Όταν στις 20 Απριλίου 1931, επτά χρόνια από την κατάργηση του χαλιφάτου το 1924 και οκτώ χρόνια από τη εκθρόνιση του Σουλτάνου το 1923 ο Μουσταφά Κεμάλ διατύπωνε το δόγμα «ειρήνη στη χώρα, ειρήνη τον κόσμο», ο ιδρυτικός μύθος των Οσμανλιδών, το «Όνειρο» του Οσμάν, που άρχισε να διαδίδεται 150 χρόνια από τον θάνατο του (1323) έπαυε να ισχύει.
Στα χρόνια που είχαν προηγηθεί η Οθωμανική Αυτοκρατορία είδε τα σύνορα της (16-17ος αιώνας) να εκτείνονται από τις εκβολές του Σάβα μέχρι την Κασπία και από την Μολδαβία μέχρι την Υεμένη και την Αλγερία κι ύστερα να συρρικνώνονται σε μέρος της Μ. Ασίας μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία καταργήθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ το 1923, τα μέλη της δυναστείας Οσμανλιδών εκτοπίσθηκαν, το χαλιφάτο καταργήθηκε και ο κόσμος έπαυσε να είναι χωρισμένος στη «πατρίδα του Ισλάμ» και στη «πατρίδα του πολέμου» και μαζί καταργήθηκαν οι Οθωμανοί και «τα σύνορα της καρδιάς τους».
Μία κοσμική δημοκρατία ιδρύθηκε με το όνομα Τουρκία. Ένα κράτος με αποστολή να υλοποιήσει το νεωτεριστικό όραμα του ιδρυτή και πατέρα (Ataturk) του, όπως αυτό αποτυπώθηκε στη περίφημη «Ομιλία» των 36 ωρών, μεταξύ 15 και 20 Οκτωβρίου 1927. Ένα κράτος με πολίτες που «τα σύνορα της καρδιάς τους», τους οδηγούσαν στις πεδιάδες της Κεντρικής Ασίας από όπου οι φυλές των Τουρκμένων νομάδων προγόνων είχαν ξεκινήσει την πορεία τους προς τα βοσκοτόπια της Μ. Ασίας.
Το νέο κράτος απαρνήθηκε τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της οθωμανικής κοινωνίας και αναζήτησε τη νέα ταυτότητα του στην ιδιότητα του μέλους ενός «φανταστικού» έθνους Τούρκων. Μπορεί ο πρόεδρος της Τουρκίας να θεωρεί «σύνορα της καρδιάς του» αυτά της ακμής των Οθωμανών, αλλά δεν προέρχεται από τους Οσμανλίδες, δεν είναι Οθωμανός αλλά Τούρκος και αυτά τα σύνορα δεν τα είχε ποτέ η Τουρκία. Μέσα στη νέα ταυτότητα, του Τουρκικού Εθνικισμού, η νεαρή δημοκρατία αποφάσισε την βίαιη ενσωμάτωση όλων των μουσουλμανικών πληθυσμών της, των Κούρδων συμπεριλαμβανομένων.
Όμως οι Κούρδοι, όπως και όλοι οι άλλοι προγενέστεροι των τουρκικών φυλών πληθυσμοί, είχαν διαφορετικά «σύνορα καρδιάς» και κάθε άλλο παρά πρόθυμοι αποδείχθηκαν να αποδεχθούν αυτή την ενσωμάτωση. Απαιτήθηκαν πέντε χρόνια (1925 -1930) πολέμου για να κατασταλούν, προσωρινά όπως αποδεικνύεται, οι διαδοχικές κουρδικές εξεγέρσεις που άρχισαν με την επανάσταση του σεΐχη Σαΐντ στα βόρεια του Ντιγιαρμπακίρ το 1925. Καταστολή που στηρίχθηκε σε ένα δρακόντειο νόμο για την τήρηση της τάξης και που στη συνέχεια εφαρμόσθηκε στους πολιτικούς αντιπάλους του Κεμάλ. Ένας πόλεμος στον οποίο ο τουρκικός στρατός έχασε τον ίδιο, αν όχι μεγαλύτερο, αριθμό ανδρών από αυτόν του «Πολέμου της Ανεξαρτησίας» εναντίον των Ελλήνων στη Μ. Ασία. Στο τέλος αυτής της μακράς περιόδου εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων και ανακατατάξεων, ο Μουσταφά Κεμάλ διατύπωσε το περίφημο δόγμα -Yurtta sulh, Cihanda sulh- για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, που της εξασφάλισε ειρήνη, οικονομική ανάπτυξη και σχετική πολιτική και κοινωνική σταθερότητα.Εβδομήντα εννέα χρόνια από το θάνατο του «Πατέρα-Ατατούρκ», αυτό το δόγμα και ο ίδιος αμφισβητούνται στη πράξη. Με οδηγό ένα ασαφές μετά-κεμαλικό και νέο-οθωμανικό όνειρο, η χώρα έχει οδηγηθεί σε κατάσταση «αδιάφορης ισορροπίας», όπου όλα είναι ενδεχόμενο να συμβούν.
“Yurtta sulh”. Η συνεχιζόμενη και εντεινόμενη ένοπλη σύγκρουση στις επαρχίες των Κούρδων αναδεικνύει την ατέλεια του ιδρυτικού μύθου της Τουρκίας να τους ενσωματώσει και την αδυναμία του κράτους να εγγυηθεί την ειρήνη στη χώρα. Στις επαρχίες των Κούρδων οι ένοπλες συγκρούσεις έχουν επεκταθεί από την ύπαιθρο στις πόλεις και στα χωριά. Επαρχίες εκκενώνονται για να διευκολυνθούν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις μέσα σε πόλεις και χωριά. Δεκάδες χιλιάδες Κούρδων παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς για τα μεγάλα αστικά κέντρα των δυτικών επαρχιών.
Σε μία χώρα 80 εκατομμυρίων κατοίκων, από τα οποία 20 εκατομμύρια είναι Κούρδοι, η υποχρεωτική μετακίνηση ενός μεγάλου αριθμού από αυτούς στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν λύνει το πρόβλημα. Αντίθετα διαμορφώνει εστίες ποικιλόμορφης δυσφορίας και επεκτείνει τα μέτωπα της ένοπλης και ασύμμετρης αντιπαράθεσης σε ολόκληρη την επικράτεια.
Ο χαρακτηρισμός ενός αριθμού Κούρδων (μικρού ή μεγάλου) ως τρομοκρατών και η σύλληψη της κοινοβουλευτικής ηγεσίας τους, μπορεί να διευκολύνει τη ρητορική και τις πολιτικές σκοπιμότητες της κεντρικής εξουσίας, δεν οδηγεί όμως στην δημιουργία κλίματος εκτόνωσης και συμφιλίωσης σε μία εξελισσόμενη πολεμική αναμέτρηση που απειλεί ευθέως την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκικής Δημοκρατίας, αποσταθεροποιεί την κοινωνική συνοχή της και πλήττει βαρέως την εσωτερική ειρήνη και την οικο νομία της. Εκτός όμως των Κούρδων είναι και οι τρομοκρατικές δραστηριότητες που ασκούν σε ολόκληρη τη χώρα τα μέλη του ISIL (Islamic State of Iraq and the Levant), υπεύθυνα για την βομβιστική επίθεση στο σιδηροδρομικό σταθμό της Αγκύρας (10.10.15) με περισσότερους από 100 νεκρούς. Η πρόσφατη ανακοίνωση του υπουργείου εσωτερικών (30.11.16), ότι μετά από έρευνες σε 12 επαρχίες προσήχθησαν 365 ύποπτοι από τους οποίους οι 131 συνελήφθησαν, αναδεικνύει ένα πρόβλημα εισαγόμενης τρομοκρατίας στη Τουρκία, που ενδέχεται να προκλήθηκε από τη διάρρηξη των σχέσεων των μυστικών υπηρεσιών της χώρας μαζί τους, στις κοινές επιχειρήσεις τους εναντίον των δυνάμεων του Ασαντ στη Συρία.
Χωρίς αμφιβολία το αίσθημα της κοινής ειρήνης στη χώρα, όπως διατυπώθηκε ως -Yurtta sulh-, έχει εξασθενήσει κι αυτό ανησυχεί όχι μόνο τους Τούρκους πολίτες αλλά και τους γείτονες τους που θέλουν και εύχονται μία ειρηνική Τουρκία. Η αποτυχία του στρατιωτικού πραξικοπήματος αποτέλεσε την ευκαιρία επιβολής καθεστώτος έκτακτης ανάγκης και την εκδήλωση ενός κύματος διώξεων προς κάθε αντιφρονούντα προς τον πρόεδρο Tayyip Erdogan, όπως ανάλογα είχε συμπεριφερθεί και ο Κεμάλ προς τους αντιπάλους του, στο παρελθόν.
Περισσότεροι από 120.000 υπάλληλοι απελύθησαν και ένας μεγάλος αριθμός από όσους θεωρήθηκαν συνεργάτες του Fethullah Gulen συνελήφθησαν και το ίδιο συνέβη σε ανώτατους και ανώτερους δικαστικούς και στρατιωτικούς. Όλοι οι πρυτάνεις των πανεπιστημίων απελύθησαν και μαζί με αυτούς και ένας αδιευκρίνιστος αριθμός πανεπιστημιακών απελύθη ή και συνελήφθη.
Πρόσφατα ανακοινώθηκε η αντικατάσταση εκατόν σαράντα έξη (146) ανώτατων στελεχών της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης (1.12.16). Εφημερίδες και τηλεοπτικοί σταθμοί έπαυσαν να λειτουργούν και δημοσιογράφοι απελύθησαν ή και συνελήφθησαν. Σύμφωνα με το παρατηρητήριο P24, εκατόν σαράντα έξη (146) από αυτούς ευρίσκονται στις φυλακές. Ο αριθμός των κρατουμένων στις φυλακές έφθασε στις αρχές Δεκεμβρίου 2016 τους 177.262, σημειώνοντας αύξηση 17% μέσα σε ένα έτος. Οι διώξεις επεκτάθηκαν και στο τομέα των κρατικών και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Ένα κύμα διωγμών και φυλακίσεων σαρώνει τη χώρα και μετά από πολύ καιρό Τούρκοι ζητούν πολιτικό άσυλο σε χώρες της Ε.Ε.
Διώξεις που όμως επιδοκιμάζονται από τη πλειοψηφία των πολιτών που ζητεί ακόμη και την επιβολή της θανατικής ποινής εναντίον των αντιπάλων – «τρομοκρατών». Γιατί δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι ο πρόεδρος Ερντογάν απολαμβάνει της εμπιστοσύνης του εκλογικού σώματος με ιδιαίτερη απήχηση στους Σουνίτες μουσουλμάνους. Το πρόβλημα βέβαια για την Τουρκία, είναι τι γίνεται με τα δικαιώματα των «άλλων», των δυτικότροπων και των διαφωνούντων που είναι και αυτοί πολλοί ώστε να αγνοηθούν. «Άλλοι» που νοιώθουν ανασφαλείς για αυτούς και το μέλλον των παιδιών τους, ιδιαίτερα για τις κόρες τους που έμαθαν να συμπεριφέρονται ως ευρωπαίες. «Άλλοι» που ασφυκτιούν και αρχίζουν να νοιώθουν ότι δεν μπορούν να ζήσουν ειρηνικά στη χώρα (Yurtta sulh) που τους υποσχέθηκε ο Πατέρας – Ατατούρκ.
Κυρίαρχο θέμα στην τουρκική πολιτική σκηνή που επηρεάζει τις εσωτερικές και εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας αποτελεί η προσπάθεια συνταγματικής μεταρρύθμισης που επιδιώκει ο πρόεδρος Ερντογάν. Με 316 έδρες στη Βουλή το κυβερνητικό κόμμα ΑΚΡ χρειάζεται τουλάχιστον άλλες 14 έδρες στη διαδικασία προκήρυξης του δημοψηφίσματος που θα διενεργηθεί μετά από 60 ημέρες από την απόφαση της Βουλής. Αυτή τη πλειοψηφία την εξασφάλισε με τη πρόσφατη συμφωνία (1.12.2016) με το εθνικιστικό κόμμα (MHP), που κατέχει 40 έδρες. Μία συμφωνία που ερμηνεύει την έξαρση της ρητορικής (και όχι μόνον) του Ερντογάν στα προσφιλή για το ακροδεξιό ακροατήριο του MHP θέματα των στρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον των Κούρδων, των ελληνο-τουρκικών σχέσεων και των εξελισσόμενων διαπραγματεύσεων για την Κύπρο. Με δύο πολεμικά μέτωπα εκτός και ένα εντός συνόρων, με πολλαπλές ασύμμετρες επιθέσεις στο εσωτερικό, με τρία τουλάχιστον εκατομμύρια πρόσφυγες στην επικράτεια της, με την ισοτιμία της τουρκικής λίρας σε 1€ = 3.7ΤL και την οικονομία να υφίσταται τις αρνητικές επιπτώσεις από τις εξελίξεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό, η επάνοδος στο δόγμα -Yurtta sulh, Cihanda sulh-, δείχνει να είναι μονόδρομος μετά την αναμενόμενη επιτυχία του προέδρου Ερντογάν στο επικείμενο δημοψήφισμα. Επάνοδος που όσο θα καθυστερεί τόσο το κόστος της θα μεγαλώνει. Η Τουρκία έχει κάθε συμφέρον να ακολουθήσει το δρόμο της ειρήνης. “Yurtta sulh, Cihanda sulh”, διαφορετικά το κόστος εγκατάλειψης του θα αποδειχθεί εξαιρετικά βαρύ για την ακεραιότητα και την ευημερία της. Το «Όνειρο» του Οσμάν αποτελεί μέρος ενός μύθου του παρελθόντος που πια έχει χάσει τη δύναμη του. «Απέσβετο και λάλλον ύδωρ» όπως ειπώθηκε σε ανάλογη περίπτωση στο παρελθόν.
Ο καθηγητής Δημήτρης Μαυράκης είναι Διευθυντής του Κέντρου Ενεργειακής Πολιτικής και Ανάπτυξης του ΕΚΠΑ. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην Ημερησία
«Cumhuriyet Halk Firkasi’nin mustakar umumi siyasetini su kisa cumle acikca ifadeye kafidir zannederim: Yurtta sulh, cihanda sulh icin calisiyoruz.» «Για να περιγράψω τη σταθερή και γενική διπλωματία του Λαϊκού Δημοκρατικού κόμματος νομίζω ότι αυτή η μικρή πρόταση, ειρήνη στη χώρα ειρήνη στο κόσμο, είναι αρκετή».
– Το νέο κράτος απαρνήθηκε τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της οθωμανικής κοινωνίας και αναζήτησε τη νέα ταυτότητά του στην ιδιότητα του μέλους ενός «φανταστικού» έθνους Τούρκων
– Μπορεί ο πρόεδρος της Τουρκίας να θεωρεί «σύνορα της καρδιάς του» αυτά της ακμής των Οθωμανών, αλλά δεν προέρχεται από τους Οσμανλίδες, δεν είναι Οθωμανός αλλά Τούρκος και αυτά τα σύνορα δεν τα είχε ποτέ η Τουρκία
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια