Η συχνότητα των επικίνδυνων γεωλογικών συμβάντων δεν είναι μεγαλύτερη από ό,τι στο παρελθόν.
Ο σεισμός στη Χιλή, με το τερατώδες μέγεθος των 8,3 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ στις 16 Σεπτεμβρίου και μετασεισμούς των 7,6 αμέσως μετά και 6,4 μόλις την περασμένη Δευτέρα, έφερε για άλλη μια φορά άσχημες σκέψεις στους κατοίκους του πλανήτη.
Η καλή οργάνωση αυτής της λατινοαμερικανικής χώρας και το γεγονός ότι βρέθηκαν σε ανοικτά και ασφαλή μέρη σε πολύ λίγο χρόνο 1 εκατομμύριο άνθρωποι περιόρισαν τις απώλειες σε 13 νεκρούς.
Περισσότερη γνώση, αλλά και περισσότερα θύματα...
Η ανθρώπινη ετοιμότητα για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών έχει ωστόσο αρχίσει να «χτίζεται» σχετικά πρόσφατα, όπως λέει στο «Βήμα» ο Ευθύμιος Λέκκας, καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας και πρόεδρος της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας. «Στις δεκαετίες του '70 και του '80 είχαμε την αυταπάτη ως παγκόσμια κοινότητα πως οι τεχνολογικές κατακτήσεις μάς έκαναν άτρωτους» λέει ο κ. Λέκκας. «Αντί όμως με την αύξηση των τεχνολογικών επιτευγμάτων να μειωθούν οι επιπτώσεις από τις καταστροφές εξαιτίας των σεισμών, των εκρήξεων των ηφαιστείων, των γιγάντιων κυμάτων, είχαμε αύξηση των καταστροφών και του αριθμού των ανθρώπινων θυμάτων. Και να τονίσουμε εδώ ότι δεν άλλαξε ο ρυθμός της εμφάνισης των φαινομένων που προκαλούσαν μεγάλες καταστροφές, οπότε ήδη από το 1990 στον ΟΗΕ σήμανε συναγερμός αφού υπήρξαν περιπτώσεις όπου δημιουργήθηκαν προβλήματα ανθρώπινα πιο μεγάλα και από το ξέσπασμα ενός πολέμου. Δηλαδή, η γιγάντια αστικοποίηση και η δημιουργία σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και μεγα-πόλεων έκαναν τα φαινόμενα να προκαλούν μαζικές καταστροφές. Οι πόλεις, ακόμη και κάτω από τα δέκα εκατομμύρια κατοίκους, έγιναν τόσο περίπλοκες που μόλις πειράξεις ένα πράγμα οι απώλειες αυξάνονται σαν χιονοστιβάδα. Χρειάστηκε να φθάσουμε στο 2005 για να κινητοποιηθεί ο κόσμος ολόκληρος. Εγινε η 2η Συνδιάσκεψη για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών με βασικό στοιχείο τη διαπίστωση πως για τις μεγάλες καταστροφές τον μεγαλύτερο φόρο πλήρωναν συγκεκριμένες ομάδες. Μία από αυτές είναι τα παιδιά. Ετσι αποφασίστηκε: 1. Να προφυλαχθούν τα παιδιά ενισχύοντας τις υποδομές των σχολείων για τις περιπτώσεις όπου ένας σεισμός τα βρίσκει μέσα στην τάξη, και 2. Να βελτιωθούν οι υποδομές στα νοσοκομεία για να μπορούν να περιθάλπουν τους τραυματίες.
Δόθηκαν κεφάλαια αλλά ο σεισμός τον Μάιο του 2008 στο Sichuan της Κίνας με 68.000 νεκρούς - με 27.000 από αυτούς παιδιά(!) - έδειξε ότι έπρεπε να γίνουν περισσότερα. Και μαζί διαπιστώθηκε πλέον ότι σε κάποιες από τις μεγάλες καταστροφές, όπως η Φουκουσίμα το 2011, βάζει και ο άνθρωπος το χέρι του δημιουργώντας ταυτόχρονα τεράστιες καταστροφές στο περιβάλλον. Κάτι που χειροτερεύει ακόμη περισσότερο τα πράγματα».
Χτίζεις ασφάλεια πριν αρχίσει να τρέμει η Γη
Για αυτό στην 3η Παγκόσμια Διάσκεψη για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών στην πόλη Σεντάι της Ιαπωνίας εφέτος συμμετείχαν 187 κράτη, τα πιο πολλά όχι μόνον με τις απαραίτητες επιστημονικές ομάδες με γεωλόγους, μηχανικούς, οικονομολόγους αλλά και με τους πρωθυπουργούς τους και με υπουργούς (η Τουρκία είχε στείλει τέσσερις), ενώ η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε μόνον από τον πρεσβευτή της και από μια τριμελή επιστημονική ομάδα, λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπιζε η χώρα εκείνη της περίοδο. Ασχετα όμως από το πόσο στα σοβαρά αντιμετώπισε η Ελλάδα το θέμα, οι άλλες χώρες έδειξαν ότι ανησυχούν για κάποια φυσικά φαινόμενα και τις κρίσεις που προκαλούν, απαιτώντας μεγάλης κλίμακας κινητοποιήσεις ενώ ορίστηκαν και νέοι άξονες. Από τη διαχείριση των καταστροφών περνάμε στη διαχείριση του κινδύνου καταστροφών και στο πώς να προλάβουμε να μη δημιουργούνται νέοι κίνδυνοι. Δίδεται δηλαδή έμφαση στην πρόληψη των καταστροφών και αναγνωρίζεται η ανάγκη να υπάρχει χρονικός συντονισμός και σύμπραξη μεταξύ επιστήμης, τεχνολογίας και πολιτικής. Και κάτι που τραβάει αμέσως την προσοχή είναι ο άξονας που θέλει να ενισχυθεί η ετοιμότητα έναντι των καταστροφών αλλά και να εφαρμοστεί, δυστυχώς μετά, το «build back better», που σημαίνει στη θέση των ερειπίων να δημιουργηθούν κτίσματα με πολύ μεγαλύτερη αντοχή από αυτή των προηγουμένων. Περισσότερα μπορεί να βρει ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται για τα όσα αποφασίστηκαν στη διεύθυνση: (www.unisdr.org/we/coordinate/sendai-framework).
Σεισμοί, ηφαίστεια, κατακλυσμοί
Η αλήθεια είναι ότι μπορεί η Χιλή να φαίνεται πως είναι μακριά από εμάς και τα παραπάνω μπορεί να είναι ορθολογικά αλλά ο Ελληνας από την πλευρά του να τα αισθάνεται εντελώς θεωρητικά. Ας δούμε λοιπόν μερικά πιο συγκεκριμένα στοιχεία σε σχέση με τα διάφορα καταστρεπτικά φαινόμενα.
Οι ειδικοί τα χωρίζουν σε γεωδυναμικά και υδρομετεωρολογικά. Στα γεωδυναμικά έχουμε κυρίως δύο μεγάλες απειλές. Από τα ηφαίστεια και από τους σεισμούς. Για τα ηφαίστεια ισχύει ότι οι εκρήξεις τους προβλέπονται αλλά οι καταστροφές τους δεν αποτρέπονται. Εκτός και αν μετακινηθούν ολόκληρες πόλεις. Πάντως, όπως λέει ο κ. Λέκκας, οι κατά τους τελευταίους χρόνους διάφορες εκρήξεις δεν συνδέονται μεταξύ τους ώστε να φοβόμαστε κάποιο φαινόμενο ντόμινο.
Με τους σεισμούς όμως από την άποψη της πρόβλεψης βρισκόμαστε στο μηδέν και υπάρχουν παράγοντες που δεν τους έχουμε διερευνήσει. Για παράδειγμα, έχει παρατηρηθεί σε κάποιες περιπτώσεις μεταξύ σεισμών και ηφαιστείων μια σύνδεση στην εμφάνισή τους. Με τα υδρομετεωρολογικά φαινόμενα, όπου για παράδειγμα μετά από πολυήμερες βροχές έχουμε κατολισθήσεις, τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα, καθώς αυτές οι καταστροφές αντιμετωπίζονται πιο εύκολα. Αλλά και εδώ υπάρχει πολλές φορές η ανθρώπινη συνέργεια. Και ο καθηγητής επιστρέφει στην Ελλάδα και θυμίζει ότι για τον κατακλυσμό που πλημμύρισε με πολλούς τόνους νερού την Πετρούπολη στην Αττική δεν έφταιγαν μόνο τα... σύννεφα. Εφταιγαν και τα θερμικά συστήματα που λόγω της κακής δόμησης και του αποκλεισμού των ρευμάτων από τη θάλασσα και της μειωμένης απορρόφησης του εδάφους, αφού το χώμα σκεπάστηκε με τσιμέντο, δημιουργούνται ανορθόδοξα επάνω από το Λεκανοπέδιο (άρα να περιμένουμε και άλλα τέτοια στο μέλλον;). Το μπάζωμα ρεμάτων ευθύνεται και για τις πρόσφατες καταστροφές στη Σκόπελο ή την Κεφαλλονιά - παρότι δεν πρόκειται για περιοχές με σημαντική οικιστική ανάπτυξη.
Πόσο έτοιμοι είμαστε στην Ελλάδα;
Δυστυχώς όμως σε καιρούς ηρεμίας υπάρχει μια αντίσταση ως προς το να γίνουν ακόμη και τα πιο στοιχειώδη από όσα αναφέρονται στη Διάσκεψη του Σεντάι. Για παράδειγμα, στη Σαντορίνη, όπου παρακολουθείται πάντα στενά η γεωδυναμική συμπεριφορά της όλης περιοχής, έχουν μπει κάποια όργανα εδώ και μερικά χρόνια που όμως και αυτά με τη σειρά τους χρειάζονται σε ορισμένες περιπτώσεις αντικατάσταση ή έστω συντήρηση. Για παράδειγμα, ηλεκτρόδια που βρίσκονται μέσα στο νερό και σε περιβάλλον πολύ διαβρωτικό λόγω της αυξημένης ποσότητας σε θείο χρειάζονται αντικατάσταση για να δίνουν αξιόπιστες μετρήσεις. Αυτή τη στιγμή ούτε ένα ποσό που δεν υπερβαίνει τις 50.000 χιλιάδες ευρώ δεν βρίσκεται, όπως φαίνεται, κανείς πρόθυμος να δώσει, αν και στο νησί πέφτουν κάθε ημέρα ποσά πολύ μεγαλύτερα από αυτό!
Με την ευκαιρία αυτής της συζήτησης πάντως ρωτήσαμε και για τους πέντε σεισμούς που είχαμε και μάλιστα την ίδια ημέρα, Παρασκευή, στον ελληνικό χώρο. Ο καθηγητής ήταν όμως καθησυχαστικός. Κυρίως ως προς το ότι δεν συνδέονται μεταξύ τους. Οι σεισμοί στη Σαμοθράκη ήταν κατά μήκος του λεγόμενου ρήγματος της Ανατολίας, στη Νίσυρο με 5,3 έχουμε μια πηγή εντελώς διαφορετική και ανεξάρτητη από το ρήγμα της Ανατολίας, αφού πρόκειται για το ηφαιστειακό τόξο των Δωδεκανήσων και στη Ραφήνα και στη Νέα Μάκρη δεν ήταν κάτι νέο, αλλά το μικρό βάθος του επικέντρου έκανε σεισμούς μεγέθους των 3,9 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ να γίνονται αρκετά αισθητοί στη γύρω περιοχή.
Αυτές όμως οι μικρές γεωλογικές αναταράξεις είναι κάτι σαν χτύπημα στον ώμο. Σαν να ρωτάει κάποιος «έχετε ετοιμαστεί όπως πρέπει για κάτι μεγαλύτερο;». Και ποιος θα έχει την αναισθησία και την ασυνειδησία να αδιαφορήσει;
Μεταπτυχιακό για τις Στρατηγικές Διαχείρισης
Επειδή τις τελευταίες δεκαετίες με όλο και αυξανόμενη συχνότητα η παγκόσμια κοινή γνώμη απασχολείται και παράλληλα ανησυχεί για τις καταστροφές που προκαλούνται από φυσικά φαινόμενα και τεχνολογικά ατυχήματα, τις αλλεπάλληλες πλημμύρες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, την κλιματική αλλαγή, τους σεισμούς, τα θαλάσσια σεισμικά κύματα, τις ηφαιστειακές εκρήξεις, τις κατολισθήσεις και άλλα φαινόμενα σε διάφορα σημεία του πλανήτη με έντονες γεωτεκτονικές ανακατατάξεις, δημιουργήθηκε και στην Ελλάδα ένα αντίστοιχο μεταπτυχιακό πρόγραμμα, στο ΕΚΠΑ.
Αντικείμενο αυτού του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών είναι η παραγωγή και μετάδοση γνώσεων, η ανάπτυξη τεχνογνωσίας, μεθοδολογιών και εν γένει ερευνητικών αποτελεσμάτων στο γνωστικό και επιστημονικό πεδίο των Στρατηγικών Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων.
8,3 Ρίχτερ στη Χιλή
Τι προκαλεί τους ισχυρούς σεισμούς;
Τα ερωτήματα γύρω από τον σεισμό που έπληξε τη Χιλή είναι αρκετά και ενδιαφέροντα. «Το Βήμα» έθεσε ορισμένα εξ αυτών στον καθηγητή Ευθ. Λέκκα.
Τι συμβαίνει ακριβώς με τις πλάκες της Νάσκα και της Νότιας Αμερικής στην περιοχή της Χιλής;
Οι πλάκες της Νάσκα και της Νότιας Αμερικής είναι δύο από τις 12 μεγάλες λιθοσφαιρικές πλάκες που συγκροτούν τον γήινο φλοιό. Η πλάκα της Νάσκα, που είναι ένα τμήμα του Ειρηνικού Ωκεανού, κινείται προς τα ανατολικά και υποβυθίζεται κάτω από την πλάκα της Νότιας Αμερικής που κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η σχετική κίνηση των δύο πλακών ανέρχεται σε 12 cm περίπου ανά έτος. Υπεύθυνα για αυτές τις αντίθετες κινήσεις και τη σύγκρουση που εκδηλώνεται είναι τα υπόγεια ρεύματα του σχετικά υγρού μανδύα που υπόκεινται των λιθοσφαιρικών πλακών.
Γιατί, αφού η τριβή μεταξύ τους είναι συνεχής, έχουμε ξαφνικές κορυφώσεις στο ποσό της εκλυόμενης ενέργειας που καταλήγουν σε πολύ δυνατούς σεισμούς;
Η σύγκρουση των λιθοσφαιρικών πλακών και οι αντίθετες κινήσεις τους είναι σχεδόν συνεχείς. Αρχικά έχουμε κίνηση χωρίς εκδήλωση μεγάλων σεισμών, αλλά στη συνέχεια, όταν οι αντοχές των πετρωμάτων κατανικούνται από τις τεκτονικές δυνάμεις, γίνεται η θραύση. Η θραύση αυτή εκδηλώνεται με δεκάδες μικρούς σεισμούς που σημειώνονται σχεδόν κάθε μέρα αλλά και με μεγαλύτερους σε αραιότερα χρονικά διαστήματα.
Γιατί, ενώ έχουμε και αλλού τριβή μεταξύ πλακών στον Ειρηνικό, εμφανίζονται τόσο δυνατοί σεισμοί;
Στις «ραφές», στα όρια των τεκτονικών πλακών, υπάρχει πάντα εκδήλωση μεγάλου αριθμού σεισμών. Αλλωστε, η θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών ουσιαστικά τεκμηριώθηκε αρχικά από την παρατήρηση της κατανομής των επικέντρων των σεισμών σε όλη τη γη από όπου φαινόταν ότι έχουμε να κάνουμε με δώδεκα ανεξάρτητα μεγάλα τεκτονικά κομμάτια, δηλαδή τις πλάκες. Οι μεγαλύτεροι σεισμοί όμως εκδηλώνονται εκεί όπου υπάρχουν τα λεγόμενα κλειδιά μεταξύ των πλακών, δηλαδή εκεί όπου υπάρχει μεγαλύτερη αντίσταση στις τεκτονικές δυνάμεις.
Γιατί, παρ' όλα αυτά, δεν είχαμε τόσα θύματα όσα στο Νεπάλ πριν από λίγο καιρό;
Στον πρόσφατο σεισμό της Χιλής δεν είχαμε πολλά θύματα, παρά το μεγάλο μέγεθος, δεδομένου ότι η σεισμική ενέργεια κατευθύνθηκε προς τον Ειρηνικό Ωκεανό και όχι στον χερσαίο κατοικήσιμο χώρο, επειδή ορισμένοι σεισμοτεκτονικοί παράγοντες το επέβαλαν, όπως δηλαδή η κλίση του ρήγματος, η διαδικασία της θραύσης και η κινηματική της ρηξιγενούς επιφάνειας. Για μία ακόμα φορά επιβεβαιώνεται ότι δεν παίζει τόσο σημαντικό ρόλο το μέγεθος του σεισμού αλλά δεκάδες άλλες παράμετροι που ορίζουν εάν θα έχουμε επιπτώσεις στην επιφάνεια ή όχι.
Γιατί το τσουνάμι ήταν τόσο χαμηλό; Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν το ύψος του;
Το τσουνάμι ήταν χαμηλό γιατί η εστία του σεισμού ήταν σε ένα βάθος της τάξεως των 30 χλμ., και έτσι το ρήγμα δεν έφτασε με όλο του το άλμα στην επιφάνεια, αλλά απομειώθηκε. Ετσι η διατάραξη στον πυθμένα που προκαλεί το τσουνάμι ήταν μικρή. Αντίθετα, εάν είχαμε έναν σεισμό με εστία σε βάθος 10 χλμ., όπως το 2004 στον Ινδικό Ωκεανό και το 2011 στην Ιαπωνία, τότε η διατάραξη στον πυθμένα θα ήταν μεγάλη και τα κύματα θα μπορούσαν να φτάσουν σε ένα ύψος της τάξεως των 30 - 40 μέτρων.
Ολα αυτά που συμβαίνουν εκεί μπορεί να έχουν κάποια επίδραση σε εμάς εδώ;
Σε καμία περίπτωση ο πρόσφατος σεισμός στη Χιλή δεν έχει επίδραση στον ελληνικό χώρο. Είμαστε σε σχέση με τη Χιλή σχεδόν στο αντιδιαμετρικό άκρο της γης, με αποτέλεσμα τα όποια φαινόμενα ντόμινο εκδηλωθούν να μην επηρεάσουν τον ελληνικό χώρο.
35 εκατ. άνθρωποι δίπλα-δίπλα
Μεγα-πόλεις, μεγα-καταστροφές
Μετά τη συζήτηση που είχα με τον κ. Ευθ. Λέκκα σχετικά με τα καταστρεπτικά φαινόμενα και τις ανθρώπινες απώλειες, επιστρέφοντας στο σπίτι αισθάνθηκα την ανάγκη να κατεβάσω από τη βιβλιοθήκη μου ένα βιβλίο που είχα σχετικό με το πώς θα είναι ο κόσμος το 2030 (των Santen, Khoe and Vermeeer), να βρω ένα παλιό άρθρο του «New Yorker» σχετικό με τις μεγα-πόλεις, ιδιαίτερα για το Λάγκος της Κένυας και κάτι σχετικό από το Διαδίκτυο για τη Νέα Υόρκη. Γιατί οι όσες επιφυλάξεις διατυπώνονται για το λάθος της συσσώρευσης τεράστιων πληθυσμών σε συγκεκριμένα σημεία, αν μιλήσεις με κάποιον που ασχολείται με τη διαχείριση καταστροφών μεγάλης κλίμακας, φαίνεται να επιβεβαιώνονται. Δημιουργούμε, όπως φαίνεται, διάφορα τέρατα και μετά μας χρειάζεται ολόκληρος ο ΟΗΕ για να βρεθεί τρόπος να αντιμετωπίσουμε τις καταστροφές που προκύπτουν εξαιτίας τους.
Περισσότερος από τον μισό πληθυσμό της Γης ζει σε πόλεις. Και συνεχίζει να συσσωρεύεται κόσμος μέσα σε αυτές έχοντας πλέον δημιουργήσει και τις λεγόμενες μεγα-πόλεις. Οπου «μεγα-πόλη» θεωρείται αυτή που συγκεντρώνει πληθυσμό μεγαλύτερο από 10 εκατομμύρια κατοίκους. Δηλαδή όλος ο πληθυσμός της Ελλάδας σε μια πόλη. Το Τόκιο, η μεγαλύτερη από αυτές, με 35 εκατομμύρια, έχει μέσα στο όρια της πόλης τρεις Ελλάδες και κάτι! Πριν από έναν αιώνα οι πιο μεγάλες πόλεις ήταν η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο. Τώρα έχουμε πριν από τη Νέα Υόρκη πέντε μεγα-πόλεις μεγαλύτερες από αυτήν, Τόκιο, Σεούλ, Πόλη του Μεξικού, Δελχί, Βομβάη και υπάρχουν μετά άλλες δώδεκα, από το Σάο Πάολο, τη Μανίλα και το Λος Αντζελες ως τη Μόσχα, το Πεκίνο και την Ντάκα στο Μπανγκλαντές. Καταλαβαίνει ο καθένας με βάση τα όσα αναφέρονται για τις μεγάλες καταστροφές τι θα γίνει αν κάποιο σοβαρό φαινόμενο χτυπήσει μία από αυτές. Και με το συμβάν της Φουκουσίμα συνειδητοποιήσαμε πως αυτό δεν είναι και τόσο απίθανο.
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια