Γράφει ο Αλέξανδρος Θ. Δρίβας *
Οι ΗΠΑ εδώ και δέκα έτη έχουν αλλάξει άποψη για πάρα πολλά πράγματα. Η κόπωση της άμετρης και χωρίς όρια παγκοσμιοποίησης (τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτιστικό επίπεδο) έγινε φανερή σε μια κοινωνία που ακόμη περισσότερο μετά την πανδημία και τις κοινωνικές εξεγέρσεις για την αστυνομική βία, έχει μάλλον αποφασίσει να λύσει τις για καιρό άλυτες και κρυμμένες κάτω από το χαλί, υποθέσεις της. Οι ΗΠΑ είναι σε φάση εσωστρέφειας και αυτό δεν είναι θέμα συζήτησης μόνο από την τετραετία Τραμπ. Ο πρόεδρος Ομπάμα υποσχέθηκε με άλλο μείγμα πολιτικής, την μερική αποχώρηση των ΗΠΑ από τη διεθνή αρένα καθώς ο Αμερικανός ψηφοφόρος κουράστηκε από τις περιπέτειες του υιού Μπους.
Το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών είναι πολύ κρίσιμο ακριβώς για το μείγμα πολιτικής που θα υιοθετηθεί στο πώς οι ΗΠΑ θα ευθυγραμμίζουν (αν τελικά το κάνουν) την εσωτερική τους πολιτική με την εξωτερική. Για να προθυμοποιηθεί ξανά ο Αμερικανός πολίτης ώστε να ασχοληθεί με τα του κόσμου, οφείλει να πειστεί ξανά ότι αξίζει η σύνδεση της πατρίδας του με τον κόσμο. Από αυτήν την παράμετρο πλέον, κρίνεται το μέλλον των σχέσεων των ΗΠΑ με την Ευρώπη και με τον υπόλοιπο κόσμο.
Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε ένα κρίσιμο και συνάμα επικίνδυνο σταυροδρόμι. Από τη μια πλευρά, η δομή της διεθνούς τάξης έχει αλλάξει και οι ΗΠΑ δεν απολαμβάνουν τη μονοκρατορία της τελευταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα. Η Κίνα έχει πετύχει κάτι ανεπανάληπτο το οποίο μνημόνευσε ο Graham Allison για να στοιχειοθετήσει την πρόβλεψή του ότι η Θουκυδίδεια Παγίδα πλαισιώνει τη μοίρα των σινοαεμερικανικών σχέσεων. Ο κόσμος έχει δομηθεί εντός ενός άναρχου πολυπολικού συστήματος το οποίο ευνοεί κράτη- ''άρπαγες'' όπως είναι η Τουρκία, αλλά και δυνάμεις που έχουν συνειδητή θέληση για να αναθεωρήσουν το διεθνές status quo, όπως είναι η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία και σε περιφερειακό επίπεδο, Γερμανία, Γαλλία, Βραζιλία, Ινδονησία, Αιθιοπία, Ιράν, κτλ.
Από την άλλη πλευρά το αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ παρόλο που φέρνει νέο ένοικο του Λευκού Οίκου τον Biden, (εκτός απροόπτου που συνδέεται με σενάρια που θέλουν οι εκλογές να λύνονται στο Ανώτατο Δικαστήριο) αποδεικνύει ότι η κυβέρνηση Biden θα χρειαστεί να κάνει πολλή δουλειά για να οικοδομήσει τη συνοχή σε μια κοινωνία που πλέον δεν είναι δεδομένη η ομόνοια. Η Αμερική παρουσιάζεται στο εσωτερικό της διχασμένη και εσωστρεφής με επικίνδυνα σενάρια να διαφαίνονται στον ορίζοντα. Κατά τραγική ειρωνεία, την ώρα που ο κόσμος χρειάζεται την Αμερική πιο πολύ από ποτέ για να κάνει τη δουλειά του υπερπόντιου εξισορροπητή σε περιφέρειες που είναι έτοιμες να εκραγούν, η ίδια η Αμερική δεν μπορεί να χαρίσει μεγάλο μέρος του εαυτού της.
Οι σχέσεις των ΗΠΑ με την ΕΕ θα έλθουν ξανά σε μια ισορροπία. Αυτό δε σημαίνει ότι θα δούμε ποτέ ξανά τον περίφημο ''Ευρωατλαντικό κόσμο'' ως ένα και ενιαίο πράγμα, τουλάχιστον όχι πριν η δομή του διεθνούς συστήματος μετατραπεί σε διπολική (ΗΠΑ Vs Kίνα). Οι ΗΠΑ έχουν πολλές πηγές από τις οποίες αντλούν την ισχύ τους. Δεν είναι μόνο η οικονομία, η καινοτομία που αφθονεί εντός μιας ανταγωνιστικής κοινωνίας όπως είναι η αμερικανική. Δεν είναι καν η τεράστια υπεροχή των ΗΠΑ σε σκληρή ισχύ.
Μόλις πέρυσι, ο προϋπολογισμός των ΗΠΑ για αμυντικές δαπάνες πλησίαζε τα 800 δις $. Πηγή ισχύος των ΗΠΑ είναι οι σύμμαχοί της αλλά και η αξιοποίηση της δεσπόζουσας θέσης των ΗΠΑ σε διεθνείς οργανισμούς που της κατοχύρωναν τον πρώτο λόγο στην πολυμερή διπλωματία. Εδώ ως σύμμαχοι-εταίροι, περιγράφονται κράτη τα οποία ναι μεν δεν έχουν πλήρη ταύτιση συμφερόντων, (όπως η διχασμένη ΕΕ στον Πόλεμο του Ιράκ) αλλά που δεν μπορούν κατά μόνας ή με συσπείρωση μεταξύ τους, να αντιταχθούν στις ΗΠΑ για να δημιουργήσουν κάποιο αντίπαλο δέος. Η ΕΕ βρίσκεται σε παρακμή. Έχει ανάγκη έναν σταθερό σύμμαχο όπως είναι οι ΗΠΑ. Η απόπειρα χειραφέτησης της ΕΕ και το μερικό σπάσιμο του ευρωατλαντικού δεσμού, δεν πέτυχε.
Η στρατηγική των ΗΠΑ που περιγράφεται ως Pivot to Asia, περνά και από την ΕΕ, και αυτό δε λένε να το αντιληφθούν οι φωνές που θεωρούν φυσιολογική την ''αποχώρηση'' (δόκιμος όρος, αναθεώρηση παρουσίας ή ανασυγκρότηση) από περιφέρεις του κόσμου όπως είναι η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή. Η πολιτική που όλο και περισσότερο ακούγεται στις ΗΠΑ ως ''Decoupling From China'', δεν μπορεί να γίνει μονομερώς και με αυστηρά λογιστικούς όρους που εστιάζονται μόνο στο έλλειμμα. Οι ΗΠΑ χρειάζονται συμμάχους στην Ευρώπη και στην Ασία για να καταφέρουν να πετύχουν μια αποτελεσματική πολιτική έναντι της Κίνας. Από την άλλη, αυτό δε σημαίνει ότι η Αμερική θα γίνει απόλυτα παρεμβατική.
Ο παρεμβατισμός, ο μονομερισμός και ο απομονωτισμός είναι οι τρεις ''ταχύτητες'' της αμερικανικής ταχείας καθώς αυτή πορεύεται στον κόσμο. Έχουν διαλεκτική σχέση μεταξύ τους και σε άλλες περιόδους οι ΗΠΑ είναι λιγότερο ή περισσότερο παρεμβατικές και λιγότερο ή περισσότερο συνεργάσιμες με τους εταίρους τους. 'Ισως αυτό να είναι και ένα από τα μυστικά της επιτυχίας των ΗΠΑ τόσο στον Ψυχρό Πόλεμο όσο και στην δημιουργία του δυτικού κόσμου. Οι ΗΠΑ στην περίοδο Biden δεν έχουν την πολυτέλεια να αφήσουν περιοχές όπως είναι η Μεσόγειος, η Αραβική Χερσόνησος, η Νότια Σινική Θάλασσα, ο Ινδικός Ωκεανός.
Ο τρόπος παρέμβασης όμως πρόκειται να αλλάξει. Κράτη όπως είναι η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιταλία, το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, και τα ΗΑΕ αποτελούν κρίκους μιας αλυσίδας που εξασφαλίζει στις ΗΠΑ την αποτροπή της επιρροής της Κίνας, του Ιράν και της Ρωσίας στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή. Η Μεσόγειος είναι η πύλη της Κίνας για ολόκληρη της Ευρώπη. Το θέμα ''Τουρκία'' θα απασχολήσει ιδιαίτερα τις ΗΠΑ καθώς φαίνεται ότι ο Ταγίπ Ερντογάν χάνει έναν σημαντικό υποστηρικτή του, τον απερχόμενο ένοικο του Λευκού Οίκου. Σαφώς και οι ΗΠΑ χρειάζονται την Τουρκία όμως όχι τόσο όσο νομίζει η Τουρκία. Η κυβέρνηση Biden θα προσπαθήσει να επαναπροσεγγίσει το Ιράν και αυτή η επαναπροσέγγιση θα κοστίσει ιδιαίτερα στον άξονα Ιράν-Ρωσίας-Τουρκίας.
Οι κυρώσεις είναι θέμα χρόνου να επιβληθούν στην Τουρκία σε περίπτωση που η Άγκυρα δοκιμάσει την εύθραυστη κυβέρνηση Biden η οποία θα αναζητήσει ''νίκες'' εντός και εκτός ΗΠΑ για να δείξει την κατάλληλη πυγμή στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Το δίπολο ΗΠΑ-Ρωσία θα παρουσιάζει εφεξής μεγάλο ενδιαφέρον καθώς οι ΗΠΑ θα χρειαστεί στην επιλεκτική τους παρεμβατικότητα στα διεθνή, να αποφασίσουν αν η Ρωσία θα συνεχίσει να είναι ένας ''προαιώνιος εχθρός του Αμερικανισμού'' ή αν θα είναι μια χρήσιμη χώρα με την οποία θα δημιουργηθεί μια νέα τριγωνική διπλωματία σαν αυτή που έλαβε χώρα τη δεκαετία του 1970. Αυτή τη φορά, η Ρωσία ίσως φανεί χρήσιμη στις ΗΠΑ για να επιτευχθεί η ανάσχεση της Κίνας.
Για την Ελλάδα, ως συγκυρία φαίνεται να είναι κακή η διχασμένη Αμερική η οποία δε γνωρίζουμε πώς θα είναι το δίμηνο που μας έρχεται. Η καλή συγκυρία είναι ότι ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου έχει πολύ καλή σχέση με τον Ελληνισμό στις ΗΠΑ και έχει εξυπηρετήσει από άλλες θέσεις τα ελληνικά συμφέροντα στην Ουάσινγκτον. Μην ξεχνούμε πως είναι πολύ σημαντικό πως ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου, δύσκολα θα είναι «απολογητής της Τουρκίας. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι οι ΗΠΑ θα στείλουν 1-2 αεροπλανοφόρα για να στηρίξουν Ελλάδα και Κύπρο. Η όποια τιμωρία της Τουρκίας θα έλθει για θέματα που αφορούν αμιγώς τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Επιπλέον, μπορούμε να αναμένουμε σημαντικούς ανθρώπους-κλειδιά που υπερασπίζονται τα ελληνικά θέματα (όπως ο Γερουσιαστής Bob Menendez) να αναβαθμιστούν και να παίξουν ακόμη μεγαλύτερο ρόλο.
Η αυστηρά διμερής σχέση Ελλάδας και ΗΠΑ θα συνεχίσει να χτίζεται ομαλά όμως η αξιολόγηση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων σε σχέση με την Τουρκία, θα παραμείνει ένα ζήτημα που θα εξαρτηθεί περισσότερο από τις σχέσεις ΗΠΑ και Τουρκίας. Από τον Biden γενικώς πρέπει να αναμένουμε το ότι θα αφήσει τη γραφειοκρατία να δουλέψει και θα επαναφέρει τον θεσμό της προεδρικής θέσης των ΗΠΑ στο καθεστώς ''προϊσταμένου γραφειοκρατίας'' και δε θα υιοθετήσει το καθεστώς του ''ηγέτη''. Με άλλα λόγια, η νέα κυβέρνηση στις ΗΠΑ θα προσπαθήσει να αφοσιωθεί στο έργο της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης της αμερικανικής κοινωνίας μέσα από την επιχείρηση σύνδεσης αυτής, με τη μοίρα του υπόλοιπου κόσμου.
Αυτή η προσπάθεια δε γίνεται να πετύχει αν δεν ακολουθηθεί ένας ήπιος παρεμβατισμός στην αμερικανική εξωτερική πολιτική που θα ισαπέχει από τον απομονωτισμό και από τον ακραίο παρεμβατισμό. Το αν θα τα καταφέρει δεν είναι κάτι που το γνωρίζουμε. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως η εσωτερική πολιτική των ΗΠΑ παράγει και την εξωτερική της πολιτική και ταυτόχρονα, αποτελεί πρότυπο για τη Δύση συνολικά. Ό,τι δούμε στην Αμερική, θα το δούμε και στην Ευρώπη.
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι Research Fellow in Hellenic American Leadership Council (HALC).
0 Σχόλια