Του Leonid Bershidsky, Bloomberg Opinion
Η απόπειρα ανταρσίας της περασμένης εβδομάδας από τον μισθοφορικό στρατό Wagner του Γεβγκένι Πριγκόζιν έχει αναμφίβολα αποδυναμώσει προσωπικά τον Βλαντιμίρ Πούτιν: υποσχέθηκε δημόσια μια δυναμική απάντηση και μια σκληρή τιμωρία για τους "προδότες", στη συνέχεια αποδέχτηκε έναν συμβιβασμό με τη μεσολάβηση του Λευκορώσου δικτάτορα Αλεξάντερ Λουκασένκο και τέλος επέτρεψε στον Πριγκόζιν να εγκαταλείψει τη χώρα ατιμώρητος, με σχεδόν όλες του τις δυνάμεις.
Το πιο σημαντικό ερώτημα, ωστόσο, είναι εάν οι αναταράξεις έχουν αποδυναμώσει το σύστημα το οποίο διοικεί τη Ρωσία.
Ο Αλεξέι Ναβάλνι, ο φυλακισμένος ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης που δεν έχει ηγηθεί ποτέ βίαιης εξέγερσης, έγραψε σε ένα νήμα αναρτήσεων στο Twitter ότι έμαθε για την απόδραση του Πριγκόζιν ενώ βρισκόταν σε δίκη για έναν φαινομενικά ατελείωτο κατάλογο "αδικημάτων" του κατά του κράτους.
"Κι όταν, ένα λεπτό αργότερα, μου έλεγαν για την κατάληψη του Ροστόφ, τα ελικόπτερα που καταρρίφθηκαν και την ένοπλη πομπή που κατευθυνόταν προς τη Μόσχα για να "σκοτώσει εκείνο το κάθαρμα τον Σόιγκου", οι μασκοφόροι φρουροί μου άκουγαν και έγνεφαν. Μετά, μπήκε ο εισαγγελέας και συνεχίσαμε τη δίκη στην οποία κατηγορούμαι για τη σύσταση οργάνωσης για την ανατροπή του προέδρου Πούτιν με βίαια μέσα".
Δεν είναι περίεργο που ο Πριγκόζιν κανονιζόταν ήρεμα να μετακομίσει στη Λευκορωσία, ενώ ο Ναβάλνι αντιμετώπιζε κι άλλα πολλά χρόνια πίσω από τα κάγκελα επειδή τόλμησε να μιλήσει για τη διαφθορά του καθεστώτος - και όχι, εδώ που τα λέμε, για πολλά άλλα χαρακτηριστικά του. Ο Ναβάλνι αποτελεί πολύ μεγαλύτερη απειλή για το σύστημα από τον Πριγκόζιν, ακόμα κι αν ο τελευταίος κατάφερε να κάνει μεγαλύτερη ζημιά στον Πούτιν προσωπικά σε μια τεταμένη ημέρα από ό,τι ο πρώτος σε σχεδόν σε δύο δεκαετίες πολιτικής δραστηριότητας.
Το "Σύστημα RF"
Η Ρωσία υπό την ηγεσία του Πούτιν είναι εύκολο να θεωρηθεί απ’ έξω ως μια προσωποκρατική δικτατορία. Ο πρόεδρος έχει σχεδόν απεριόριστες εξουσίες σύμφωνα με το πολυπαραβιασμένο και πολυαναθεωρημένο σύνταγμα της Ρωσίας και η θέση του Πούτιν στο κυβερνητικό σύστημα είναι τόσο κεντρική που - τουλάχιστον φαινομενικά - ακόμη και μικρές αποφάσεις δεν μπορούν να ληφθούν χωρίς την έγκρισή του. Ωστόσο, το σύστημα δεν λειτουργεί πραγματικά έτσι, όπως ένας από τους κορυφαίους διανοούμενους-αρχιτέκτονες του καθεστώτος, ο Γκλεμπ Παβλόφσκι, συνέχιζε να επαναλαμβάνει τα τελευταία του χρόνια σε όποιον ήθελε να ακούσει.
Πολιτικός επιστήμονας και προπαγανδιστής ο οποίος εργάστηκε για το Κρεμλίνο στα πρώτα χρόνια της προεδρίας Πούτιν αλλά κατέληξε ως αντίπαλος του καθεστώτος, ο Παβλόφσκι πέθανε νωρίτερα μέσα στο 2023. Ωστόσο, τα βιβλία του για το "Σύστημα RF" (τα αρχικά αντιπροσωπεύουν τη Ρωσική Ομοσπονδία), που γράφτηκαν τη δεκαετία του 2010, εξακολουθούν να παρέχουν ίσως την καλύτερη υπάρχουσα εξήγηση για το τι συνέβη κατά τη διάρκεια της ανταρσίας της Wagner - και για την εισβολή στην Ουκρανία που οδήγησε σε αυτήν.
Ο άνθρωπος Πούτιν, κατά την άποψη του Παβλόφσκι, είναι περίπου "ο χρήστης της υπογραφής Πούτιν". Δεν είναι δικτάτορας, καθώς διοικεί ένα κράτος "ρευστής κατάστασης" και όχι μια κρατική - κυβερνητική μηχανή η οποία βασίζεται σε θεσμικούς κανόνες. Παραμένει στην κορυφή διαιρώντας και άρχοντας, παρά αναλαμβάνοντας την ευθύνη για αποφάσεις.
Το σύστημα που τον ανέβασε στην κορυφή είχε χτιστεί σε μεγάλο βαθμό υπό τον προκάτοχό του, Μπόρις Γέλτσιν. Ορίζεται από την ευκινησία, την αυθάδη ανάληψη κινδύνων, την απληστία για τους πόρους των άλλων και την ανάγκη να είσαι πάντα ένα βήμα μπροστά από τους αντιπάλους, έγραφε ο Παβλόφσκι το 2015:
"Το Σύστημα RF προέκυψε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ως ένα εξαιρετικά ευκινητό μοντέλο. Πλέον δεν περιορίζεται από την ιδεολογία, όπως τη σοβιετική εποχή και συνδυάζει εύκολα την έλλειψη διαφάνειας με μια φιλελεύθερη προσέγγιση στα περιουσιακά στοιχεία των άλλων. Δεν ενδιαφέρεται εάν οι άνθρωποι το εγκαταλείπουν ή διαβάζουν γι’ αυτό στο Διαδίκτυο. Είναι πολύ ανθεκτικό στο είδος της διαμαρτυρίας που θα μπορούσε να είχε καταστρέψει το σοβιετικό σύστημα. Το νέο του θεμέλιο είναι η κτηνώδης έλλειψη αρχών και η δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών για να σπάει και να παραβιάζει κάθε κανόνα".
Αλλαγή ηγεσίας ίσως, αλλαγή συστήματος όχι
Αυτός ο τρόπος λειτουργίας αποδεικνύεται τόσο στην εισβολή στην Ουκρανία, όσο και στον χειρισμό των μηχανορραφιών του Πριγκόζιν. Ο Πούτιν - ή το Σύστημα RF, όπως θα υποστήριζε ο Παβλόφσκι - παραβίασε ριζικά τους κανόνες και στις δύο περιπτώσεις, δείχνοντας ευελιξία και ευκινησία πάνω απ' όλα, συγχέοντας τις προσδοκίες και πάντα, ακόμη και στις πλέον ακραίες αντιξοότητες, προσπαθώντας να μείνει μπροστά από τα γεγονότα.
Οι Ρώσοι σε θέσεις εξουσίας, μεγάλες και μικρές, έχουν διαχρονικά συγχωρήσει αυτόν τον τρόπο δράσης επειδή έχουν προσαρμοστεί στη συνύπαρξη με το ληστρικό σύστημα και έχουν αποκτήσει μερίδιο στη συνέχιση της ύπαρξής του. Αυτή η υποστήριξη έρχεται, ωστόσο, με μια προειδοποίηση, σύμφωνα με τον Παβλόφσκι:
"Είναι άχρηστο να προσπαθήσει κανείς να υποκινήσει αυτόν τον συνασπισμό να διαμαρτυρηθεί ενάντια στα δικά του συμφέροντα. Ωστόσο… κάποια μέρα θα προδώσει το κράτος: απλά ταΐστε μας και μπορείτε να κάνετε ό,τι θέλετε! Υπό αυτή την έννοια, η πλειοψηφία του Πούτιν, παθητική και κομφορμιστική στις βασικές της στάσεις, θα γίνει μια μέρα πηγή μιας αποκαλυπτικής καταστροφής για τη Ρωσία. Άλλωστε, έχει ήδη αποδείξει ότι, για να διατηρήσει τη θέση του και τη συναισθηματική του ισορροπία, αυτό το μπλοκ είναι πρόθυμο να δεχτεί οποιεσδήποτε τυραννικές κινήσεις εντός και εκτός της χώρας".
Αυτή η πολύ σημαντική ομάδα γραφειοκρατών, επιτελικών στελεχών, προσωπικοτήτων των μέσων ενημέρωσης, επιβολής του νόμου δεν υπερασπίστηκε τον Πούτιν όταν απειλήθηκε η εξουσία του από τους μαχητές του Πριγκόζιν που βάδιζαν προς τη Μόσχα. Αξιωματούχοι, αξιωματικοί, ακόμη και προπαγανδιστές του Κρεμλίνου απλώς παρακολουθούσαν από το περιθώριο. Αν δεν είχε προσφερθεί στον ιδρυτή της Wagner η ευκαιρία να αποφύγει μια αιματηρή σύγκρουση και να κάνει μια νέα αρχή στη Λευκορωσία του Λουκασένκο, είναι πιθανό η πλειοψηφία να είχε αποδεχτεί τον Πριγκόζιν - ή, πιθανότατα, κάποιον από τους χορηγούς και συμμάχους του στο ρωσικό κατεστημένο - ως νέο ηγέτη, υπό την προϋπόθεση ότι το ίδιο το σύστημα θα λειτουργούσε λίγο-πολύ όπως και πριν.
Η απουσία στρατιωτικής επιτυχίας στην Ουκρανία και οι προφανείς ρωγμές στην εσωτερική ασφάλεια της Ρωσίας - ο Λουκασένκο είπε την Τρίτη ότι το Κρεμλίνο κατάφερε να συγκεντρώσει μόνο μια δύναμη περίπου 10.000 ενόπλων, συμπεριλαμβανομένων δοκίμων και αστυνομικών, για να υπερασπιστεί τη Μόσχα ενάντια στην επιδρομή της Wagner - έκανε τον Πούτιν να μοιάζει αντικαταστάσιμος. Ο "συνασπισμός" για τον οποίο μιλά ο Παβλόφσκι, η ραχοκοκαλιά του "Συστήματος RF", δεν αντιτίθεται βίαια σε μια αλλαγή στην κορυφή - μόνον όμως εάν υπάρχει εγγύηση ότι θα συνεχίσει να "τροφοδοτείται". Ο Πριγκόζιν - ή οποιοσδήποτε από τους υποστηρικτές του ανάμεσα σε στρατηγούς και ανώτερους αξιωματούχους, τώρα κάτω από ένα σύννεφο καχυποψίας χάρη στην αναποφασιστικότητα τους και την ταυτόχρονη αφοσίωση του Πριγκόζιν στα ιδιωτικά του συμφέροντα και στα συμφέροντα των μισθοφόρων του - θα είχε παράσχει μια τέτοια εγγύηση επειδή είναι μέρος του συστήματος.
Αντίθετα, κάποιος όπως ο Ναβάλνι θα ήταν εξαιρετικά ανατρεπτικός στα μάτια του "συνασπισμού". Εάν ένας τέτοιος εξωτερικός προς το σύστημα παράγοντας συγκέντρωνε την απαραίτητη δύναμη για να εισβάλει στο Κρεμλίνο και σε μερικά άλλα κτίρια στη Μόσχα - είναι σαφές τώρα ότι η Wagner, με έως και 10.000 σκληρούς μαχητές, είχε όντως αυτή τη δυνατότητα - οι ενδιαφερόμενοι "μέτοχοι" του συστήματος σε κάθε επίπεδο θα κινδύνευαν να καταστραφούν, είτε ως μέρος μιας διαδικασίας εκκαθαρίσεων είτε ως θύματα μιας σοβαρής προσπάθειας για τη δημιουργία θεσμών. Γι' αυτό ο Ναβάλνι δικάζεται για υποτιθέμενα σχέδια ανατροπής του καθεστώτος - και ο Πριγκόζιν δεν θα δικαστεί για μια πραγματική απόπειρα να το κάνει με ένοπλη δύναμη (ακόμα και αν, σύμφωνα με τη φύση του Συστήματος RF, μπορεί ξαφνικά να πέσει νεκρός από εξωδικαστικά αίτια).
Είναι σημαντικό να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ του Συστήματος RF και του Πούτιν, ο οποίος απλώς το προσωποποιεί σήμερα. Εάν αλλάξει η προσωπικότητα του επικεφαλής αλλά το σύστημα παραμείνει άθικτο, οποιοδήποτε όφελος για την Ουκρανία και τη Δύση θα είναι μόνο προσωρινό.
0 Σχόλια