Toυ Κώστα Ράπτη
Σχολιάζοντας προ μηνός το αίτημα της ουκρανικής κυβέρνησης προς τις ΗΠΑ για χορήγηση υγροποιημένου φυσικού αερίου με αποπληρωμή εντός διετίας, ο άλλοτε πρόεδρος της Ρωσίας (2008-2012) και νυν αντιπρόεδρος του πανίσχυρου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, σχολίασε χλευαστικά: "Ποιος είπε ότι θα υπάρχει Ουκρανία στον χάρτη μετά από δύο χρόνια;".
Και πράγματι, η Ουκρανία, όπως γνωρίζαμε μέχρι πρότινος, αποτελεί ήδη παρελθόν, εφόσον, μετά την ενσωμάτωση της Κριμαίας το 2014, άλλες τέσσερις ουκρανικές επαρχίες προσαρτήθηκαν τώρα στη Ρωσική Ομοσπονδία, σε μία εξέλιξη που όχι μόνο μένει να φανεί, όσο διαρκεί ο πόλεμος, αν είναι αντιστρεπτή, αλλά ίσως και να μην αποτελεί καν την τελευταία λέξη της Μόσχας ως προς τον μικρότερο γείτονά της.
Το να κανιβαλίζεται κατ' αυτό τον τρόπο η εδαφική επικράτεια ενός ανεξάρτητου κράτους αποτελεί εξέλιξη κολοσσιαίων διαστάσεων στη διεθνή αρχιτεκτονική, που δεν μπορεί να μείνει περιορισμένη στις συγκεκριμένες χωροχρονικές συντεταγμένες. Μήπως, λοιπόν, το απαραβίαστο των κρατικών συνόρων, στο οποίο είχαμε εθιστεί επί πολλές δεκαετίες, βρίσκεται πια "εκτός συρμού" και το μέλλον ανήκει σε όσους αποτολμούν τον βίαιο επανασχεδιασμό τους; Μήπως ανατέλλει μια νέα "εποχή των νταήδων";
Διόλου τυχαία, από την πλευρά του, ο επικεφαλής του αμερικανικού Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Μαρκ Μίλι, δήλωσε μόλις προχθές ότι "αν ηττηθεί η Ουκρανία, θα καταρρεύσει η παγκόσμια τάξη".
Δυο κορυφαίες αρχές σε σύγκρουση
Το οικοδόμημα του Διεθνούς Δικαίου έχει βεβαίως το απαραβίαστο των συνόρων ως την κυριότερη καταστατική αρχή του. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς αλλαγές συνόρων που δεν προκύπτουν βίαια, κλονίζοντας έτσι το θεμέλιο του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος στηρίζεται στην ισοτιμία κυρίαρχων κρατών, στην υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας τους, καθώς και τη διαφύλαξη της ειρήνης.
Συμβαίνει, ωστόσο, το Διεθνές Δίκαιο να αποδίδει εξίσου κορυφαία σημασία στην αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνών, γεγονός το οποίο όχι σπάνια αντιβαίνει προς την αρχή του απαραβίαστου των συνόρων, όπως αποδεικνύει η ύπαρξη πληθώρας εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, καθώς και μειονοτικών ζητημάτων ανά τον κόσμο. Την αντίφαση δεν επιλύει εντέλει παρά ο εκάστοτε διεθνής συσχετισμός.
Αλλά και επ' αυτού κρίσιμης σημασίας είναι η ευρωστία του υφιστάμενου πλαισίου, που στηρίζεται στη συνεργασία των μεγάλων δυνάμεων. Η αποδυνάμωση του ΟΗΕ στις μέρες μας είναι προφανής, ενώ το Συμβούλιο Ασφαλείας προφανώς παραλύει όταν έχει να εξετάσει τη συμπεριφορά ενός μόνιμου μέλους του. Η δε προειδοποίηση της Ρωσίας ότι θα διακόψει τις σχέσεις της με τη Γενική Γραμματεία εάν αυτή προχωρήσει σε έρευνα για την προμήθεια ιρανικών drones από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις συνιστά πρωτοφανή εξέλιξη.
Είναι σε αυτό το πλαίσιο που οδηγείται σήμερα η Μόσχα να επικαλείται, προκειμένου να προσδώσει νομιμοφάνεια στις κινήσεις της, την αρχή της αυτοδιάθεσης, η οποία, υποτίθεται, εκπληρώνεται με την προσάρτηση ουκρανικών περιοχών κατοικούμενων από ρωσόφωνο πληθυσμό. Εξού και η "βούληση" των κατοίκων αποτυπώθηκε σε "δημοψηφίσματα" – των οποίων, ωστόσο, είχε προηγηθεί η ρωσική στρατιωτική επέμβαση, όπως άλλωστε και το 2014 στην Κριμαία είχαν αναλάβει να δράσουν προληπτικά τα "μικρά πράσινα ανθρωπάκια".
Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικό ότι πριν από το ξέσπασμα της ουκρανικής κρίσης η ίδια η Ρωσία είχε αποφύγει αποφάσεις που θα παραβίαζαν τυπικά την αρχή του απαραβίαστου των συνόρων στην ταραγμένη μετασοβιετική περιφέρειά της (π.χ. αναγνωρίζοντας την αποσχισθείσα από τη Μολδαβία "Δημοκρατία της Υπερδνειστερίας" ή τη "Δημοκρατία του Αρτσάχ" στο Ναγκόρνο Καραμπάχ) ή που θα εμφάνιζαν την ίδια να επωφελείται εδαφικά από τον ακρωτηριασμό γειτόνων της (π.χ. προσαρτώντας την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία, που με ρωσική βοήθεια αποσχίστηκαν από τη Γεωργία και αυτοανακηρύχθηκαν σε ανεξάρτητες δημοκρατίες).
"Απελευθερωτικές" προθέσεις, άλλωστε, διακήρυξαν ότι είχαν οι περισσότεροι εισβολείς στη νεότερη ιστορία. Και συχνά αυτό συνέβη στο όνομα καταπιεζόμενων πληθυσμών – μολονότι, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, η υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους δεν δικαιολογεί ευθύγραμμα την αλλαγή συνόρων, ούτε αναδρομικά νομιμοποιεί τη στρατιωτική επιθετικότητα, η οποία κατά το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης αποτελεί "ιδιώνυμο" κορυφαίο αδίκημα.
Επεκτατισμός α λα Τούρκα
Άλλοι, πάλι, δεν χρειάζονται για τη δικαιολόγηση των επεκτατικών τους σχεδιασμών παρά να... συνομιλήσουν με την καρδιά τους. Οι αναφορές του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν στα "σύνορα της καρδιάς" του είναι αρκούντως αμφίσημες, ώστε να παραπέμπουν κατά την αθωότερη ανάγνωση σε στενότερους δεσμούς με εθνοτικά, θρησκευτικά ή άλλως πως συγγενεύοντες πληθυσμούς εκτός επικράτειας. Στην πραγματικότητα, όμως, αποτελούν την πλάγια εκφορά ενός αναθεωρητικού μηνύματος, ιδίως αν συνδυαστούν με τις αναφορές στον "Εθνικό Όρκο" του 1920, ο οποίος προέβλεπε για την Τουρκία μία έκταση σημαντικά μεγαλύτερη από τη σημερινή, καθώς βέβαια και με την ίδια την τουρκική πρακτική της παράνομης στρατιωτικής παρουσίας όχι μόνο στην Κύπρο από το 1974, αλλά και στη βόρεια Συρία ή το βόρειο Ιράκ, στο πλαίσιο "αντιτρομοκρατικών" επιχειρήσεων των τελευταίων ετών.
Τα επικίνδυνα προηγούμενα της πρόσφατης και μη Ιστορίας
Όλα αυτά μοιάζουν βγαλμένα από παλαιότερες εποχές, όταν το Διεθνές Δίκαιο δεν είχε προσλάβει την ανεπτυγμένη του μορφή και οι "μεγάλοι" του πλανήτη (και κοντά σε αυτούς και ορισμένοι κατάλληλα προωθημένοι φιλόδοξοι "μεσαίοι") προχωρούσαν σε μοιρασιές εδαφών, χωρίς την ανάγκη τήρησης των προσχημάτων της σύγχρονης εποχής.
Κάποτε αυτό έπαιρνε τη μορφή της διανομής ολόκληρων ηπείρων, όπως στο αποικιακό Scamble for Africa του 19ου αιώνα και διόλου σπανίως έθετε τα θεμέλια συγκρούσεων πολύ ευρύτερων από το συγκεκριμένο επίδικο. Αρκεί να αναλογισθεί κανείς πώς η προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην Αυστρο-Ουγγαρία και κατόπιν η δολοφονία του Αυστριακού διαδόχου από Σέρβο εθνικιστή λειτούργησε ως η θρυαλλίδα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ή το πώς η επεκτατική ορμή του Χίτλερ προοικονομήθηκε από την άνευ σοβαρών διεθνών αντιδράσεων προσάρτηση της Αυστρίας και της Σουδητίας.
Ποιος μιλά για κατοχή;
Στη μεταπολεμική εποχή δεν έλειψαν, βέβαια, οι στρατιωτικές επεμβάσεις εναντίον κυρίαρχων κρατών (με "πρωταθλητή" τις ΗΠΑ), ούτε, από την άλλη, οι αλλαγές συνόρων, που όμως είχαν κυρίως να κάνουν με τη διάλυση ομοσπονδιακών οντοτήτων. Ο συνδυασμός και των δύο σε μία πράξη κατάκτησης, στην περίπτωση της Ουκρανίας, συνιστά επικίνδυνο προηγούμενο.
Ωστόσο, η ίδια η Δύση που το καταγγέλλει δεν αντιμετωπίζει τα σύνορα των άλλων με αντίστοιχη ευλάβεια. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι η κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών (και των συριακών υψωμάτων του Γκολάν) από το Ισραήλ συνεχίζεται απρόσκοπτα από το 1967 ή της βόρειας Κύπρου από την Τουρκία από το 1974. Είναι και το προηγούμενο της βίαιης απόσπασης του Κοσόβου από τη σερβική επικράτεια και η ανεξαρτητοποίησή του δίχως καν δημοψήφισμα, για την οποία το Διεθνές Δικαστήριο σήκωσε τους ώμους, επικαλούμενο την αρχή της αυτοδιάθεσης. Η δε ειρωνεία της ιστορίας, θέλησε να αναγνωρίσει πρόσφατα ο Τζο Μπάιντεν την προσάρτηση της Δυτικής Σαχάρας στο Μαρόκο προκειμένου να συσφίξει τις σχέσεις με το Ραμπάτ.
0 Σχόλια