To 2000 είχε προβληθεί στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία «Η τέλεια καταιγίδα». Ο καπετάνιος ενός αλιευτικού σκάφους, υποδυόμενος από τον George Clooney, και το πλήρωμά του αναζητώντας μια καλή ψαριά στα παγωμένα νερά του Βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού, είχαν την ατυχία να βρεθούν στην πορεία της ίσως ισχυρότερης καταιγίδας στην Ιστορία.
Στην περίπτωση αυτή, η τέλεια συσχέτιση παραγοντικών δυνάμεων προκάλεσε τη δημιουργία ενός πολύ δυνατού τροπικού συστήματος, που σήκωνε κύματα ύψους 30 μέτρων και προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στη Μασαχουσέτη. Η εικόνα της παγκοσμιας οικονομίας δίνει σήμερα τα σημάδια μιας ανάλογης επικείμενης καταστροφής, που είναι πολύ πιθανόν να διαδεχθεί την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2009-10.
Η παγκόσμια οικονομία κάθεται σ’ ένα βουνό από χρέη
Τα προβλήματα που προέκυψαν από την τελευταία παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και συνδέονταν με τα χαμηλά επιτόκια και τα σύνθετα επενδυτικά προϊόντα που οδήγησαν σ’ έναν ξέφρενο και ανεύθυνο δανεισμό δεν φαίνεται να έχουν πλήρως ιαθεί. Η υπερβολική πιστωτική επέκταση και η ποσοτική χαλάρωση που εφαρμόστηκε σ’ όλο σχεδόν τον πλανήτη έπειτα από την κρίση του 2009 έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο απόθεμα χρέους. Είναι χαρακτηριστικό, ότι σύμφωνα με το ΔΝΤ το παγκόσμιο χρέος έχει φτάσει τα 164 τρις δολάρια, ξεπερνώντας κάθε προηγούμενο ρεκόρ, ποσό που αντιστοιχεί στο 225% του παγκόσμιου ΑΕΠ του 2016. Το 1/3 των αναπτυγμένων οικονομιών έχουν χρέος άνω του 85% του ΑΕΠ τους, στην Ιαπωνία το χρέος έχει φθάσει στο 236% του ΑΕΠ, ενώ το «κρυφό» χρέος της Κίνας μπορεί και να υπερβαίνει το 328% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει ότι πολλά κράτη θα δυσκολευτούν να αναχρηματοδοτήσουν τα χρέη τους, σε περίπτωση που οι διεθνείς πιστωτικές συνθήκες αλλάξουν και η αβεβαιότητα κυριαρχήσει σε μεγάλο μέρος του επενδυτικού κοινού.
Εμπορικοί πόλεμοι και ευρωπαϊκή στασιμότητα
Μπορεί οι ΗΠΑ να έχουν επιτύχει πλέον ένα σημαντικό ποσοστό μεγέθυνσης του ΑΕΠ, το αμερικανικό χρηματιστήριο να είναι σε ιστορικά υψηλά επίπεδα και η ανεργία να βρίσκεται κάτω από το φυσικό της ποσοστό, αλλά η κατάσταση στην Ευρώπη είναι λιγότερο ενθαρρυντική, με θετικούς αλλά αβέβαιους μελλοντικά ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, ένα προβληματικό τραπεζικό σύστημα και με το ζήτημα των μεταναστευτικών εισροών και της ανόδου της ακροδεξιάς να είναι έντονο. Την ίδια στιγμή που η Ελλάδα έχει εγκλωβιστεί σ’ ένα θανάσιμο σπιράλ χρέους και χαμηλής ανάπτυξης, η Ιταλία κινδυνεύει να φανεί αφερέγγυα στην αποπληρωμή των δικών της χρεών που προσεγγίζουν τα 2,3 τρις ευρώ. Ο νέος ιταλικός κυβερνητικός σχηματισμός προκαλεί ιδιαίτερη νευρικότητα στις αγορές με τις πολιτικές τοποθετήσεις του και ήδη τα ιταλικά spreads ανεβαίνουν εν όψει και της κατάρτισης του προϋπολογισμού του Σεπτεμβρίου. Η ιταλική οικονομία είναι απλά πολύ μεγάλη για να πτωχεύσει χωρίς να καταρρεύσει πλήρως το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Περαιτέρω, η ανακοίνωση των προστατευτικών μέτρων από τις ΗΠΑ και το εμπάργκο στο Ιράν, δημιουργούν τριγμούς στον ενεργειακό, στο ναυτιλιακό και στο χρηματοπιστωτικό τομέα, καθώς και σε ορισμένους ευρωπαϊκούς εξαγωγικούς κλάδους που βλέπουν τα προϊόντα τους να επιβαρύνονται με δασμούς και τις πρώτες ύλες τους να ακριβαίνουν. Αν και έχουμε φθάσει πλέον στην εποχή που η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη πρέπει να εκφραστεί εμπράκτως, το Βερολίνο δεν δείχνει πρόθυμο να συμφωνήσει στον ορισμό ενός Υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης και στην κατάρτιση ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, αλλά ούτε και κάνει παραχωρήσεις στο μεταναστευτικό ζήτημα, ένα θέμα που προκαλεί ιδιαίτερους πολιτικούς διαξιφισμούς στο εσωτερικό της Γερμανίας. Όσον αφορά τη διαδικασία του Brexit, αυτή έχει καθυστερήσει και δημιουργεί φόβους μιας άτακτης εξόδου, με οδυνηρές συνέπειες όχι μόνο για τη Βρετανία αλλά και για ολόκληρη την ευρωπαϊκή οικονομία. Αποτέλεσμα όλων αυτών των εξελίξεων είναι η μείωση της εμπιστοσύνης προς το ευρωπαϊκό όραμα, η οποία εκφράζεται πλέον φανερά με την άνοδο των ακραίων πολιτικών κινημάτων στην Ευρώπη.
Νέα γεωπολιτικά «σχήματα» και αύξηση της περιφερειακής αστάθειας
Τα πρόσφατα προστατευτικά μέτρα που ανακοίνωσε ο Πρόεδρος Τραμπ έναντι της Κίνας, θα προκαλέσουν σίγουρα την αντίδραση του Πεκίνου και θα αυξήσουν την μεταβλητότητα στην παγκόσμια οικονομία. Οι νέοι δασμοί όχι μόνο θα πλήξουν το παγκόσμιο εμπόριο, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργήσουν και μια απότομη επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας που θα φέρει στην επιφάνεια τα εγγενή οικονομικά της προβλήματα, προεξάρχοντος του υψηλού χρέους που αυτή διατηρεί. Οι αμερικανικές κυρώσεις που στοχεύουν ταυτόχρονα προς Ευρώπη, Κίνα, Ρωσία, Ιράν και Τουρκία, έχουν ωθήσει κάποιες από αυτές τις χώρες να έρθουν εγγύτερα σε οικονομικό και διπλωματικό επίπεδο, έστω και αν σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για βραχυπρόθεσμες «λυκοφιλίες». Ανταλλαγές νομισμάτων που παρακάμπτουν το δολάριο, δηλώσεις για ένταξη χωρών στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, ενεργειακές συμμαχίες, διμερείς αμυντικές συμφωνίες ακόμη και η πρόταση για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού SWIFT (σύστημα διατραπεζικών μηνυμάτων) εντάσσονται μέσα σε αυτό το νέο πλέγμα σύνθετων διακρατικών σχέσεων που ορίζουν οι παρούσες συνθήκες.
Σε περιφερειακό επίπεδο, το σκληρό bras de fer μεταξύ Τραμπ και Ερντογάν προκαλεί πονοκέφαλο στις ισπανικές, γαλλικές και ιταλικές ευρωπαϊκές τράπεζες που έχουν έκθεση στα τουρκικά ομόλογα, καθώς και στη Γερμανία που είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Τουρκία και ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Άγκυρας. Επιπλέον, ίσως δούμε αμερικανικές κυρώσεις να επιβάλλονται κατά του Κατάρ για την στήριξη που αυτό παρέχει στον τουρκικό παράγοντα, γεγονός που θα προκαλούσε άνοδο στις τιμές της ενέργειας και πιθανή μελλοντική αναδιανομή των ενεργειακών μεριδίων φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές, προς όφελος των αμερικανικών εταιρειών. Ενδεχόμενη οικονομική κατάρρευση της Τουρκίας, θα βλάψει όχι μόνον την ευρωπαϊκή οικονομία αλλά και θα σηματοδοτήσει την έναρξη της κρίσεως για πολλές αναδυόμενες χώρες, που λόγω της σχεδιαζόμενης πιστωτικής συρρίκνωσης από τη Fed και της ανόδου του δολαρίου, αλλά και εν μέσω άλλων δυσάρεστων οικονομικών ειδήσεων (αμερικανικοί δασμοί στην Κίνα, κατάρρευση Βενεζουέλας, προσφυγή της Αργεντινής στο ΔΝΤ) θα δουν τα ξένα κεφάλαια να εγκαταλείπουν μαζικά τις αγορές τους.
Πώς θα μπορούσε να ξεκινήσει και να εξαπλωθεί η νέα κρίση;
Στη δεδομένη χρονική συγκυρία, οι αρνητικές οικονομικές ειδήσεις περισσεύουν και έχουν ενσταλάξει στις παγκόσμιες αγορές έναν υψηλό βαθμό αβεβαιότητας και μεταβλητότητας. Ποιο γεγονός, όμως, θα μπορούσε να επιφέρει το τελειωτικό χτύπημα στην επενδυτική ψυχολογία; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με σιγουριά, αλλά η κατάρρευση της Τουρκίας, η ανάδυση των κινεζικών οικονομικών προβλημάτων, ένα ιταλικό χρεωστάσιο ή ακόμη και η απομάκρυνση του Προέδρου Τραμπ από τον προεδρικό θώκο θα μπορούσαν να είναι κάποια από αυτά. Αυτή την στιγμή πιο ευάλωτες φαίνεται να είναι οι αναδυόμενες αγορές λόγω Κίνας και Τουρκίας και μια μαζική φυγή κεφαλαίων θα οδηγούσε σε αρκετές εταιρικές χρεωκοπίες, αλλά και σε προσφυγή κάποιων κρατών στο ΔΝΤ. Ακολούθως, η κρίση θα μεταφερόταν στα ασθενέστερα μέλη της Ευρωζώνης, με την Ιταλία να βρίσκεται στο στόχαστρο των αγορών, καθώς μια ενδεχόμενη ιταλική χρεωκοπία θα οδηγούσε πιθανότατα στη διάλυση της Ευρωζώνης. Κατόπιν, η κρίση θα χτυπούσε την πόρτα της Ιαπωνίας που βρίσκεται σε καθεστώς μακροχρόνιας στασιμότητας και υψηλού χρέους, φθάνοντας τελικά στις ΗΠΑ.
Αν και το σενάριο αυτό είναι απευκταίο, κατά τη γνώμη του γράφοντος όχι μόνο είναι υπαρκτό, αλλά και αρκετά πιθανό να συμβεί. Η κρίσιμη περίοδος για την παγκόσμια οικονομία ξεκινάει από το τελευταίο δίμηνο του 2018 και οι κίνδυνοι θα εντείνονται όλο και περισσότερο καθώς εισερχόμαστε στο νέο έτος, με το αποκορύφωμα μιας πιθανής κρίσης να λαμβάνει χώρα εντός του 2020. Το αν και πώς θα διέλθει η παγκόσμια οικονομία από μια τέτοια ενδεχόμενη κρίση δεν μπορεί σαφώς να προβλεφθεί. Με αυξημένο βαθμό πιστώσεων και παγκόσμιου χρέους, μ’ ένα ευάλωτο τραπεζικό σύστημα και με πολλά ασφαλιστικά ταμεία στο όριο τη κατάρρευσης, μια νέα παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση θα οδηγούσε στην αναθεώρηση της δομής του διεθνούς χρηματοπιστωτικού και νομισματικού συστήματος και ίσως και στον περιορισμό της εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στον θεσμό του κράτους. Το αν αυτή η διαδικασία θα ολοκληρωθεί μέσω ειρηνικών διαβουλεύσεων σε διεθνές επίπεδο ή μέσω μιας διαδικασίας «εκκαθάρισης» του συστήματος που θα προκαλούνταν από μια γενικευμένη πολεμική σύρραξη μένει να ειδωθεί στο μέλλον.
** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια