Με αφορμή τη συνεχιζόμενη κρίση στην Ανατολική Ουκρανία, επανήλθε στο προσκήνιο το ζήτημα της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, όπως είχε και πάλι γίνει επιτακτικό το 2014 μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και τη βίαιη απόσχιση περιοχών στον Ντόνμπας όπου κυριαρχούν οι φιλορώσοι (Ρώσοι κατά τον αυτοπροσδιορισμό τους) με την συμμετοχή Ρώσων παραστρατιωτικών. Αξίζει να σημειωθεί ότι με σχετική τροποποίηση του Συντάγματος της, το 2018 η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι για την χώρα συνταγματική επιταγή
Άρχισα να γνωρίζω την Ουκρανία και το πολιτικό-στρατιωτικό της πεδίο την περίοδο 2001-2004, όταν πήγαινα στην Ουκρανική Σχολή Εθνικής Άμυνας στο Κίεβο από την Σχολή του ΝΑΤΟ στο Όμπεραμεργκαου στην Γερμανία για να δώσω διαλέξεις για διάφορα θέματα της Συμμαχίας («εξαγωγή» νατοϊκής κουλτούρας κατ’ ουσία εκείνη την περίοδο). Θυμάμαι ακόμα τις έντονες συζητήσεις για τις σχέσεις με το ΝΑΤΟ (υπέρ και κατά) που γινόταν στις αίθουσες διδασκαλίας μεταξύ των σπουδαστών που ήταν όλοι Ανώτεροι Αξιωματικοί και προέρχονταν από τις Σοβιετικές Ένοπλες Δυνάμεις.
Η Ουκρανία είχε ενταχθεί στην πρωτοβουλία του ΝΑΤΟ «Συνεταιρισμός για την Ειρήνη» (Partnership for Peace-PfP) μαζί με άλλες χώρες του λεγόμενου πρώην ανατολικού μπλοκ και πρώην Σοβιετικών «Δημοκρατιών» το 1994 και λόγω του ότι θεωρείτο «αξονική χώρα» στην Ευρώ-ατλαντική Αρχιτεκτονική Ασφαλείας δημιουργήθηκε τον Ιούλιο 1997 μία διακεκριμένη σχέση, με την συγκρότηση της Επιτροπής ΝΑΤΟ-Ουκρανίας (NATO-Ukraine Commission). Με την συμπλήρωση 10ετίας από την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, ο τότε Πρόεδρος Λέονιντ Κούτσμα, αν και… «σοβιετικής κοπής» έθεσε ως Στρατηγικό Αντικειμενικό Σκοπό την ένταξη της χώρας του στην Βόρειο- Ατλαντική Συμμαχία. Ο Βλαδίμηρος Πούτιν μόλις είχε αναλάβει την διακυβέρνηση της Ρωσίας μαζί με την λεγόμενη «Ομάδα της Πετρούπολης» και δεν είχε ακόμα ανοίξει τα χαρτιά του επικεντρώνοντας τις προσπάθειες του στην ενδυνάμωση της εξουσίας του στο εσωτερικό της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Έκτοτε με αργούς ρυθμούς αλλά χωρίς να υπάρχει και εθνική ομοφωνία (υπήρχαν σημαντικές αντιδράσεις από μεγάλα αντιδυτικά και φιλορωσικά τμήματα της κοινωνίας, ιδιαίτερα στα Ανατολικά) η Ουκρανία μετασχηματιζόταν στο πολιτικό και κυρίως στο στρατιωτικό πεδίο για να ενταχθεί κάποια μέρα στο ΝΑΤΟ. Με τον Πούτιν να είχε γίνει προσωρινά Πρωθυπουργός αλλά να συνεχίζει ουσιαστικά να είναι ο Ηγέτης της Ρωσίας και να τονίζει ότι δεν θα ανεχθεί περαιτέρω εξάπλωση του ΝΑΤΟ φθάνουμε στην Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008. Επιδίωξη των ΗΠΑ εκτός της εισόδου της τότε ΠΓΔΜ με το προσωρινό της όνομα όπως πολύ καλά γνωρίζουμε στη Ελλάδα, ήταν να δοθεί στην Ουκρανία αλλά και στην Γεωργία καθεστώς υποψηφίας χώρας με το Membership Action Plan-MAP. Δεν επιτεύχθηκε συναίνεση (consensus) γιατί όπως γνωρίζουμε ο πρώτος αμερικανικός στόχος «σκόνταψε» στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες που στάθηκαν δίπλα της και ο δεύτερος στην Γερμανία κυρίως και στην Γαλλία αλλά και άλλους Ευρωπαίους Συμμάχους που διέβλεπαν επικίνδυνες επιπλοκές με την Ρωσία. Οι πειραματισμοί του Γεωργιανού Προέδρου Σαακασβίλι τον Αύγουστο του 2008 στην Νότια Οσετία και η οδυνηρή ήττα της χώρας του από την Ρωσία μπορούμε να πούμε ότι δικαίωσαν τις επιφυλάξεις των κρατών-μελών που δεν συναίνεσαν.
Με συχνές αναφορές για το ότι «η πόρτα του ΝΑΤΟ» παραμένει ανοικτή για την Ουκρανία (και την Γεωργία φυσικά) δεν δόθηκε ποτέ μέχρι σήμερα το καθεστώς χώρας MAP, ακόμα και όταν το 2014 η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και ήταν πίσω από την απόσχιση μεγάλου μέρους της Ανατολικής Ουκρανίας όπως προαναφέρθηκε. Η ιδιότητα MAP από την μία πλευρά συνιστά δέσμευση της χώρας που χαρακτηρίζεται έτσι να μετασχηματιστεί πολιτικά και στρατιωτικά στην πορεία για την ένταξη της και από την άλλη δέσμευση της Συμμαχίας να έχει την «πόρτα του ΝΑΤΟ ανοικτή» σύμφωνα με το Άρθρο 10 του Συμφώνου Βορείου Ατλαντικού (Σύμφωνο της Ουάσιγκτον). Σε αυτά τα 13 χρόνια από τον Απρίλιο του 2008 ακούγονταν τα γνωστά κενού περιεχομένου ευχολόγια των αξιωματούχων του ΝΑΤΟ για την… «μελλοντική» είσοδο της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ διατηρώντας όμως την πορεία της χώρας αυτής στην πραγματικότητα… μετέωρη.
Αν και ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντυμίρ Ζελένσκυ στις εκλογές του 2019 ήταν ο πλέον «συμβιβαστικός» με την Ρωσία και τον Πούτιν μιλώντας για ειρηνική διευθέτηση του προβλήματος της απόσχισης του Ντόνμπας και της προσάρτησης της Κριμαίας το βασικό του «σύνθημα» ήταν η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ αλλά και στην ΕΕ. Μετά από μία περίοδο σχετικής ηρεμίας στις σχέσεις Κιέβου-Μόσχας ενόσω ήταν σε εξέλιξη μία σημαντική ενίσχυση των Ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων, με το που ο Ζελένσκυ άρχισε να μιλάει όλο και πιο συγκεκριμένα για τα τελευταία βήματα που θα κάνει για να εισέλθει επιτέλους στο ΝΑΤΟ το 2024, αλλά και για την επανένταξη των αποσχισθεισών περιοχών στην επικράτεια της Ουκρανίας, άρχισε η πολυδιάστατη πίεση από την Ρωσία που κατέληξε στην πρόσφατη ανάπτυξη σημαντικών στρατιωτικών δυνάμεων προκειμένου να αποτρέψει ταυτόχρονα οποιαδήποτε ουκρανική στρατιωτική ενέργεια στην περιοχή του Ντόνμπας αλλά και να καταστήσει σαφές στο ΝΑΤΟ και στην Δύση ότι η κρίση θα συνεχίζεται όσο συνεχίζονται οι φιλοδοξίες της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Για να λέμε τα πράγματα όπως είναι χωρίς εξωραϊστικές υπεκφυγές, η Δύση μπορεί να χρησιμοποιεί την Ουκρανία αλλά και την Γεωργία ως χώρες πρώτες γραμμής απέναντι στον Ρωσικό Αναθεωρητισμό, αλλά τις θέλουν απλά κοντά τους και όχι μέσα στους ευρώ-ατλαντικούς θεσμούς προκειμένου να μην μπουν σε… «περιπέτειες»! Το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να εντάξει μία μεγάλη χώρα με τεράστια προθυμία να προσφέρει στην Συμμαχία, αλλά γνωρίζει ότι ταυτόχρονα θα κληρονομούσε μία επικίνδυνη σύγκρουση με την Ρωσία, ακόμα και με την έναρξη της διαδικασίας ένταξης όπως εμφατικά δήλωσε την 8 Απριλίου η Εκπρόσωπος του Ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα.
Μπορεί ο ΓΓ/ΝΑΤΟ κ. Στόλτενμπεργκ να λέει στους Ουκρανούς Αξιωματούχους εκείνα τα κούφια στερεότυπα για το Άρθρο 10 που αφορά στην διεύρυνση αλλά η Συμμαχία θα πρέπει να επιτέλους να σταθεί με ειλικρίνεια απέναντι στις φιλοδοξίες του Κιέβου καθόσον δεν υπάρχει ευρεία συναίνεση για την ένταξη. Προς το παρόν μόνο μία διακεκριμένη σχέση ασφάλειας μπορεί να υπάρξει χωρίς τις δεσμεύσεις του Άρθρου 5 Συμφώνου Βορείου Ατλαντικού (επίθεση κατά μέλους εκλαμβάνεται ως επίθεση εναντίον όλων) με ενθάρρυνση των κρατών-μελών (εθνών κατά την νατοϊκή ορολογία) να συνεργαστούν με την Ουκρανία και σε διμερές πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο. Και βεβαίως οι ίδιες χώρες ως Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσαν να σταθούν δίπλα στο Κίεβο με σημαντικές κυρώσεις.
Και εδώ μέσα στην αναμπουμπούλα έρχεται η Τουρκία η οποία διατηρεί άριστες σχέσεις και με το Κίεβο και δηλώνει (Κοινή Διακήρυξη της 10 Απριλίου) ότι θα υποστηρίξει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δείχνοντας για μία ακόμα φορά ότι εκμεταλλεύεται και αυτήν την διεθνή κρίση για να τονίσει τον… «διαπεριφερειακό» της ρόλο και να προβάλλει ότι είναι ένα ισχυρό μέλος του ΝΑΤΟ. Όπως έχω ξαναπεί ίσως μάλιστα το «χαρτί» αυτό να χρησιμοποιηθεί για να προσεγγίσει την νέα Αμερικανική Διοίκηση.
Αντί επιλόγου θα έλεγα ότι η ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ότι παραμένει … «αγκυλωμένη». Μπορεί όπως τόνισα και στο πρόσφατο άρθρο μου στο Liberal με βάση τις παρούσες γεωπολιτικές συνθήκες οι πιθανότητες μία Ρωσικής συμβατικής επίθεσης να είναι ελάχιστες (υβριδικές επιθέσεις γίνονται) αλλά η Μόσχα βλέποντας την Δύση διχασμένη απέναντι της θα διατηρεί την κρίση σε υψηλά επίπεδα για να φοβίζει και να αποτρέπει το Κίεβο από το να γίνει μία ακόμα νατοϊκή πρωτεύουσα δίπλα της και πλέον ισχυροποιημένη απέναντι στον αναθεωρητισμό της.
Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος
Γεωστρατηγικός Αναλυτής και Εκτελεστικός Διευθυντής στο «Παρατηρητήριο Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας»
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της
αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια