Tα όντα δεν είναι πραγματικά επειδή δεν υπάρχουν καθ' εαυτά. Αυτό συμβαίνει επειδή στερούνται δικού τους εαυτού. Κι αυτό με τη σειρά του συμβαίνει επειδή το καθετί είναι ό,τι είναι μόνο σε αλληλεξάρτηση από τα άλλα όντα.
Έτσι, τα όντα είναι «κενά» από δικό τους εαυτό. Η κατάσταση αυτή ύπαρξης ονομάζεται κενότητα και ισοδυναμεί με την αληθινή πραγματικότητα. Επειδή κάθε επιθυμία προϋποθέτει την ιδέα του χωριστού όντος, η κενότητα βοηθάει το βουδιστή να απαλλαγεί από αυτήν την ιδέα και επομένως και από την επιθυμία. Έτσι, λοιπόν, για να απελευθερωθεί κάποιος από την οδυνηρή, ψεύτικη ύπαρξη, πρέπει να φωτιστεί σχετικά με τον αληθινό τρόπο ύπαρξης των «όντων», που είναι η κενότητα.
Έτσι, τα όντα είναι «κενά» από δικό τους εαυτό. Η κατάσταση αυτή ύπαρξης ονομάζεται κενότητα και ισοδυναμεί με την αληθινή πραγματικότητα. Επειδή κάθε επιθυμία προϋποθέτει την ιδέα του χωριστού όντος, η κενότητα βοηθάει το βουδιστή να απαλλαγεί από αυτήν την ιδέα και επομένως και από την επιθυμία. Έτσι, λοιπόν, για να απελευθερωθεί κάποιος από την οδυνηρή, ψεύτικη ύπαρξη, πρέπει να φωτιστεί σχετικά με τον αληθινό τρόπο ύπαρξης των «όντων», που είναι η κενότητα.
Σύμφωνα με τη θεωρία της κενότητας, εφόσον δεν υπάρχει ίδιος εαυτός, δεν μπορεί κανείς να πει ότι τα όντα υπάρχουν ως χωριστά, αυθύπαρκτα μεγέθη, δηλαδή και πάλι ως ουσίες, αλλά με αυτή τώρα την έννοια. Ούτε, όμως, ότι δεν υπάρχουν καθόλου ή ότι υπάρχουν όχι ως ουσίες (χωριστά και αυθύπαρκτα) αλλά μόνο ως σχέσεις. Καμμιά από αυτές τις αντιλήψεις περί της φύσης των όντων δεν αντιστοιχεί σε αυτό που αυτά πραγματικά είναι, δηλαδή στην αληθινή τους φύση. Με άλλα λόγια, όλες αυτές οι αντιλήψεις είναι κατασκευές του νου, που ο άνθρωπος τις επιβάλλει πάνω στη φύση των όντων. Στην πραγματικότητα αυτή, την αληθινή φύση, δεν μπορούμε να την καταλάβομε με τον νου. Γι’ αυτό η σωστή στάση απέναντι στο ερώτημα της αληθινής φύσης των όντων είναι η λεγόμενη «καμμία θέση». Όποια θέση και να πάρει κανείς, αυτή δεν είναι παρά μια κατασκευή του νου. Η αληθινή φύση των όντων αποκαλύπτεται μόνη της σε εκείνον που αδειάζει τον νου του από κάθε νοητική κατασκευή, κάθε αντίληψη για αυτήν.
Θεωρία της κενότητας: Υπάρχω μέσα από το συνυπάρχω
«τίποτα δεν υφίσταται αυτούσια ή είναι η ίδια του η αιτία». Ένα αντικείμενο μπορεί να ορισθεί μόνο σε σχέση με άλλα αντικείμενα. Η αλληλεξάρτηση είναι ουσιαστική για την αποκάλυψη των φαινομένων. Ο κόσμος δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς αυτό. Έτσι ένα δεδομένο φαινόμενο μπορεί να εμφανισθεί μόνο αν είναι συνδεδεμένο με άλλα. Η πραγματικότητα δεν μπορεί να περιοριστεί σε τόπο ή να κομματιστεί, αλλά θάπρεπε να θεωρείται ως ολιστική και σφαιρική.» [Το Κβάντα και ο Λωτός - Mathiou Richard & Trinh Xuan Thuan]
Μια από τις πιο σημαντικές φιλοσοφικές απόψεις του Βουδισμού προέρχεται από ό,τι είναι γνωστό σαν η Θεωρία της Κενότητας. Αποτελεί τη βαθιά αναγνώριση ότι υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, μαζί και τον εαυτό μας, και του τρόπου που υπάρχουν πραγματικά τα πράγματα. Στην καθημερινή μας εμπειρία έχουμε την τάση να αναφερόμαστε στον κόσμο και στον εαυτό μας σαν αυτές οι οντότητες να κατείχαν μια εσώκλειστη, ορίσημη, διακεκριμένη και μόνιμη πραγματικότητα. Για παράδειγμα εάν εξετάσουμε την αντίληψή μας για τον εαυτό μας, θα ανακαλύψουμε ότι έχουμε τη τάση να πιστεύουμε στην παρουσία ενός ουσιαστικού πυρήνα στην ύπαρξή μας, ο οποίος χαρακτηρίζει την ατομικότητά μας και την ταυτότητά μας σαν ένα ξεχωριστό εγώ, ανεξάρτητο από τα υλικά και νοητικά στοιχεία που συνιστούν την ύπαρξή μας. Η φιλοσοφία της κενότητας αποκαλύπτει ότι αυτό όχι μόνον είναι ένα θεμελιώδες σφάλμα, αλλά επίσης η βάση της προσκόλλησής μας και της ανάπτυξης των πολυάριθμων προκαταλήψεών μας.
Σύμφωνα με τη Θεωρία της Κενότητας, οποιαδήποτε πίστη σε μια αντικειμενική πραγματικότητα, εδραιωμένη με την υπόθεση της έμφυτης, ανεξάρτητης ύπαρξης, είναι απλά αβάσιμη. Όλα τα πράγματα και τα γεγονότα, «υλικά», νοητικά ή ακόμα αφηρημένες ιδέες όπως ο χρόνος, στερούνται οποιασδήποτε αντικειμενικής και ανεξάρτητης ύπαρξης. Το να κατέχουν έμφυτα μια τέτοια ανεξάρτητη ύπαρξη θα συνεπαγόταν ότι αυτά είναι με κάποιο τρόπο πλήρη καθεαυτά και συνεπώς εντελώς αυτάρκη. Αυτό θα σήμαινε ότι τίποτα δεν έχει την ικανότητα να αλληλεπιδρά με κάτι άλλο ή να εξασκεί επιρροή πάνω σε οποιαδήποτε άλλα φαινόμενα. Γνωρίζουμε όμως ότι υπάρχει αιτία και αποτέλεσμα. Γυρίστε το κλειδί του αυτοκινήτου και η μίζα θα γυρίσει τη μηχανή, θα βγάλουν σπινθήρα τα μπουζί και το καύσιμο θα αρχίσει να καίγεται ... Σε ένα εντούτοις σύμπαν με αυτάρκη, εγγενώς υπάρχοντα αντικείμενα, αυτά τα γεγονότα δε θα μπορούσαν να συμβούν! Έτσι η ιδέα της έμφυτης ύπαρξης είναι συμβίβαστη με την αιτιότητα. Αυτό συμβαίνει διότι η αιτιότητα συνεπάγεται την απρόποπτη εξέλιξη και εξάρτηση, ενώ οτιδήποτε υπήρχε έμφυτα θα ήταν αμετάλλακτο και αυτο- έγκλειστο. Στη Θεωρία της Κενότητας επιχειρηματολογείται ότι κάθε τι αποτελείται μόνον από συσχετιζόμενα με εξάρτηση γεγονότα, από συνεχώς αλληλεπιδρώντα φαινόμενα, χωρίς καμιά σταθερή, αμετάβλητη ουσία, τα οποία βρίσκονται τα ίδια σε μια δυναμική και συνεχώς μεταβαλλόμενη σχέση. Έτσι τα πράγματα είναι «κενά» με την έννοια ότι δεν μπορούν να κατέχουν ποτέ καμιά αμετάβλητη ουσία, έμφυτη πραγματικότητα ή απόλυτη ύπαρξη που να επιτρέπει την ανεξαρτησία τους.
Μια δυνατή μεταφορά για την Κενότητα, που χρησιμοποιείται συχνά στη Θιβετανική Τέχνη, είναι ο ουρανός. Όπως ο ουρανός είναι η Κενότητα που προσφέρει σύννεφα στην αντίληψή μας, έτσι και η Κενότητα είναι ο «Χώρος» ή «Διάστημα» στον οποίο εμφανίζονται τα αντικείμενα σε απόκριση προς τις προσκολλήσεις μας και επιθυμίες μας. Με το χρόνο πάντως έχουν αναπτυχθεί διάφορες φιλοσοφικές σχολές μέσα στο Βουδισμό που προσπαθούν να δώσουν την ακριβή φιλοσοφική σημασία της κενότητας.
Tζογκσεν - H θιβετανική βουδιστική διδασκαλία της μεγάλης τελείωσης
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια