Πανικός σε ΗΠΑ και Ισραήλ για Τουρκία
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
Ο ηγέτης ενός από τα σημαντικότερα μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας κατηγορεί σχεδόν ανοιχτά την Ουάσιγκτον ότι οργάνωσε πραξικόπημα και, πιθανώς, τη δολοφονία του, κατηγορίες απέναντι στις οποίες δεν υπάρχει ουσιαστική απάντηση από πλευράς Δύσης, που μοιάζει να τελεί σε κατάσταση μεγάλης αμηχανίας και σύγχυσης.
Και ενώ ο Τούρκος Πρόεδρος δεν έχει δει κανέναν δυτικό ηγέτη, ούτε και έχει κλειστεί τέτοια συνάντηση, ετοιμάζει τις βαλίτσες του για την Αγία Πετρούπολη, όπου θα συναντήσει τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Μια συνάντηση που και μόνο το συμβολικό βάρος της καθιστά περιττό το σχόλιό μας.
Αξιόπιστες πληροφορίες, από πολύ καλά ενημερωμένους διπλωματικούς κύκλους σε ΗΠΑ και Ισραήλ, αναφέρουν ότι και οι δύο χώρες εξετάζουν τώρα επειγόντως, σε ανώτατο επίπεδο, το ζήτημα του πώς θα αποτρέψουν/αντιμετωπίσουν το (δυνητικά καταστροφικό για τα συμφέροντά τους) ενδεχόμενο μιας στρατηγικής προσέγγισης Ρωσίας και Τουρκίας!
Μια τέτοια προσέγγιση, αν σημειωθεί, εμφανίζει δύο μείζονες κινδύνους, στρατηγικής τάξης, για τα δυτικά και ισραηλινά συμφέροντα, σύμφωνα πάντα με τις ίδιες πηγές:
- να οδηγήσει σε μια συσπείρωση Τουρκίας, Ιράν, Ρωσίας και Συρίας (Άσαντ), που θα ανέτρεπε όλη τη διάταξη των δυνάμεων στη Μέση Ανατολή
- να προκαλέσει μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία του ΝΑΤΟ (επηρεάζοντας εμμέσως, αλλά πολύ σημαντικά, και την ΕΕ)
Το Μεγάλο Παιχνίδι
Προφανώς δεν είμαστε ακόμα εκεί και για να φτάσουμε θα χρειαστεί η επιβεβαίωση της πολιτικής βούλησης Μόσχας και Άγκυρας να τολμήσουν τέτοιο βήμα.
Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνάει κανείς και τις μεγάλες διαφορές ως προς την Συρία μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας, ούτε και τις βαθιές ιστορικές διαφορές που οδήγησαν σε οκτώ πολέμους την Τουρκία και την Ρωσία κατά το παρελθόν και κατέστησαν εντέλει ασταθείς όλες τις μεγάλες ρωσο- τουρκικές προσεγγίσεις του παρελθόντος.
Όπως του Κεμάλ με τον Λένιν, του Οζάλ με τον Γκορμπατσόφ και τον Γέλτσιν, αλλά και του ίδιου του Ερντογάν με τον Πούτιν. Η Άγκυρα, αφού εξασφάλισε τη ζωτική για την ίδια ρωσική συνδρομή, κατέληξε πάντα στο παρελθόν στη «δυτική αγκαλιά». Κι ο ίδιος ο Ερντογάν δεν στάθηκε πιστός σε καμιά από τις συμμαχίες που συνήψε στο παρελθόν.
Τώρα όμως, οι πιο ριζοσπάστες και αποφασιστικοί από τους συμβούλους του, που εκφράζονται μέσω της εφημερίδας «Γενί Σαφάκ», του λένε ότι δεν έχει άλλο δρόμο από το να πολεμήσει τους «Σταυροφόρους» – και μόνο συμμαχώντας με τη Μόσχα θα μπορούσε να διανοηθεί κάτι τέτοιο.
Ανασφαλής όσο ποτέ άλλοτε, αφού διαπίστωσε ότι ούτε ο διορισμένος από τον ίδιο αρχηγός της μυστικής υπηρεσίας ΜΙΤ δεν τον ειδοποίησε για το επικείμενο πραξικόπημα, με την πολιτική του βάση (τον τουρκικό ισλαμισμό) σε κατάσταση εμφύλιας σύρραξης μεταξύ «γκιουλενικών» και ρευμάτων εμπνεόμενων από τους σούφι, ο Ερντογάν κοιτά τώρα το περιβάλλον του και διερωτάται ποιος θα είναι ο επόμενος Βρούτος.
Απολαμβάνει, όσο μπορεί να κρίνει κανείς μακρόθεν, πολύ μεγάλης λαϊκής υποστήριξης, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι διαθέτει επαρκώς δομημένη πολιτική δύναμη να τον στηρίξει. Προφανώς, γνωρίζει ότι μια σύγκρουση με τη Δύση θα συνεπιφέρει τρομερούς κινδύνους για τον ίδιο και τη χώρα του. Αλλά πιθανώς νοιώθει ότι τον έχουν ήδη ξεγράψει κι ότι δεν έχει άλλο δρόμο από μια συμμαχία με την Ρωσία.
Είναι προφανές ότι μια τέτοια «στροφή» της Άγκυρας θα συναντήσει επίσης τη σφοδρότατη αντίθεση της Δύσης και εναντίον του Ερντογάν και εναντίον της Τουρκίας, που θα μπορούσε να πάρει και οικονομικές μορφές αλλά και να οδηγήσει σε υποστήριξη κάθε αντιπάλου του (της).
Η αχίλλειος πτέρνα του Ερντογάν παραμένει το κουρδικό κίνημα. Στην πραγματικότητα, ούτε το τουρκικό κράτος μπορεί να νικήσει με στρατιωτικά μέσα τους Κούρδους, ούτε οι Κούρδοι να αποσπάσουν αυτό που θέλουν με τέτοια μέσα. Οι σχέσεις Άγκυρας και Κούρδων είναι το «εσωτερικό κλειδί» για το μέλλον της Τουρκίας.
Προς το παρόν, το διακύβευμα στις σχέσεις Ουάσιγκτον και Άγκυρας είναι τόσο μεγάλο, που ο λύκος κοιτά το θεριό και το θεριό τον λύκο. Αυτή όμως είναι μια εγγενώς ασταθής ισορροπία, που δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ.
Μια ιστορική υπενθύμιση για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Με την ευκαιρία, και σε ότι μας αφορά, ίσως είναι σκόπιμο να υπενθυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι η μελέτη όλων των ελληνοτουρκικών κρίσεων κατά τον 20ό αιώνα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το σενάριό τους δεν γράφτηκε ούτε στην Αθήνα, ούτε στην Άγκυρα, αλλά στο Λονδίνο, την Ουάσιγκτον, ίσως και αλλού.
Οι «εκτελεστές» ήταν εγχώριοι, όχι όμως οι σκηνοθέτες. Οι κρίσεις αυτές είχαν ως κύρια επιδίωξη τον έλεγχο της μίας χώρας από την άλλη, για λογαριασμό των επικυρίαρχων, αλλά και την επιβεβαίωση της στρατηγικής επικυριαρχίας των ΗΠΑ στη Μεσόγειο (έναντι της Βρετανίας και της ΕΕ).
Καλό θα είναι ίσως επίσης, αντί να διαπληκτιζόμαστε αν έγινε εθνοκάθαρση ή γενοκτονία των Ποντίων, να θυμόμαστε ολόκληρη την αρκετά λησμονημένη ιστορία μας. Η Μικρασιατική Εκστρατεία, αφού έφτασε στον Σαγγάριο, κατέληξε με τα πληρώματα των αγγλικών και γαλλικών πλοίων να κόβουν τα χέρια των Ελλήνων που επιχειρούσαν να ανέβουν σε αυτά έξω από τη φλεγόμενη Σμύρνη.
Δηλητηριασμένες οι σχέσεις Δύσης – Τουρκίας
Παρά την εμφανή προσπάθεια αυτοσυγκράτησης του αμερικανικού παράγοντα, τα όσα έχουν ήδη ειπωθεί κυρίως από την τουρκική πλευρά, καθιστούν εξαιρετικά δυσχερή οποιαδήποτε αποκατάσταση του επιπέδου των τουρκο- αμερικανικών σχέσεων στο ορατό μέλλον.
Άλλωστε, και αυτά να μην υπήρχαν, επικρέμαται ένα πολύ απλό ερώτημα. Είναι δυνατόν να γίνει πραξικόπημα στην Τουρκία και να μην έχουν πάρει τίποτα χαμπάρι οι αμερικανικές, ισραηλινές και βρετανικές υπηρεσίες;
Το πραξικόπημα είχε περίπου προαναγγελθεί από την ιστοσελίδα του νεοσυντηρητικού American Enterprise Institute, αλλά και από άρθρα που δημοσιεύτηκαν στο ευρείας κυκλοφορίας Newsweek και στα περιοδικά Foreign Affairs και Foreign Policy, τα εγκυρότερα στις ΗΠΑ στους τομείς εξωτερικής πολιτικής.
Μια «θεωρία συνωμοσίας» που είχε διατυπωθεί προηγουμένως, αλλά που έχει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον, είναι ότι η Τουρκία σπρώχτηκε στην κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, ακριβώς για να αποκοπεί από την Ρωσία, προτού επιχειρηθεί η ανατροπή του Ερντογάν, με έναν κλασικό μηχανισμό που χρησιμοποιήθηκε πολλάκις (Σαντάμ στο Κουβέιτ, Μιλόσεβιτς στο Κόσοβο, Ιωαννίδης στην Κύπρο).
Αλλά δεν χρειάζεται να προσφύγουμε σε «θεωρίες συνωμοσίας». Υπενθυμίζουμε την επιεικώς «χλιαρή» αντίδραση του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, του (νεοσυντηρητικού) Τζον Κέρι, που απέφυγε να καταδικάσει ευθέως το πραξικόπημα τις πρώτες ώρες μετά την εκδήλωσή του (ανάλογη θέση υιοθέτησε και η «Υπουργός Εξωτερικών» της ΕΕ, Φρεντερίκα Μοργκερίνι, που έσπευσε σε μια παραπλήσια δήλωση μερικά λεπτά μετά τον κ. Κέρι).
Χρειάστηκε να περάσουν ακόμα δύο ώρες και να γείρει αποφασιστικά η πλάστιγγα υπέρ του κ. Ερντογάν, για να εμφανισθεί ο Πρόεδρος των ΗΠΑ αυτοπροσώπως και να στηρίξει την νόμιμη τουρκική κυβέρνηση.
Έκτοτε, δηλώσεις ανώτατων στρατιωτικών των ΗΠΑ που εξέφρασαν λύπη για τις συνέπειες της σύλληψης των ανθρώπων με τους οποίους συνεργάζονταν, συνετέλεσαν στην εμπέδωση των τουρκικών υποψιών. Αλλά και η στάση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ήγειρε την καχυποψία της Άγκυρας.
Ασφαλώς, το καθεστώς Ερντογάν και προ του πραξικοπήματος πόρρω απείχε από το να πληροί τις δημοκρατικές προδιαγραφές. Η κριτική στο έλλειμμα δημοκρατίας στην Τουρκία θα ήταν εξαιρετικά εύλογη και πριν και μετά το πραξικόπημα. Από αυτό το σημείο όμως μέχρι να εμφανίζεται μια δυσανάλογη ανησυχία για τα μέτρα του Ερντογάν εν σχέσει με το ίδιο το πραξικόπημα υπάρχει μεγάλη απόσταση.
Πόσο μάλλον που είναι τελείως πρόσφατο το παράδειγμα των δυτικών εκστρατειών «υπέρ της δημοκρατίας» στο Ιράκ, την Λιβύη και την Συρία, ώστε να καθιστά μάλλον αστεία αυτή τη συζήτηση. Αν η Τουρκία έχει έλλειμμα δημοκρατίας, προφανώς δεν είναι θεραπεία η επιβολή μιας στρατιωτικής δικτατορίας. Κανέναν άλλωστε δεν ενόχλησε υπέρμετρα ο αυταρχισμός του κ. Ενρτογάν, όσο ο Τούρκος ηγέτης εξυπηρετούσε.
Η εκδίκηση της Ιστορίας
Ξεκινήσαμε αυτή την ανάλυση, υπογραμμίζοντας ότι Grexit περίμεναν, Brexit τους βρήκε και Turexit τους απειλεί. Η Ιστορία συνηθίζει να στήνει τρομερές φάρσες σε όσους πιστεύουν ότι είναι οι παντοδύναμοι ιδιοκτήτες αυτής και των ανθρώπων. Όταν παίζει κανείς με το Χάος, το αποτέλεσμα είναι εγγενώς απρόβλεπτο, όπως π.χ. δεν μπορεί να προβλεφθεί το πού θα καταλήξει η μπίλια στο μπιλιάρδο.
Κατά βάθος, αυτά συμβαίνουν για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Η ίδια κατάσταση εμφανίζεται συχνά στην ιατρική, όταν αντιμετωπίζει το σύμπτωμα, όχι όμως την υφέρπουσα αιτία. Το σύμπτωμα που καταστέλλει σε ένα σημείο του άρρωστου οργανισμού, εμφανίζεται με άλλη μορφή και πιο δριμύ κάπου αλλού.
Στην περίπτωση της Ευρώπης, η ελληνική κρίση ήταν αποτέλεσμα των ασκούμενων ευρωπαϊκών πολιτικών. Η καταστολή του ελληνικού «συμπτώματος», με περισσότερη προσφυγή στις ευρωπαϊκές πολιτικές που το δημιούργησαν, οδηγεί σε επίταση της κρίσης, με πρώτο αποτέλεσμα στη Βρετανία.
Τα ίδια συνέβησαν και στην Μέση Ανατολή. Η μαζική «ανατίναξη» όλων των ισορροπιών της περιοχής, μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την εισβολή στο Ιράκ, μοιάζει τώρα να καταλήγει στο πιο απίθανο και απρόβλεπτο αποτέλεσμα: Την πολύ πιθανή πλέον στρατηγική και οικονομική προσέγγιση Ρωσίας και Τουρκίας.
Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, που την απέδωσαν μονομερώς σε σοβιετικά προβλήματα και όχι στη διάθεση της νομενκλατούρας να προσχωρήσει στην Δύση, ένα τμήμα των δυτικών ελίτ (και του ισραηλινού κατεστημένου) θεώρησαν ότι μπορούν να κάνουν περίπου ό,τι θέλουν. Έχασαν τον μεγάλο δάσκαλό τους, δηλαδή τον συγκροτημένο Εχθρό και, μαζί, το μέτρο και την ισορροπία τους.
Για όσους αρέσκονται σε θεωρίες συνωμοσίας, αν όντως τέτοιες δυνάμεις πρωταγωνίστησαν στην ενθάρρυνση του τουρκικού πραξικοπήματος, όπως υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι συνέβη, τότε εικάζει κανείς πως δεν είχαν μόνο plan A (τον καλύτερο έλεγχο της Τουρκίας). Είχαν και plan B, την επέκταση του Χάους και σε αυτή τη χώρα, γενικεύοντας έτσι, από τον αραβικό στον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο, τη χρήση μιας τέτοιας στρατηγικής.
Αυτό που φαίνεται ως λάθος στο «σύστημα συντεταγμένων» που ενοποιεί σε μια δεδομένη στιγμή τα βασικά κέντρα αποφάσεων (π.χ. ο πόλεμος στο Ιράκ) μπορεί να είναι το επιθυμητό αποτέλεσμα σε άλλο «σύστημα συντεταγμένων» (στο παράδειγμά μας, η καταστροφή ενός ισχυρού αραβικού κράτους και η πρόοδος του Χάους). Αλλά εδώ μπαίνουμε σε εδάφη που δεν μπορούμε να διερευνήσουμε περαιτέρω με τα υπάρχοντα στοιχεία.
* Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας
Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ)
** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια