Το πολιτισμικό "coup de main" των ΗΠΑ έναντι της Τουρκίας

Του Κωνσταντίνου Θ. Λαμπρόπουλου *

Εισαγωγή

Αναντίρρητα καθίσταται φανερό πως η παρατεταμένη ελληνοτουρκική αντιπαράθεση, πρόκειται να εισέλθει στο επόμενο στάδιο μιας δυναμικής διπλωματικής διαδικασίας που καθορίζεται αφενός από τη συμβολή των ΗΠΑ επί του πεδίου στο πλαίσιο μιας σταδιακής ηγεμονικής επανάκαμψης και αφετέρου από την ξεκάθαρη επιδίωξη της τουρκικής ηγεσίας να εμπεδώσει τετελεσμένα, απορρέοντα ενός αυτόνομου ρόλου στη διεθνή σκακιέρα, κερδίζοντας παράλληλα de facto την αναγνώριση των τριών μεγάλων πόλων του διεθνούς συστήματος, εγχείρημα ιδιαιτέρως απαιτητικό και με δυνητικό υψηλό ρίσκο.

Η ελληνική πλευρά, παρά τις παθογένειες που συνεχίζουν και υφίστανται στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής και κυρίως στην αναταπόκριση επί του πλαισίου της υψηλής στρατηγικής, αναδύεται εκ των πραγμάτων σε ήπιο πυλώνα  εφαρμογής  της διεθνούς νομιμότητας, γεγονός που προδιαγράφει ευκαιρίες αλλά εγκυμονεί και πολύ σοβαρούς κινδύνους μεσοπρόθεσμα, εξαιτίας της υπερβολικής εξάρτησης από τις κινήσεις τρίτων.

Αυτό που προδιαγράφεται είναι ένα ιδιαίτερα ρευστό τοπίο, το οποίο εντάσσεται στον οξύ ανταγωνισμό Μεγάλων και Μεσαίων Δυνάμεων, γεγονός που αναδιατάσσει ισορροπίες και επιβάλλει διαρκείς αναπροσαρμογές σ ένα μεταβαλλόμενο περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον.

Η κίνηση της διακυβέρνησης Μπάιντεν να αναγνωρίσει τη Γενοκτονία των Αρμενίων αποτελεί ένα coup de main υψηλού συμβολισμού με μακροπρόθεσμες συνέπειες, τόσο για τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις όσο και για το πλέγμα διακρατικών σχέσεων που αναπτύσσεται στην πάλαι ποτέ Εγγύς Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο.

Η Αμερικανική Πίεση μέσω του Πολιτισμικού Πυλώνα

Η απόφαση της διακυβέρνησης Μπάιντεν, να προχωρήσει σε αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μιας νέας αμερικανικής στρατηγικής με στόχο την εγκαθίδρυση μιας νέας ιεραρχικής δομής στο κομβικό περιφερειακό υποσύστημα της Μεσογείου.

Λυδία λίθος της ανωτέρω στρατηγικής είναι η άσκηση συνεχούς πίεσης (constant pressure) σε αυταρχικά ή -μη συμβατά με τις δυτικές αξίες- καθεστώτα, επί τη βάσει ζητημάτων που άπτονται του πολιτισμικού τομέα, ήτοι ζητήματα σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προστασία μειονοτήτων στο πλαίσιο του δυτικού πλέγματος αξιών και προτύπων.

Η ανωτέρω στρατηγική έχει πρώτιστο στόχο την Τουρκία υπό την ηγεσία του Ερντογάν, αλλά εμμέσως στοχεύει και την Αίγυπτο του Αλ Σίσι και τη Σαουδική Αραβία του Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν.

Στόχος της είναι η συμμόρφωση και ο περιορισμός της αυτονομίας των Μεσαίων Δυνάμεων, η οποία τάση έχει λάβει ιδιαίτερη έκταση εξαιτίας της ανάδυσης ενός πολυπολικού κόσμου τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα.

Η εργαλειοποίηση του πολιτισμικού πυλώνα από τη νέα αμερικανική διακυβέρνηση, επηρεάζει τον νέο ρόλο που ευαγγελίζονται τόσο η Τουρκία όσο και η Αίγυπτος ή η Σαουδική Αραβία για την περιοχή, καθώς τα κράτη αυτά έχουν τρωτότητες στο ιδεολογικό τους αφήγημα που άπτεται ενός διευρυμένου περιφερειακού ρόλου (Τουρκία), εύθραυστο πλαίσιο εσωτερικής νομιμοποίησης (Αίγυπτος) και υψηλό βαθμό εξάρτησης σε πολιτικό επίπεδο από δυτικές επιρροές (Σαουδική Αραβία).

Η νέα αμερικανική στρατηγική εξαναγκάζει εκ προοιμίου τις ηγεσίες των ανωτέρω κρατών να ακροβατήσουν σε μια διελκυστίνδα είτε αναζητώντας εναλλακτικές επιλογές στήριξης σε περιορισμένη κλίμακα είτε αναζητώντας φόρμουλες συμμόρφωσης στο αποδεκτό κόστος.

Το "Γκαμπί" του Ερντογάν και η Αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας

Η τουρκική ηγεσία όρισε το 2021 ως έτος εμπέδωσης των τετελεσμένων του προηγούμενου έτους. Στο πλαίσιο της εμπέδωσης ενός διακριτού αυτόνομου ρόλου σε υπερ-περιφερειακό επίπεδο κατά τη θεώρηση της "Χρυσής Απομόνωσης" αποπειράται να αναγνωριστεί de facto ως Κεντρική Δύναμη.

Εξαιτίας του τέλους της λευκής επιταγής από την νέα αμερικανική κυβέρνηση, ο Ερντογάν λαμβάνει πρωτοβουλίες όπως η απόσυρση από τη Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης που φαντάζουν αντιφατικές καθώς αυξάνουν  το χάσμα με την Δύση, καθώς και τον δυνητικό κίνδυνο επιβολής περιοριστικών μέτρων (restrictive measures) ή κυρώσεων (sanctions) στο πλαίσιο παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Εντούτοις, η τουρκική ηγεσία λαμβάνει τέτοιου είδους αποφάσεις σκεπτόμενη την σύμπηξη ενός συμπαγούς εσωτερικού μετώπου, εκμηδενίζοντας παράλληλα αντιδράσεις της αντιπολίτευσης ώστε να αντιμετωπίσει τις αμερικανικές πιέσεις ως κρατική οντότητα και όχι ως ηγεσία. Ο Ερντογάν πλέον αποστέλλει μηνύματα προς πάσα κατεύθυνση ότι το τουρκικό κράτος ταυτίζεται με εκείνον. (l’ etat c’ est moi). 

Η "θυσία" πολιτισμικών κανόνων ή και συμβόλων της δυτικής επιρροής θεωρείται αποδεκτή από το ερντογανικό καθεστώς προς επίτευξη του στόχου κυριαρχίας στο εσωτερικό με απώτερο στόχο μια διαπραγμάτευση με την Δύση, στην οποία οι ΗΠΑ και η Ε.Ε θα τεθούν αντιμέτωποι με την τωρινή τουρκική ηγεσία μην έχοντας εναλλακτική επιλογή.

Ως εκ τούτου, η τουρκική ηγεσία θεωρεί ότι ο ευρωατλαντικός χώρος ,εκών- άκων, θα αναγνωρίσει εν τέλει  στην Τουρκία και την τωρινή της ηγεσία το status του αυτόνομου δρώντα.

Το "γκαμπί" του Ερντογάν αναφέρεται στην αλληλεπίδραση του εσωτερικού πεδίου με το εξωτερικό και επενδύει αφενός στην αδιαμφισβήτητη υπεροχή του  στο εσωτερικό πολιτικό πεδίο (παραμένει ακόμα ο καθοριστικός πολιτικός παράγων), αφετέρου στην καθεστηκυία αντίληψη στα κέντρα λήψης αποφάσεων της αμερικανικής υπερδύναμης περί γεωστρατηγικής σπουδαιότητας της Τουρκίας και της αξίας της συμμετοχής της στους ευρωατλαντικούς σχεδιασμούς.

Είναι χαρακτηριστικό πως παρά τις παλινωδίες και την εχθρική στάση της Τουρκίας προς τα ευρωατλαντικά συμφέροντα σε πλείστες περιπτώσεις, το μοτίβο αντιπαράθεσης- συνεργασίας εξακολουθεί να υφίσταται παρά τις σημαντικές δυσχέρειες.

Αυτό που δεν έχει καθοριστεί στην παρούσα φάση της διαπραγμάτευσης είναι το τίμημα και το αποδεκτό κόστος και για τις δύο πλευρές μιας πολυκύμαντης εταιρικής σχέσης που δοκιμάζεται διαρκώς.

Στο πλαίσιο αυτό, η αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων αποτελεί ένα συνολικό και πρωτοφανές πλήγμα κατά της Τουρκίας, το οποίο καθορίζει ένα μεσοπρόθεσμο περιοριστικό πλαίσιο για τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.

Για πρώτη φορά, η συνολική αφήγηση της δημιουργίας του τουρκικού κράτους τίθεται υπό αμφισβήτηση.

Τουτέστιν και η πτυχή της νεοθωμανικής "ήπιας ισχύος" βάλλεται καταλυτικά, καθώς το αφήγημα προϋπέθετε εξωραϊσμό της τουρκικής ιστορίας και αποσιώπηση των γενοκτονιών.

Αξίζει να υπερτονιστεί η καταλυτική σημασία της αναγνώρισης από τις ΗΠΑ, οι οποίες αποτελούν την χώρα με την μεγαλύτερη επιρροή και ήπια ισχύ στον πλανήτη.

Τα πολλαπλά τουρκικά νεοθωμανικά αφηγήματα πλέον θα διέπονται από το στίγμα των γενοκτονιών (ειδικά αν προστεθούν και οι γενοκτονίες Ελλήνων και Ασσυρίων), γεγονός που θα χει αντίκτυπο και στον αραβικό κόσμο και δυνητικά στις συμμαχίες του τουρκικού καθεστώτος οι οποίες για να διατηρηθούν θα χρειαστεί υπέρογκο κόστος απ την τουρκική πλευρά.

Ως εκ τούτου, η τουρκική ηγεσία αλλά και η τουρκική πολιτική ελίτ εν συνόλω παρά την καθολική τους αντίδραση, περιορίστηκαν σε ρηματικές καταδίκες καταρχήν.

Καθίσταται σαφές ότι η αμερικανική πίεση στο πλαίσιο αξιών, θέτει στην Τουρκία σημαντικά διλήμματα για πρώτη φορά.

Άλλωστε ο Νέο-Οθωμανισμός αποτελεί ένα ολιστικό αφήγημα το οποίο εδράζεται και στην πολιτισμική επιρροή. Το πλήγμα σ αυτό το πλαίσιο δύναται να δημιουργήσει αναταράξεις μεγάλης κλίμακας στις τουρκικές Ελίτ που συνδέονται με την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και προωθούν το εναλλακτικό μοντέλο του τουρκικού Ισλάμ.

Παραταύτα, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η διαπραγμάτευση είναι σε στάδιο placing των διαφόρων πλευρών.

Αυτό σημαίνει διαδοχικές αναδιατάξεις και επανατοποθετήσεις σ ένα ακαθόριστο χρονικό πλαίσιο αν και σημαντικό ορόσημο θα πρέπει να θεωρείται το 2023, έτος το οποίο θα καθοριστεί αν ο Ερντογάν θα αποτελέσει τον αδιαμφισβήτητο κυρίαρχο στην τουρκική εσωτερική πολιτική σκηνή μ ότι αυτό συνεπάγεται.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Θ. Λαμπρόπουλος είναι Ανώτερος Στρατηγικός Αναλυτής, Εταίρος Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης

Πηγή capital.gr

** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.