Στην αρχή της μεγαλύτερης κρίσης...

Του Κώστα Στούπα

Η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού τις τελευταίες εβδομάδες καλλιεργεί σε πολλούς την εκτίμηση πως η οικονομική κρίση βαίνει προς κάποιου είδους εκτόνωση και άρα ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση για την επάνοδο στην... κανονικότητα των μηδενικών επιτοκίων και άρα και της ευημερίας με δανεικά...

Τούτο ενέχει ιδιαίτερα υψηλό ρίσκο. Ο πληθωρισμός αποτελεί μόνο μια παράμετρο της κρίσης και ο ίδιος συναρτάται πολλών παραγόντων. Όπως αναφέραμε τη Δευτέρα που πέρασε, σε αυτήν την φάση η αποκλιμάκωση των ενεργειακών τιμών, λόγω και της χειμερινής καλοκαιρίας, ρίχνει τον πληθωρισμό. Αργότερα όταν στην Ευρώπη θα χρειαστούμε περισσότερη θέρμανση και οι αποθήκες LNG θα χρειαστεί να γεμίσουν, οι τιμές θα ανέβουν ξανά...

Η άνοδος των ενεργειακών τιμών δεν οφείλεται μόνο στον πόλεμο της Ουκρανίας. Για την ακρίβεια, η άνοδος είχε ξεκινήσει πριν από αυτόν. Λόγω του χείριστου σχεδιασμού της ενεργειακής μετάβασης, οι εταιρείες εξόρυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, τα τελευταία χρόνια, είχαν σταματήσει να πραγματοποιούν επενδύσεις στην ανεύρεση και εξόρυξη νέων κοιτασμάτων.

Τούτο ήταν λογικό. Αν σε 15 χρόνια τα περισσότερα αυτοκίνητα θα είναι ηλεκτρικά και οι ΑΠΕ θα καλύπτουν μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών αναγκών, οι τιμές των υδρογονανθράκων θα καταρρεύσουν και οι νέες επενδύσεις δεν θα αποσβεστούν ποτέ.

Αυτό όμως πλέον φαίνεται να αμφισβητείται. Ο ζήλος με τον οποίο οι πετρελαϊκές εταιρείες "οργώνουν" τα ελληνικά πέλαγα για αναζήτηση νέων κοιτασμάτων, παρά τις γεωπολιτικές εντάσεις, το αποδεικνύει...

Η ενεργειακή μετάβαση φαίνεται πως επιμηκύνεται παρά την κλιμάκωση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης.

Όμως δεν είναι μόνο η ενεργειακή μετάβαση και οι γεωπολιτικές αναταράξεις που δημιουργούν αναθεωρητικές δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Τουρκία και λίαν συντόμως η Κίνα που προβληματίζουν.

Η κρίση στην οποία εισερχόμαστε (και επ΄ουδενί δεν βρισκόμαστε στο τέλος) είναι πολυπαραγοντική.

Ορισμένα από τα βασικά αίτια περιληπτικά είναι τα εξής:

α) το υψηλό χρέος που με την άνοδο των επιτοκίων μοιάζει με θηλιά στο λαιμό...

β) Η γεωπολιτική ένταση που προκύπτει από την αμφισβήτηση του στάτους από τις ανεθεωρητικές δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Τουρκία και η Κίνα...

γ) Η κυοφορούμενη αμφισβήτηση του δολαρίου και του Ευρώ στις διεθνείς συναλλαγές.

δ) Η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης που θα αυξήσει το κόστος παραγωγής. Ήδη οι εφοδιαστικές αλυσίδες ανασχεδιάζονται και μέρος της παραγωγής μεταφέρεται εγγύτερα της Δύσης.

ε) Οι χαλαρές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές στη Δύση έχουν δημιουργήσει "φούσκες" και οι "φούσκες" έχουν προκαλέσει διεύρυνση της ανισότητας, άνοδο του λαϊκισμού και κοινωνικό και πολιτικό διχασμό. Επιπλέον, η ευημερία και ιδίως με δανεικά έχει δημιουργήσει μαλθακούς και φιλήδονους πολίτες που δυσκολεύονται να πάρουν σωστές αποφάσεις όταν αυτές απαιτούν προσπάθεια, στερήσεις και θυσίες.

ζ) Η δημογραφική γήρανση σε συνδυασμό με την πληθυσμιακή έκρηξη στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική και τις μεταναστευτικές πιέσεις που τείνουν να λάβουν το χαρακτήρα εισβολής, είναι άλλη μια πρόκληση...

Όλα αυτά μαζί οδηγούν σε μια οικονομική, γεωπολιτική και πολιτισμική κρίση της οποίας η πρόσφατη αναζωπύρωση του πληθωρισμού δεν αποτελεί παρά την κορυφή του παγόβουνου.

Η κρίση σε διαγράμματα

α) Ο πληθωρισμός όταν ξεπερνάει κάποιο επίπεδο συνήθως οφείλεται σε πολλές αιτίες και διατηρείται για πολλά χρόνια ψηλά μέχρι οι άνθρωποι και τα κράτη να αλλάξουν συμπεριφορές.

Κατά τις δεκαετίες του ’60 και ’70 π.χ., η άνοδος ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ’60, εκδηλώθηκε σε τρία κύματα και κορυφώθηκε το 1980 με διψήφια επιτόκια. Αν προσέξετε στο διάγραμμα κάθε αποκλιμάκωση συνοδευόταν από σημαντική ύφεση. Την περίοδο 1970-1985 (15 έτη) υπήρξαν τέσσερις υφέσεις με μεγαλύτερη διάρκεια από ό,τι οι τέσσερις υφέσεις που ακολούθησαν στα επόμενα 40 χρόνια.

Η υποχώρηση του πληθωρισμού θα μπορούσε να αποδειχτεί προσωρινή λοιπόν...

β) Ο κύκλος των επιτοκίων...

Στο επόμενο διάγραμμα μπορούμε να δούμε πως την πληθωριστική περίοδο 1960-1980 τα επιτόκια στις ΗΠΑ ανέβηκαν από το 4% στο 14% και μόνο τότε ξεκίνησε η οριστική αποκλιμάκωση του πληθωρισμού. Η πτώση της "Σοβιετίας" και η έξοδος της Κίνας από τον μαοϊκό μεσαίωνα εκκίνησαν την παγκοσμιοποίηση, η οποία συνέτεινε στον αποπληθωρισμό και στη διατήρηση των χαμηλών επιτοκίων. Η κατάσταση αυτή επέτρεψε στα επιτόκια να κινηθούν για 40 χρόνια όλο και χαμηλότερα... και στο χρέος όλο και υψηλότερα. Σήμερα ίσως βρισκόμαστε στο σημείο αναστροφής του μακροπρόθεσμου κύκλου των επιτοκίων...

γ) Τα χρηματιστήρια

Τα χρηματιστήρια είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στα επιτόκια. Τα όλο και χαμηλότερα επιτόκια τα τελευταία 40 χρόνια ώθησαν τα χρηματιστήρια όλο και υψηλότερα. Οι διορθώσεις μπορεί να ήταν βίαιες αλλά ήταν πάντα σύντομες. Αν έχει αλλάξει το περιβάλλον του πληθωρισμού και των επιτοκίων τώρα, τότε ενδέχεται να έχει αλλάξει και αυτό των χρηματιστηρίων...

δ) Ο χρυσός

Το αποτελεσματικότερο "φάρμακο" εναντίον του πληθωρισμού κατά το παρελθόν έχει αποδειχτεί ο χρυσός. Κατά τη δεκαετία του ’70 η τιμή του χρυσού σχεδόν εξαπλασιάστηκε σε σημερινές αποπληθωρισμένες τιμές δολαρίου. Η τελευταία άνοδος του χρυσού ξεκίνησε μετά το κραχ του 2000 όταν ξεκίνησαν οι χαλαρές νομισματικές πολιτικές.

ε) Η ρευστότητα

Η υπερβάλλουσα ρευστότητα που δημιουργούν οι κεντρικές τράπεζες με τα μηδενικά επιτόκια και τα προγράμματα ποσοτική χαλάρωσης κινούνται σε πλήρη αντιστοιχία με τις τιμές των μετοχών και των ακινήτων...