Του Κώστα Στούπα
Αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε σαν ελληνοτουρκική κρίση επί της ουσίας είναι μια γενικότερη κρίση στις σχέσεις της Δύσης με την Τουρκία.
Η ελληνοτουρκική διάσταση της κρίσης είναι απλώς μια μικρή πτυχή της διαδικασίας απόσχισης της Τουρκίας από τον δυτικό κόσμο όπου την είχε τοποθετήσει ο Κεμάλ Ατατούρκ και η επανάσταση των νεότουρκων.
Η Τουρκία προσπάθησε να προσεγγίσει τη Δύση με εντελώς αντίστροφο τρόπο από αυτόν με τον οποίο επιχείρησε να την προσεγγίσει η Ελλάδα.
Η Τουρκία υιοθέτησε το λατινικό αλφάβητο καταργώντας το οθωμανικό (περσοαραβικό) και άρχισε να διατυπώνει τούρκικες λέξεις με λατινίζοντες χαρακτήρες.
Την ίδια επιδερμική δυτικοποίηση της Τουρκίας επέβαλε η ελίτ των κοσμικών νεότουρκων σε όλους τους θεσμούς της χώρας. Με τον υπερδιπλασιασμό του πληθυσμού τις τελευταίες δεκαετίες φαίνεται πως οι καθυστερημένοι πληθυσμοί της Ανατολίας πολλαπλασιάστηκαν ταχύτερα από τους δυτικόστροφους πληθυσμούς των δυτικών παράλιων και τους γηγενείς του ευρωπαϊκού τμήματος της χώρας.
Την επανάσταση των "πληβείων" εναντίον των ελίτ που βιώνει η Δύση τα τελευταία χρόνια με την άνοδο των εθνολαϊκίστικων κομμάτων, η Τουρκία την βιώνει με δραματικότερο τρόπο λόγω της τεράστιας πολιτισμικής και οικονομικής διαφοράς που χωρίζει τους δυο πληθυσμούς εντός της.
Η ριζοσπαστική ισλαμικοποίηση της Τουρκίας τα τελευταία 20 χρόνια αποτυπώνει αυτές τις πληθυσμιακές μεταλλάξεις. Αποτέλεσμα της στροφής της τουρκικής κοινωνίας στο Ισλάμ ήταν η μετεωρική άνοδος του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε απόλυτο κυρίαρχο της πολιτικής σκηνής.
Το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 ήταν η τελευταία σπασμωδική κίνηση των κοσμικών Τούρκων που ήλεγχαν πάντα τις ένοπλες δυνάμεις να ανακτήσουν τον έλεγχο της χώρας.
Όμως ακόμη και να απομακρυνθεί ο Ερντογάν από την εξουσία, η στροφή της τουρκικής κοινωνίας προς το ισλάμ και η απομάκρυνση του ευρύτερου πληθυσμού από την επιρροή της κοσμικής δυτικόστροφης ελίτ, δεν επιτρέπει στην Τουρκία να επανέλθει στη σχέση που είχε αναπτύξει τις τελευταίες δεκαετίες με τη Δύση (μεταπολεμικά με τη Δύση και προπολεμικά και τη Γερμανία).
Το φαντασιακό όραμα που συσπειρώνει την πλειοψηφία του τουρκικού πληθυσμού πλέον είναι η αναβίωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που θα απομυζά πόρους από τις επαρχίες και θα συνδιαλέγεται επί ίσοις όροις με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις.
Ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Ευρώπη, ούτε η Ρωσία, ούτε η Κίνα, ούτε οι περισσότερες γειτονικές μουσουλμανικές χώρες έχουν συμφέρον από κάτι τέτοιο...
Στη Δύση έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται το βάθος του ρήγματος με την Τουρκία και αναπροσανατολίζουν τη στάση τους απέναντί της.
Σε πρόσφατη ανάλυση του Foreign Policy προτείνεται στο νέο πρόεδρο Τζο Μπάιντεν να λάβει υπόψη πως ΗΠΑ και Τουρκία: "...θα συνεχίσουν να επιδιώκουν αντικρουόμενους στόχους και θα ακολουθήσουν κι άλλες κρίσεις και στην καλύτερη περίπτωση θα υπάρξει κάποια πρόοδος σε κοινά πεδία συμφερόντων".
Στο ίδιο άρθρο σημειώνεται πως: "...η Ουάσιγκτον θα είναι αδύνατο να συνεργαστεί με την Τουρκία, από τη στιγμή που η κυβέρνηση στην Άγκυρα αντιμετωπίζει τις ΗΠΑ ως απειλή.
Η στάση της τουρκικής ηγεσίας έναντι της Δύσης τα τελευταία χρόνια έχει επιχειρηθεί πολλάκις να εξηγηθεί. Κάποιοι αναλυτές επισημαίνουν τα οφέλη για τον Ερντογάν στο εσωτερικό της χώρας από την αντιδυτική του ρητορική, ειδικά λόγω της εκλογικής συνεργασίας του με την εθνικιστική ακροδεξιά.
Άλλοι σημειώνουν την ισλαμιστική ιδεολογία του Τούρκου προέδρου και τις ηγεμονικές φιλοδοξίες του στον μουσουλμανικό κόσμο και ορισμένοι αναφέρουν τα παράπονα της Άγκυρας για την αμερικανική στήριξη των κουρδικών πολιτοφυλακών στη Συρία και την άρνηση της Ουάσιγκτον να εκδώσει τον αυτοεξόριστο ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν στην Τουρκία.
Όλες αυτές οι εξηγήσεις περιέχουν δόσεις αλήθειας, πράγμα που σημαίνει ότι μια επαναπροσέγγιση θα είναι δύσκολη…"
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν αυτά που είπε στο "Βήμα" της περασμένης Κυριακής και ο Χακάν Γιαβούζ που είναι καθηγητής σε αμερικάνικο πανεπιστήμιο και συγγραφέας του βιβλίου: "Nostalgia for the Empire: The Politics of Neo-Ottomanism":
"Οταν ο Ερντογάν πήγαινε στο σχολείο, πουλούσε ψωμί με σουσάμι στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης για να βοηθήσει την οικογένειά του και έτσι συνειδητοποίησε σε νεαρή ηλικία τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες.
Αυτός και οι όμοιοί του πάντοτε διάβαζαν και ερμήνευαν αυτήν την ανισότητα με όρους ισλαμικών φτωχών μαζών έναντι πλουσίων κοσμικών Τούρκων. Ηταν ο Ερντογάν που ισχυρίστηκε ότι αντιπροσωπεύει τους "Μαύρους Τούρκους".
Άλλωστε, η περιθωριοποίηση της περιφέρειας της Ανατολίας διαδραμάτισε ρόλο-κλειδί στην πολιτικοποίηση του Ισλάμ. Το Ισλάμ, ως μονοθεϊστική θρησκεία, δεν είναι ριζοσπαστικό, αλλά οι επικρατούσες συνθήκες και ειδικότερα οι κοινωνικές ανισότητες βοήθησαν την πολιτικοποίηση και τη ριζοσπαστικοποίησή του, που εισήλθε σε ένα πλαίσιο θεολογίας της αντίστασης απέναντι στην πολιτική καταπίεση και στην οικονομική ανισότητα…"
0 Σχόλια