Γράφει ο Αλέξανδρος Θ. Δρίβας *
Ο δυτικός κόσμος πάντα κάνει το ίδιο λάθος το οποίο του έχει κοστίσει σε σχέση με την Τουρκία. Πρόκειται για έναν κατευνασμό ο οποίος γίνεται επικίνδυνος, αν συνυπολογιστεί ότι πολιτικοί της Δύσης, ευρωπαϊκά και αμερικανικά think tanks, ομολογούν εμμέσως πλην σαφώς ότι συμφωνούν με τον Ερντογάν στο ότι η Δύση χρειάζεται περισσότερο την Τουρκία από ό,τι η Τουρκία τη Δύση.
Φαίνεται όμως ότι μια νέα «Βιέννη» χτίζεται εναντίον της τουρκικής πολιτικής η οποία δε σχεδιάστηκε μόνο από τους Ερντογάν - Νταβούτογλου, αλλά και από την ανοχή μεγάλων δυνάμεων. Τα προβλήματα όμως φαίνεται πως φουντώνουν για την Τουρκία καθώς καμία χώρα της Μεσογείου δεν μπορεί να ανεχθεί την τουρκική πειρατεία. Πώς μπορεί η Τουρκία να ματαιώσει-ακυρώσει τα σχέδιά της στη Λιβύη και στο Αιγαίο; Η απάντηση είναι απλή: Μέσα από αναζωπύρωση στη Συρία.
Οι δυτικοί μας εταίροι και σύμμαχοι που ζούσαν στην ψευδαίσθηση ότι η Τουρκία είναι ένας «προσωρινός αγύρτης» ο οποίος θα επιστρέψει στον πάλαι ποτέ ρόλο της, που δεν είναι άλλος από τον «Ακρίτα» της Δύσης, έχουν αρχίσει να αλλάζουν τακτική. Σημαντικός παράγοντας αφύπνισης είναι η Γαλλία η οποία έχει ήδη διαμηνύσει σε όλους τους τόνους πως δε θα μείνει στο ευρωπαϊκό «ναι μεν αλλά...» για την Άγκυρα. Η Τουρκία έχει θέσει στόχους που αφορούν τον διεθνή της ρόλο εδώ και αρκετό καιρό. Τα έτη 2023, 2053 και 2071 είναι σημαντικά για την Τουρκία η οποία επιθυμεί να γίνει υπερδύναμη.
Αυτό σημαίνει ότι θα γίνει; Ο Eisenhower υποστήριζε ότι τα πλάνα είναι άχρηστα όμως ο σχεδιασμός είναι απαραίτητος. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούμε να επιτρέπουμε την υλοποίηση πλάνων ενός κράτους όταν αυτό απειλεί την ακεραιότητά μας. Η Δύση φαίνεται να ξυπνά, αργά και σταθερά καθώς βλέπει ότι η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγο-μεταναστευτικό (ήταν η παταγώδης αποτυχία της Γερμανίας πριν περίπου 4 χρόνια) θα μοιάζει με διπλωματική επιτυχία μπροστά σε ενδεχόμενες αξιώσεις της Τουρκίας αν ελέγξει μέρος της Λιβύης.
Κάθε πόλεμος, έστω και δια αντιπροσώπων είναι γεμάτος παραδοξότητες και αντιφάσεις. Η Τουρκία πήρε το λάθος μάθημα από τη Συρία, το Ιράκ και τη Λιβύη. Οτιδήποτε βοηθά τον πλέον αυταρχικό ηγέτη της περιοχής στο εσωτερικό, το λανσάρει ως επιτυχία ακόμη και αν δεν είναι. Η Τουρκία πολέμησε έναντι στρατών που είχαν αντιαεροπορικά συστήματα πάνω σε αγροτικά αυτοκίνητα και υπέστη σοβαρές απώλειες. Δε συζητάμε καν τι έγινε όταν στη Συρία αεροσκάφη που στήριζαν τον Άσαντ βομβάρδισαν Τούρκους όταν εκείνοι θεώρησαν ότι θα κάνουν σουλάτσο. Το ίδιο είδαμε και στη Λιβύη λίγες μέρες πριν. Σαφώς και υπάρχει συσχετισμός εσωτερικής πολιτικής και εξωτερικής πολιτικής στην Τουρκία και ο λόγος είναι απλός και αφορά την ιστορική παράδοση της Τουρκίας.
Το τουρκικό πολιτικό σύστημα, δεν αντέχει ήττες στο εξωτερικό. Ο αυταρχισμός πάντα έχει ως σιαμαίες την εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ωστόσο η Τουρκία χρειάζεται πόρους για να υλοποιήσει τα σχέδιά της και η οικονομική ανομβρία την οδηγεί στο να γίνεται πιο επιθετική. Η Άγκυρα προσπάθησε να κεφαλαιοποιήσει τον περίπου 5ετή εκβιασμό της προς την Ε.Ε στον Έβρο. Απέτυχε παταγωδώς και εκεί. Τότε γιατί συνεχίζει; Πρώτον, γιατί έχει έναν ηγέτη ο οποίος συγκαταλέγεται σε αυτούς που η θεωρία λήψης αποφάσεων ορίζει ως «περιορισμένου ορθολογισμού λήπτη απόφασης». Δεύτερον, γιατί η Τουρκία έχει αποφασίσει εδώ και πολλά χρόνια να μπει σε μια διαδικασία από την οποία τώρα, δεν μπορεί να δραπετεύσει εύκολα.
Τελικά ίσως ο ρόλος της Τουρκίας στη Λιβύη μπορεί να τερματιστεί μέσω ενός άλλου μετώπου στο οποίο δεν πέτυχε κανέναν στρατηγικό της στόχο. Πρόκειται για το μέτωπο της Συρίας, το πλέον ακανθώδες για την Τουρκία καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το Κουρδικό. Το Al Jazeera την 1η Ιουλίου 2020 δημοσίευσε ένα κείμενο με τίτλο ''Ιran, Russia Turkey in talks to find political solution for Syria''. Ο απόηχος των διαδικτυακών συνομιλιών που είχαν Πούτιν, Ρουχάνι και Ερντογάν χρήζει ιδιαίτερης προσοχής καθώς μπορεί μέσα από την ξύλινη διπλωματική γλώσσα να λάμψουν χαώδεις διαφορές μεταξύ των συνομιλητών. Αρχικά να πούμε πως Ιράν και Ρωσία είναι πιο κοντά στη Συρία καθώς στηρίζουν τον Άσαντ. Η Τουρκία βάσει όσων ανέφερε ο Ερντογάν βιάζεται για την ανασυγκρότηση της Συρίας ώστε να παγιώσει την παρουσία της.
Αντίθετα ο Πούτιν ανέφερε «μακροπρόθεσμη μετάβαση στην ομαλότητα στη Συρία» ενώ το πιο σημαντικό που ίσως φέρνει κρύο ιδρώτα στην Τουρκία είναι ότι ο Ρώσος ηγέτης έκανε λόγο για ενδο-Συριακό διάλογο στον οποίο ο συριακός λαός θα αποφασίσει το μέλλον του. Οι διαφορές μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας έχουν αρχίσει να γίνονται ορατές σε όλα τα πεδία των άλλοτε προσωρινών τους συγκλίσεων. Γι' αυτό άλλωστε παρατηρείται η παραδοξότητα στις μεταξύ τους σχέσεις που ναι μεν διέπονται από στρατηγικά χαρακτηριστικά (S-400, Turk Stream, πυρηνικό εργοστάσιο Rosatom στο Ακούγιου, συνεργασία σε Συρία, σκέψεις για διχοτόμηση της Λιβύης) χωρίς όμως να είναι στρατηγικές οι σχέσεις. Ο λόγος δεν είναι αντιφατικός. Η Ρωσία επιθυμεί την Τουρκία να είναι ο αδύναμος εταίρος της τον οποίον θα χειρίζεται για να πετύχει τις επιδιώξεις της. Το ίδιο όμως προσπαθεί να πετύχει και η Τουρκία. Η Άγκυρα θεωρεί οτι θα μπορέσει να εκμεταλλευτεί τη ρωσική ισχύ για να πετύχει τους δικούς της στόχους.
Το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων ΤΑSS έκανε ένα ρεπορτάζ το οποίο εκ πρώτης όψης φαίνεται παράξενο. Βάσει αυτού, η Τουρκία έκανε τεστ στους S-400 που αγόρασε από τη Ρωσία, στοχεύοντας αμερικανικά μαχητικά. Την ώρα που οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν αρχίσει να δείχνουν τα βαθιά τους ρήγματα, η Ρωσία προσπαθεί να δημιουργήσει πρόβλημα στην Τουρκία με τις ΗΠΑ, θυμίζοντάς της ότι το Κρεμλίνο έχει το πάνω χέρι στη διμερή και ετεροβαρή ειδική σχέση μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Στο θέμα της Αγίας Σοφίας, τόσο η Ζαχάροβα, όσο και ο Πατριάρχης Πασόντων Ρωσιών και η Δούμα, επιτίθενται στην Τουρκία. Ο πρόεδρος Πούτιν είναι πλέον ακόμη πιο άνετος στο εσωτερικό του και αν μη τι άλλο, έχει πετύχει τους βασικούς του στόχους σε Συρία και Μέση Ανατολή, χτίζοντας το νέο ρόλο της Μόσχας η οποία έχει εδραιωθεί ως συνομιλητής των αραβικών και μουσουλμανικών χωρών της περιοχής. Η Μόσχα παρά το ότι δεν είναι μουσουλμανική χώρα, είναι πιο δημοφιλής στην περιοχή από την Τουρκία που ευαγγελίζεται ότι είναι η ηγέτιδα δύναμη των απανταχού Μουσουλμάνων.
Αυτό είναι που γνωρίζει καλά η Μόσχα είναι ότι η Τουρκία έχει κάνει ένα μοιραίο λάθος. Προσπαθεί να πετύχει ρόλο περιφερειακού ηγεμόνα χωρίς να είναι αρεστή στα περισσότερα κράτη της περιοχής και για αυτό το σχέδιό της είναι καταδικασμένο σε αποτυχία. Ο περιφερειακός ηγεμόνας προσφέρει ασφάλεια και σταθερότητα και δεν είναι αποσταθεροποιητικός παράγοντας. Η Ρωσία έστειλε και ένα ακόμη μήνυμα στη Μόσχα το οποίο πέρασε σχεδόν απαρατήρητο παρόλο που ήταν πολύ σημαντικό. Άνοιξε διαύλους επικοινωνίας με μια ακόμη δύναμη του ΝΑΤΟ και μάλιστα πολύ πιο ισχυρή από την Τουρκία και σφοδρή πολέμια της τουρκικής πολιτικής στη Μεσόγειο, τη Γαλλία. Το μήνυμα του Πούτιν στον Ερντογάν είναι ότι τα νεκροταφεία είναι γεμάτα από αναντικατάστατους, δείχνοντας στον Τούρκο πρόεδρο ότι το Κρεμλίνο έχει μια τελείως διαφορετική φιλοσοφία από αυτήν που υιοθέτησε η Δύση για την Τουρκία και άθελά της, εξέθρεψε το τουρκικό θράσος.
Τα κλειδιά της Τουρκίας τα κρατά η Ρωσία όσο ο Ταγίπ Ερντογάν έχει ειδικές σχέσεις με τον Αμερικανό ομόλογό του και όσο οι ΗΠΑ σχεδιάζουν την ανασυγκρότησή τους στην κρίσιμη περιοχή για τα αμερικανικά συμφέροντα της Ανατολικής Μεσογείου. Μπορεί οι ΗΠΑ να μη δείχνουν πλέον ενδιαφέρον για την παραγωγή υδρογονανθράκων στη Μέση Ανατολή, όμως ο κόσμος ο οποίος αναδύεται φέρνει την περιοχή στους σχεδιασμούς της Κίνας η οποία με το OBOR προσπαθεί να ενώσει ολόκληρη την Ασία με την Αφρική και την Ευρώπη. Το αμερικανικό Pivot to Asia, χρειάζεται ως προγεφύρωμα τη Μεσόγειο.
Ένα ακόμη επιχείρημα για το ότι οι ΗΠΑ θα επανεξετάσουν την αποχώρηση από την περιοχή (που αποφάσισε ο Τραμπ) είναι ότι το Πεντάγωνο είναι πολύ ισχυρό εντός της αμερικανικής γραφειοκρατίας και δεν επιθυμεί τη συρρίκνωση του ρόλου του σε παγκόσμια κλίμακα, κάτι που φάνηκε και κατά τη δεύτερη θητεία του προέδρου Ομπάμα.
Πώς η Ρωσία μπορεί να κάνει όσα θα έπρεπε να κάνει ο Τραμπ; Η Ρωσία κρατά στα χέρια της την Αχίλλειο πτέρνα της Τουρκίας και αυτή είναι η Συρία. Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που η Ρωσία δε θα έλεγε όχι σε μια συνεννόηση με την Τουρκία στη Λιβύη καθώς θα μπορούσε να ελέγχει την τουρκική απληστία μέσα από τη Συρία. Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία έχει πετύχει τον αποσυντονισμό του ΝΑΤΟ και συνομιλεί με τη Γαλλία η οποία δρα δυναμικά εναντίον της Τουρκίας. Η ματαίωση των τουρκικών σχεδίων στη Λιβύη, θα γίνει πιθανόν μέσω Συρίας και του σημαίνοντος ρόλου που διαδραματίζει η Ρωσία και μια ρωσοτουρκική διένεξη φαίνεται πλέον πιο πιθανή.
* Ο Αλέξανδρος Θ. Δρίβας είναι Research Fellow in Hellenic American Leadership Council (HALC), Ph.D. Cand. Greek-American relations
** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια