Έχω σε ανύποπτο χρόνο υποστηρίξει ότι η «καθαρή έξοδος» της Ελλάδας από το πρόγραμμα χρηματοδοτικής στήριξης στηρίζεται σε πήλινα πόδια: στο ευνοϊκό κλίμα μιας διεθνούς συγκυρίας ανάκαμψης και καλπασμού των αγορών, που δίνει την ευχέρεια στις ισχυρές ευρωπαϊκές καγκελαρίες να παραβλέψουν δύο μείζονα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας τα οποία ακόμη εκκρεμούν:
το μη βιώσιμο χρέος και την ανεπαρκή κεφαλαιακή βάση των τραπεζών. Έχω επίσης προσθέσει ότι το πρότζεκτ της «καθαρής εξόδου» κινδυνεύει με κατάρρευση στο πρώτο δυσμενές «γύρισμα» των διεθνών αγορών. Το sell off στις αμερικανικές μετοχές την Παρασκευή (Wall Street, Nasdaq και S&P 500) είναι πιθανότατα το προανάκρουσμα ενός τέτοιου «γυρίσματος».
Αν ένα τέτοιο «γύρισμα» των διεθνών αγορών επιβεβαιωθεί τους επόμενους μήνες, τότε όχι μόνο το πρότζεκτ της «καθαρής εξόδου» αλλά και το πολιτικό σκηνικό απειλούνται με γενική ανατροπή…
Είναι πιθανό την εβδομάδα που έρχεται οι αμερικανικές και διεθνείς αγορές να ηρεμήσουν ύστερα από το σοκ της Παρασκευής. Όμως πολλοί είναι πλέον αυτοί που προβλέπουν ότι μια μεγάλη διόρθωση θα επέλθει τους επόμενους μήνες, ενώ άλλοι κάνουν λόγο για ένα νέο «2008». Ωστόσο, η «καθαρή έξοδος» στηρίζεται σε τόσο σαθρό υπόβαθρο, ώστε δεν χρειάζεται καν ένα νέο «2008»: αρκεί μια σημαντική διόρθωση…
Όταν η Wall «καταρρέει»…
Την περασμένη Παρασκευή οι αμερικανικοί δείκτες κατέρρευσαν «ανεξήγητα» την τελευταία ώρα των συναλλαγών και ενώ μέχρι τότε κατέγραφαν νέα ιστορικά υψηλά. Η πτώση πάνω από 2,5% και στους τρεις αμερικανικούς δείκτες ήταν η μεγαλύτερη ημερήσια πτώση ύστερα από το «κραχ» του 2008. Η θρυαλλίδα ήταν κάποια στοιχεία για την αμερικανική αγορά εργασίας που προϊδέαζαν ότι ο πληθωρισμός θα αυξηθεί ταχύτερα από τις εκτιμήσεις και ότι οι κεντρικές τράπεζες θα κινηθούν πιο γρήγορα μέσα στο 2008 στο δρόμο της αύξησης των επιτοκίων και της «απόσυρσης» της ρευστότητας που είχαν «εξαπολύσει» τα προηγούμενα χρόνια με τα προγράμματα «ποσοτικής χαλάρωσης».
Περισσότερο και από την πτώση αυτή καθαυτή, εντυπωσιακές ήταν οι εκτιμήσεις κορυφαίων παραγόντων της αγοράς. Σταχυολογώ μερικές εξ αυτών: Η Bank of America εκτίμησε ότι «δόθηκε το ισχυρότερο σήμα πώλησης την τελευταία 5ετία». Η Citigroup εκτίμησε ότι έως τα μέσα του 2019 θα σημειωθεί «κραχ» με πτώση έως και 50% στα χρηματιστήρια μετοχών. Η Phoenix Capital εκτίμησε ότι οι κεντρικές τράπεζες θα οδηγήσουν σε πτώση τις μετοχικές αγορές και ότι υπάρχει μη καταγεγραμμένη στα επίσημα στοιχεία αύξηση του πληθωρισμού. Στο ίδιο πάνω-κάτω μοτίβο κινούνται οι εκτιμήσεις της πλειονότητας των εκπροσώπων της αγοράς, με τις πλέον μετριοπαθείς απόψεις να κάνουν λόγο για διόρθωση 20% στις αγορές.
Ακόμη οι ανησυχητικές ωστόσο είναι οι εκτιμήσεις ότι ο κύκλος ανάκαμψης της αμερικανικής αλλά και της ευρωπαϊκής οικονομίας θα κλείσει το 2009 με νέα ύφεση. Αν σήμερα η πτώση μετοχών και ομολόγων οφείλεται σε καλό λόγο (αύξηση εργατικού κόστους και πληθωρισμού λόγω οικονομικής ανάκαμψης), τότε δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς τι θα συμβεί όταν το σημερινό κύκλο οικονομικής ανάκαμψης διαδεχθεί η ύφεση…
…η «καθαρή έξοδος» δοκιμάζεται σκληρά
Ασχέτως των άμεσων εξελίξεων στα χρηματιστήρια μετοχών και ομολόγων, οι επιπτώσεις στο πρότζεκτ της ελληνικής «καθαρής εξόδου» από το πρόγραμμα χρηματοδοτικής στήριξης αναμένονται μείζονες. Όταν στις αγορές «ο αέρας μυρίσει μπαρούτι» και όταν οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο ότι ο κύκλος ανάκαμψης της διεθνούς οικονομίας τελειώνει το 2019, ένα είναι βέβαιο: τυχόν έξοδος της Ελλάδας στις αγορές χωρίς χρηματοδοτικό σωσίβιο θα ισούται με τον απόλυτο τυχοδιωκτισμό. Μέχρι σήμερα, ήδη οι πληροφορίες από το χώρο των δανειστών έκαναν λόγο για προληπτική γραμμή χρηματοδοτικής στήριξης. Με την ένταση των φόβων για μεγάλη διόρθωση στις διεθνείς αγορές, ο άξονας θα μπορούσε να μετατοπιστεί ακόμη περισσότερο, στην κατεύθυνση μιας σκληρής εκδοχής προληπτικής πιστωτικής γραμμής, με ένα «κανονικό» πρόγραμμα επιτήρησης.
Το γεγονός ότι η πτώση στους αμερικανικούς δείκτες ήρθε λίγο μετά τη συνέντευξη του Ευκλείδη Τσακαλώτου στην οποία παρουσίασε το ανέφικτο σχήμα «επιτήρηση μόνο ως προς τους στόχους κι όχι ως προς τα μέσα επίτευξής ρους», αλλά και λίγο πριν τη νέα έξοδο της Ελλάδας στις αγορές, είναι μια σημαδιακή σύμπτωση. Το γεγονός ότι ύστερα από την πτώση των αμερικανικών μετοχών τα ελληνικά ομόλογα παρέμειναν σταθερά παρά το sell off στα ευρωπαϊκά ομόλογα, δείχνει ότι οι αγορές εκτιμούν πως η ασφάλεια της χρηματοδοτικής στήριξης δεν θα αναιρεθεί…
Αν, ωστόσο, παρ’ όλα αυτά, οι δανειστές στέρξουν σε «καθαρή έξοδο», θα πρόκειται για ένα τυχοδιωκτικό σενάριο που θα καταρρεύσει το αργότερο μέσα στο 2019. Με τις κεντρικές τράπεζες να ετοιμάζονται για ταχύτερους ρυθμούς αύξησης των επιτοκίων και τις αγορές να «βρυχώνται», η έλλειψη χρηματοδοτικής ασπίδας και της ανάλογης επιτήρησης προδιαγράφει μια κατάρρευση τεκτονικών διαστάσεων – για όποιον στηρίζει τις εκτιμήσεις του στα θεμελιώδη μεγέθη κι όχι στην επικοινωνιακή παραπλάνηση.
Το πολιτικό σκηνικό υπό αναδόμηση;
Έχω ήδη υποστηρίξει ότι το «Μακεδονικό» από μόνο του δεν μπορεί να ανατρέψει το πολιτικό σκηνικό. Μια ανατροπή του πρότζεκτ της «καθαρής εξόδου», όμως, μπορεί να το κάνει! Σε αυτή -και μόνο σ’ αυτή- την περίπτωση, ο «εθνικός λαϊκισμός» μπορεί να αποτελέσει έναν δευτερεύοντα αλλά σημαντικό μοχλό μιας τέτοιας ανατροπής.
Αν πάντως η διεθνής οικονομία μπει σε περιπέτειες, η διάθεση για ανάληψη μεγάλων ρίσκων στο όνομα τοπικών διευθετήσεων (το ονοματολογικό και η ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ κ.λπ.) θα ατονήσει, τόσο για τους διεθνείς παράγοντες όσο και για την ελληνική κυβέρνηση.
Ποιες θα είναι οι γραμμές μιας ευρείας ανατροπής του πολιτικού σκηνικού: Η εμφάνιση νέων κομμάτων, η αλλαγή του άξονα των πολιτικών συμμαχιών και μια νέα «πολιτική μηχανική».
Ζητήματα για τα οποία θα μιλήσουμε σε επόμενο άρθρο.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια