 |
Γράφει ο Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής διεθνών σχέσεων - Στρατηγικών Σπουδών
|
Το ηθικό, πολιτικό και πνευματικό υπόβαθρο κάθε χώρας το κρίνουν οι πολίτες του και όχι οι πολίτες ή οι σχολιαστές τρίτων χωρών. Τον Μπους, τον Ομπάμα, τον Κλίντον, τον Τραμπ, ούτε τον αγαπάμε ούτε τον μισούμε.
Οι ΗΠΑ έχουν την δική τους πολιτική ηγεσία, κάθε άλλο κράτος επίσης έχει την δική του, και εμείς την «δική “μας”». Κάθε άλλο κράτος επίσης έχει τα δικά του εθνικά συμφέροντα των οποίων η ιεραρχημένη διαβάθμισή τους είναι δική του υπόθεση. Έτσι πρέπει να ισχύει και για το δικό μας κράτος, αντί να μας τα ορίζουν τρίτοι. Και μάλιστα εμείς να πέφτουμε στην παγίδα να «εκλέγουμε» «ηγέτες» που υπηρετούν τα οριζόμενα από τρίτους, συν βέβαια και τα συμφέροντα τοκογλύφων, κερδοσκόπων και παραγόντων υπόγειων διαδρομών κοινωνικοπολιτικά ανεξέλεγκτων.
Το γεγονός ότι πολλοί εδώ γινόμαστε εισαγγελείς και δικαστές άλλων κοινωνιών και ηγετών άλλων κρατών οφείλεται στο γεγονός ότι δεν κατανοήσαμε την κρατοκεντρική δομή του κόσμου. Δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει και πως λειτουργούν οι μεγάλες δυνάμεις και ασφαλώς υπάρχει κολοσσιαία παράκρουση για τον ρόλο του διεθνούς δικαίου και των διεθνών θεσμών, για να μην μιλήσουμε για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Επειδή ό,τι συμβαίνει στις ΗΠΑ είναι πολύ μεγάλης σημασίας για όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας –είναι η συντριπτικά ισχυρότερη μεταψυχροπολεμική δύναμη του πλανήτη– απαιτείται:
- αποφυγή εισροής ιδεολογικών κριτηρίων στην ανάλυση και εκτίμηση των πραγμάτων.
- ορθολογική αποτίμηση των προεκτάσεων των στρατηγικών του επιλογών.
- διατύπωση εκτιμήσεων που εδράζονται σε γνώση και όχι γνώμες, ιδεολογήματα και τα συνήθη θεωρήματα.
Ως και η ανάλυση της αμερικανικής στρατηγικής μπορεί να γίνει με ιδεοληψία και με αισθήματα κατά ή υπέρ του προέδρου, του νυν, του πρώην ή του επόμενου. Μια τέτοια αντίληψη των πραγμάτων οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα. Αυτό που ενδιαφέρει είναι οι στρατηγικοί του προσανατολισμοί, οι οποίοι και θα προσδιορίσουν, σε μεγάλο βαθμό, τις προϋποθέσεις και τις επιμέρους αποφάσεις.
Μιλάμε για κρατικά επιτελεία
Τα κράτη της Δύσης αλλά πλέον και πολλά ανατολικά, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, διαθέτουν ισχυρούς θεσμούς παρακολούθησης του διεθνούς συστήματος τοπικά, περιφερειακά και παγκόσμια. Πληροφορίες εισρέουν διαρκώς –μια από αυτές πιθανώς να πληροφορεί τους επιτελείς του Πενταγώνου ότι οι Έλληνες παρά την υψηλή ανθρωπολογική υπόστασή τους λόγω πολιτισμού, έχουν εν τούτοις τις τελευταίες δεκαετίες παρασυρθεί σε παραλογισμούς και παρακρούσεις: Είναι κατά του κράτους, η πλημμύρα κοσμοπολιτισμού είναι αβάσταχτη και πάρα πολλοί είναι έτοιμοι να καθίσουν πάνω στο υψηλό βουνό των διεθνιστικών ψευδαισθήσεών τους. Σήμερα λέγεται «παγκοσμιοποίηση» (πλανητικοποίηση είναι αλλά δεν θα αναλυθεί εδώ η διαφορά).
Στις ΗΠΑ υπάρχει το πυραμοειδές σύστημα λήψεως αποφάσεων. Στην κορυφή του είναι το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), το οποίο διευθύνει ο πρόεδρος. Το επιτελείο του έχει εσωτερικά ομόκεντρους κύκλους αναρίθμητων κρατικών λειτουργών που αρχίζουν από κατασκόπους και κατασκοπευτικά μέσα, αναλυτές κάθε είδους, ειδικούς χωρών και περιφερειών, ειδικούς κάθε θέματος που αφορά τα αμερικανικά εθνικά συμφέροντα.
Αμέσως πριν το ΣΕΑ είναι το Πεντάγωνο. Σημείο αναφοράς των πάντων είναι τα ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα που κάθε χρόνο ο εκάστοτε πρόεδρος υποβάλλει στο Κογκρέσο (The State of the Union). Μέσα στο Πεντάγωνο οι υπηρεσίες ενώνουν όλα τα νήματα και σε αναφορά με τα εθνικά συμφέροντα χαράσσουν εναλλακτικά σχέδια (contingency plans) για εναλλακτικές αποφάσεις που μπορεί να είναι και εκατοντάδες για κάθε τοπικό ή περιφερειακό η πλανητικό ζήτημα.
Όπως εξελίσσονται τα πράγματα όλα τα εναλλακτικά σχέδια είναι πάνω στο τραπέζι του ΣΕΑ και ο εκάστοτε πρόεδρος επιλέγει με αντικειμενικούς όρους που εξυπηρετούν βραχυχρόνιους σκοπούς, οι οποίοι όμως συνδέονται με μεσοπρόθεσμους και μακροχρόνιους σκοπούς. Οι τελευταίοι αφορούν κυρίως τις πλανητικές ανακατανομές ισχύος και τις στρατηγικές των άλλων μεγάλων δυνάμεων ή περιφερειακών δυνάμεων.
Το κάνουμε σαφές: Μιλάμε για κρατικά επιτελεία και όχι αστείες καταστάσεις του τύπου «ποταμίσιες ελληνικές δεξαμενές σκέψεις», στις οποίες θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνονται ακόμη και «ιδρύματα της συμφοράς» που θα μπορούσαν να χρηματοδοτούνται ακόμη και από τον Γεώργιο Σόρος. Στην Ελλάδα τέτοιες «λεπτομέρειες» δεν ενοχλούν μιας και πολλοί πίστεψαν ότι στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης» (πλανητικοποίηση είναι, είπαμε), το κράτος δεν έχει πλέον λόγο να υπάρχει μιας και θα κυριαρχήσουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις του κάθε Σόρος. Όπως είπε το 2003 και περιώνυμος «φιλόσοφος» για το φασιστικό σχέδιο Ανάν, πρέπει να αποδεχόμαστε ό,τι μας καθιστά πρωτοπορία εισόδου του κόσμου στην μεταεθνική εποχή!
Ποια η στρατηγική Τραμπ
Τι πρέπει να πούμε για τον Τραμπ. Αφού ξεκαθαρίσουμε και υπογραμμίσουμε ξανά ότι το πρόσωπο Τραμπ επιλέγεται και κρίνεται από τους Αμερικανούς και όχι εμάς, ενδιαφέρει η στρατηγική του και τίποτα άλλο. Το κύριο ερώτημα είναι: Ο Τραμπ κατατείνει προς πλανητικό modus vivendi ισορροπίας δυνάμεων του αναδυόμενου πολυπολικού διεθνούς συστήματος, ή συνεχίζει την υπερεπέκταση των προκατόχων του από το 1990 μέχρι την εκλογή του;
Αυτή την υπερεπέκταση εμείς την περιγράψαμε στην βάση των θουκυδίδειων αξιωμάτων από το 1990-1, γράφοντας ότι η ισχυρότερη δύναμη θα σπεύσει να γεμίσει τα κενά ισχύος λόγω γιγαντιαίων ανακατανομών που προκάλεσε η πτώση της άλλης υπερδύναμης. Το αποτέλεσμα -γράφαμε τότε και έτσι έγινε- αναπόδραστα θα είναι χάος στις περιφέρειες, κατεδαφίσεις κρατών, αλλαγές συνόρων και μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών.
Ως συνήθως, βέβαια, αρκετοί επιδόθηκαν στις ύβρεις, γιατί τέτοιες αναλύσεις έθιγαν τις επικίνδυνες γνώμες του περί ενός ανθόσπαρτου μεταψυχροπολεμικού κόσμου. Ταυτόχρονα, πολλοί νομικιστές του πλανήτη (για κάποιο περίεργο λόγο οι περισσότεροι εντοπίζονται στην Ελλάδα) πρόβλεπαν ότι οι ηγεμονικές επεμβάσεις στην περιφέρειά μας θα οδηγούσαν σε ένα υπερεθνικό διεθνές δίκαιο δικαιοσύνης, αγάπης, αλληλοβοήθειας, αλληλεγγύης. Ίσως και σε κάποιου είδους υπερεθνική παγκόσμια κυβέρνηση.
Η «ναυτική στρατηγική»
Ποια είναι όμως η διαλεκτική σχέση μεταξύ βραχυχρόνιων ορατών αποφάσεων και ενεργειών και λιγότερο ορατών ή και αθέατων σκοπών και στρατηγικών επιλογών που δεν μπορεί παρά να σχετίζονται με τις πλανητικές ισορροπίες δυνάμεων; Πρόσφατα ο Τραμπ δήλωσε πάντως ότι δεν επιδίδεται, όπως οι προκάτοχοι, στο nation-building. Αυτό επικαλούνταν βασικά οι προκάτοχοί του για να κάνουν τις θηριώδεις και σε κάθε περίπτωση υπερβολικές επεμβάσεις. Τις συνέπειες τις ζούμε καθημερινά, ιδιαίτερα τα θύματα από το Αφγανιστάν μέχρι την Λιβύη.
Στην συνέχεια μπορεί να ειπωθεί πως μια ήδη ορατή σταθεροποίηση προσανατολισμών είναι η συνέχιση της «ναυτικής στρατηγικής» πάνω στην περιμέτρο της Ευρασίας. Εκεί βασικά συντελούνται οι μεγάλες ανακατανομές ισχύος και πάνω στις περιφέρειες της Ευρασίας είναι τα πεδία αναμέτρησης για επιρροή, έλεγχο πλουτοπαραγωγικών πόρων και γεωπολιτική εποπτεία. Όλα δείχνουν, επίσης, ότι για μια σειρά λόγους, που τους γνωρίζαμε ήδη από την δεκαετία του 1990, η Κίνα είναι ο μεγάλος πλανητικός αντίπαλος των ΗΠΑ. Πολλά επέρχονται και είμαστε στην αρχή μιας μεγάλης στρατηγικής αναμέτρησης.
Η Ουάσιγκτον λόγω ισχύος έχει την πολυτέλεια να ελίσσεται διαρκώς βραχυχρόνια, αλλά δεν πρέπει κανείς να βιάζεται για συμπεράσματα. Στην Μέση Ανατολή, για παράδειγμα, ολοφάνερα, επιδίδεται σε κατατριβή της Ρωσίας για να υπάρξει ανάσχεση υπερβολικής ενδυνάμωσής της. Αλλά και αυτό με κλασικό τρόπο θα βοηθούσε να έχει τον έλεγχο των συναλλαγών σε περίπτωση που οι ΗΠΑ θα συγκλίνουν στρατηγικά με την Μόσχα (όπως ίσως και με άλλες δυνάμεις) για να εξισορροπηθεί η Κίνα.
Όταν οι ελέφαντες κάνουν έρωτα
Τέλος, αφού αποφύγαμε να διολισθήσουμε στην παγίδα σχολίων για τις ερωτικές προτιμήσεις του Τραμπ, η καταρχήν εκτίμηση είναι ότι ο νέος πρόεδρος ενδέχεται να κινείται θουκυδίδεια. Δηλαδή, επιδιώκει ισορροπία. Όχι για αλτρουιστικούς ή άλλους παρόμοιους λόγους, αλλά γιατί περαιτέρω επέκταση ενδέχεται να φέρει πτώση της ισχύος και της επιρροής των ΗΠΑ.
Ως η ισχυρότερη πλανητική δύναμη πέφτει ο κλήρος στον Τραμπ, ως προέδρου των ΗΠΑ, να οδηγήσει τα πράγματα προς μια νέα πλανητική ισορροπία δυνάμεων. Εκτιμάται ότι και άλλος να ήταν πρόεδρος κάπως έτσι θα προσανατολιζόταν για ένα ακόμη σημαντικό λόγο: Ναι μεν οι ΗΠΑ παραμένουν συντριπτικά η ισχυρότερη δύναμη, πλην και οι άλλες μεγάλες δυνάμεις του πολυπολικού πλέον κόσμου επιζητούν το επιθυμητό γι’ αυτές «μερίδιο επιρροής». Όλες είναι πυρηνικές δυνάμεις και όλες ξέρουν ότι ο πυρηνικός πόλεμος είναι ανέφικτος μιας και αυτό σημαίνει καταστροφή του πλανήτη και της δικής τους χώρας. Οι ΗΠΑ λοιπόν με τον Τραμπ, ή κάποιον άλλο μελλοντικά, θα πρέπει να διαχειριστούν την τροχιά προς μια νέα ισορροπία.
Τι σημαίνει αυτό; Όχι ευθέως αναμέτρηση με άλλη μεγάλη δύναμη. Εξάλλου, μόνο πολιτικά τυφλοί δεν πρόσεξαν πως αυτό είχαμε στην Συρία στις πρόσφατες πυραυλικές επιθέσεις. Οι ανακατανομές ισχύος στις περιφέρειες όμως είναι καταιγιστικές και η στρατηγική διαχείριση στην αναζήτηση νέας πλανητικής ισορροπίας δεν μπορεί παρά να σημαίνει ακόμη σφοδρότερες και πυκνότερες αναταράξεις. Να το πούμε διαφορετικά: όταν οι ελέφαντες κάνουν έρωτα ή παλεύουν, το γρασίδι υποφέρει. Το γρασίδι της ηγεμονικής διαπάλης είναι πρωτίστως οι περιφέρειες του πλανήτη.
Κλίνη του Προκρούστη
Κράτος του οποίου οι «ηγέτες» και οι πολίτες είναι πολιτικά και στρατηγικά τυφλοί θεωρείται από τις μεγάλες δυνάμεις αναλώσιμο. Θα οδηγείται ευκαιρίας δοθείσης στην Κλίνη του Προκρούστη για κατακρεούργηση, διασκορπισμό στο πλαίσιο αθέατων στρατηγικών συναλλαγών με άλλες μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις. Εδώ με την Τουρκία εις βάρος των νεοελλήνων.
Λέω νεοελλήνων και όχι της Ελλάδας, διότι είναι μεν μεγάλη η ζημιά των πολιτικοοικονομικά και διαπραγματευτικά εγκληματικών στάσεων και αποφάσεων μετά το 2009-10, αλλά το μεγάλο στρατηγικό παιχνίδι έχει όνομα: Κύπρος. Με τη φρικτή Δικοινοτική Διζωνική Ομοσπονδία, που στην οδοιπορία προς τα Σούσα της Ελβετίας ορίστηκε επακριβώς τι σημαίνει, εάν η Μεγαλόνησος τεθεί υπό τουρκική επικυριαρχία, το μέλλον των νεοελλήνων είναι δυσοίωνο.
Η Κύπρος δεν «είναι μακριά» όπως είπαν «μεγάλοι» πολιτικοί με στρατηγική αντίληψη επιπέδου νηπίου. Όλοι δε μετά το έγκλημα του 1974 εξίσου ανεύθυνα και στρατηγικά ανορθολογικά συμπληρώνουν «η Κύπρος αυτοκτονεί (αποφασίζοντας μόνη της για να μην επεμβαίνει η Αθήνα στο εσωτερικό της Κυπριακής Δημοκρατίας) και εμείς συμπαραστεκόμαστε».
Η Κύπρο όμως είναι ένα από τα σημαντικότερα στρατηγικά σημεία του πλανήτη. Πέραν αυτού η εγκατάλειψη ενάμιση εκατομμυρίου Ελλήνων καθιστά το ελληνικό κράτος στρατηγικά αναξιόπιστο. Σε αυτό κανείς θα πρέπει να συνεκτιμήσει και τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Εάν η Κύπρος διολισθήσει στην αυλή της Άγκυρας η εξέλιξη θα επηρεάζει όλο το θαλάσσιο και υποθαλάσσιο σύστημα μέχρι το κέντρο του Αιγαίου.
Από την Κύπρο μέχρι τα Σκόπια
Τελειώνουμε υπογραμμίζοντας σε σχέση με το προαναφερθέν σύστημα λήψης αποφάσεων των ΗΠΑ, ότι μάλλον ήδη διαπίστωσαν πόσο αναλώσιμοι εμείς οι ίδιοι θεωρούμε τους εαυτούς μας. Σύμφωνα με ισχυρές ενδείξεις, το Πεντάγωνο προσανατολίζεται να οδηγήσει τα κράτη της περιοχής σε κατατριβή και ανακατανομή των πάντων από την Κύπρο μέχρι τα Σκόπια. Αυτά στα στρατηγικά παίγνια των μεγάλων δυνάμεων είναι καθημερινότητα και όσα κράτη κοιμούνται τον ύπνο τον αξύπνητο απλά διολισθαίνουν στην Άβυσσο.
Αναμφίβολα, οι ΗΠΑ θα ήθελαν να αντικαταστήσουν τον Ερντογάν με μια άλλη πιο φιλική εξουσία. Αλλά με αυτόν (εάν ο Ερντογάν κρίνει ότι τον συμφέρει και κάνει μεταστροφή, που δεν αποκλείεται) ή με κάποια άλλη εξουσία στην Άγκυρα, τα πράγματα θα εξελιχθούν σύμφωνα με τις στρατηγικές λογικές κάθε περίστασης. Οι στρατηγικές λογικές αφορούν το ποια κράτη είναι ή δεν είναι περιφερειακοί στρατηγικοί παίκτες. Η διπλωματία ενός περιφερειακού κράτους δεν μετατρέπεται σε εξαρτημένη μεταβλητή της μεγάλης δύναμης.
Απαιτείται ισχύς, στρατηγική εποπτεία, αποτροπή των απειλών και δεξιότητες συναλλαγών, συχνά αθέατων. Μιλάμε για προβολή τάσεων σε εναλλακτικές καταστάσεις και περιστάσεις και σε αναφορά με πάγιες στρατηγικές τυπολογίες των μεγάλων δυνάμεων, εδώ των ΗΠΑ. Είναι κάτι περισσότερο από βέβαιον πλέον ότι ο πρόεδρος Τραμπ αναζητά μια νέα ισορροπία εν μέσω τυφώνων και θυελλών, πολλές εκ των οποίων δημιουργήθηκαν από προκάτοχούς τους και άλλες που θα δημιουργήσει ο ίδιος για μεταφορά βαρών, κατατριβή φίλων και αντιπάλων και για την εν γένει διαχείριση των στρατηγικών ισορροπιών. Το μέλλον θα είναι δυσοίωνο για όσους είναι έρμαια φαντασιόπληκτων ψευδαισθήσεων και παρακρούσεων για το τι είναι η διεθνής πολιτική και πως προσανατολίζεται.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια