικά και πολιτικά μέτρα εκτός της σφαίρας των συμβατικών προσεγγίσεων.
Σε αντίθεση με τις σχετικά σαφείς διαδικασίες ενός συμβατικού κράτους εναντίον κρατικών συγκρούσεων που σηματοδότησαν το πόλεμο του χθες, τα έθνη-κράτη αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο μη κρατικούς παράγοντες, από τρομοκρατικές οργανώσεις έως ριζοσπαστικά ιδεολογικά κινήματα. Επιπλέον, αυτού του είδους οι απειλές δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με αντιδραστικά μέτρα. Μια στρατηγική και πολιτική μετριασμού πρέπει να βασίζονται σε εκτεταμένη διεπιστημονική ανάλυση, η οποία να λαμβάνει υπόψη συγκεκριμένες ιστορικές, πολιτιστικές και άλλες πτυχές κάθε μεμονωμένης πρόκλησης.
Ομοίως, η εξέλιξη των τεχνολογιών, επιτρέπει τη διευκόλυνση μιας σειράς δραστηριοτήτων που μπορούν να επιτρέψουν τα πάντα, από τον σχεδιασμό τρομοκρατικών επιθέσεων, έως τη ριζοσπαστικοποίηση και τη στρατολόγηση νέων γενεών των τρομοκρατών. Επιπλέον, η ιδεολογία, είτε είναι ριζοσπαστικός τζιχαντιστής είτε αναρχικός και αντιδυτικός, θα συνεχίσει να παίζει σημαντικό ρόλο στα κίνητρα των μεμονωμένων ασύμμετρων φορέων, ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων που λειτουργούν στο περιθώριο της δημοκρατίας.
Ίσως η πιο ανεπαρκώς κατανοητή πτυχή των σύγχρονων ασύμμετρων απειλών είναι η χρηματοδότησή τους, ιδιαίτερα υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων των κρυπτονομισμάτων. Συγκεκριμένα, είναι πολύ πιθανό οι υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας να αντιμετωπίσουν σημαντικές προκλήσεις στο μέλλον για τον συνδυασμό παγκόσμιων οφειλών παράνομων κεφαλαίων που φαίνεται να χρησιμοποιούν: ανωνυμία, τη μη ιχνηλάτηση, πραγματικά παγκόσμια προβολή και σχεδόν άμεση εκτέλεση συναλλαγών.
Οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες παραμένουν μια κεντρική πτυχή της κατανόησης των κινήτρων των μεμονωμένων ασύμμετρων παραγόντων, που κυμαίνονται από την έλλειψη διαθέσιμης ουσιαστικής απασχόλησης που μπορεί να ωθήσει τα άτομα στην πορεία της εγκληματικά ή πολιτικά υποκινούμενης βίας έως τις οξείες αντιλήψεις για την αποξένωση της πολιτικής, θρησκείας και ταυτότητας.
Πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου ότι σε προσπάθειες για τον μετριασμό των ασύμμετρων απειλών που αναφέρθηκαν παραπάνω, τα δημοκρατικά κράτη αντιμετωπίζουν συχνά δυσνόητες πραγματικότητες και αντικρουόμενους στόχους που έρχονται σε άμεση αντίθεση με έναν στόχο διατήρησης της ειρήνης και της ασφάλειας.
Πολύ πιθανό, υπό το πρίσμα των παγκόσμιων τάσεων προς την απορρύθμιση και την ολοκλήρωση, τα ανοιχτά σύνορα και η παγκόσμια οικονομία, σύντομα να εμφανιστούν ως χαρακτηριστικά ασύμμετρων φορέων που περιορίζονται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές ή λειτουργικές μορφές σε εντελώς διαφορετικές περιοχές και περιβάλλοντα.
Επίλογος
Η αξιολόγηση απειλών είναι ένα κρίσιμο στοιχείο στη διαμόρφωση της Πολιτικής Εθνικής Ασφαλείας του Ελληνισμού. Θα πρέπει επίσης να είναι μια εγγενώς κρίσιμη διαδικασία που απαλλάσσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής από εσφαλμένες, απαρχαιωμένες ή λανθασμένες αντιλήψεις. Επομένως, η στρατηγική κοινότητα της Ελλάδας χρειάζεται να συμμετέχει σε μια ατελείωτη συζήτηση σχετικά με τη φύση των απειλών που αντιμετωπίζει ο Ελληνισμός. Τα τελευταία χρόνια ο όρος ασύμμετρη απειλή έχει γίνει κάτι σαν επιθετικός προσδιορισμός που καλύπτει κάθε είδους απειλή. Χρειαζόμαστε μια εκτεταμένη κριτική για τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε τις ασύμμετρες απειλές και να υποστηρίζουμε έναν διαφορετικό τρόπο αντίληψης και ανάλυσης των απειλών που αντιμετωπίζουμε. Ακόμα κι αν οι απειλές που αντιμετωπίζουμε είναι σοβαρές και πραγματικές, η λανθασμένη επισήμανση και η λανθασμένη αντίληψή τους είναι κακή για την Ελληνική στρατηγική και πολιτική. Έτσι, απαιτείται νέα σκέψη για τη φύση της απειλής.
* Ο Υποναύαρχος Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.
Πηγή Εφημερίδα “Μακεδονία”
0 Σχόλια