O πόλεμος έρχεται - ένας όχι και τόσο μεγάλος πόλεμος του Βορρά.
Του Niall Ferguson
Ας μην ξεγελιόμαστε από τη συνομιλία της περασμένης Πέμπτης μεταξύ του
προέδρου της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και του ομολόγου του των ΗΠΑ Τζο
Μπάιντεν, με την υπόσχεση για περαιτέρω διαπραγματεύσεις τον Ιανουάριο. Όταν
μία πλευρά είναι προσανατολισμένη στον πόλεμο, αυτού του είδους η
διπλωματική δραστηριότητα συχνά συνεχίζεται μέχρι και λίγες ώρες πριν
αρχίσουν οι εχθροπραξίες. Δεν πρέπει να παραπλανηθούμε: ο Πούτιν έχει θέσει
ως στόχο την διεξαγωγή πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.
Αιφνιδιασμός; Όχι ακριβώς
Εκείνο που πλησιάζει είναι το αντίθετο μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης - αν και
χωρίς αμφιβολία, όταν συμβεί, ο Μπάιντεν θα επιμείνει ότι, όπως με την
μετάλλαξη Όμικρον του κορονοϊού, κανείς δεν θα μπορούσε να το είχε
προβλέψει.
Τον Ιούλιο, ο Πούτιν δημοσίευσε ένα εκτενές δοκίμιο, "Σχετικά με την
Ιστορική Ενότητα των Ρώσων και των Ουκρανών", στο οποίο υποστήριξε με ένταση
ότι η ανεξαρτησία της Ουκρανίας ήταν μια μη βιώσιμη ιστορική ανωμαλία.
Κατέστησε έτσι απολύτως σαφές ότι εξετάζει την κατάληψη της χώρας αυτής με
πρότυπο το Anschluss της Αυστρίας το 1938 από πλευράς της ναζιστικής
Γερμανίας. Ακόμη και πριν κάνει την εμφάνισή του στη δημόσια σφαίρα το
δοκίμιο του Πούτιν, η Ρωσία είχε αναπτύξει περίπου 100.000 στρατιώτες κοντά
στα βόρεια, ανατολικά και νότια σύνορα της Ουκρανίας.
Οι ειδήσεις αυτές τις ημέρες μού θυμίζουν δυσάρεστα το έργο του Άγγλου
ιστορικού A.J.P. Taylor "Origins of the Second World War", το οποίο
ανιχνεύει τα διπλωματικά βήματα που οδήγησαν από τον κατευνασμό στο ξέσπασμα
του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1938 και το 1939.
Επανειλημμένα τον τελευταίο χρόνο, ο Ρώσος πρόεδρος έχει προειδοποιήσει περί
"κόκκινων γραμμών" σε σχέση με την ασφάλεια της Ρωσίας, η υπέρβαση των
οποίων θα προκαλούσε "ασύμμετρη απάντηση". Στις 30 Νοεμβρίου, για
παράδειγμα, δήλωσε ότι "εάν εμφανιστούν κάποιου είδους συστήματα κρούσης στο
έδαφος της Ουκρανίας… θα πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι αντίστοιχο σε σχέση
με εκείνους που μας απειλούν".
Στις 17 Δεκεμβρίου, η Ρωσία εξέδωσε άτυπο τελεσίγραφο προς τις ΗΠΑ και τον
Οργανισμό του Συμφώνου του Βορείου Ατλαντικού (ΝΑΤΟ), θεμέλιο λίθο της
ευρωπαϊκής ασφάλειας από την ίδρυσή του το 1949, δημοσιεύοντας δύο προσχέδια
συμφωνιών ασφαλείας, το ένα ως διμερή Συνθήκη ΗΠΑ-Ρωσίας και το άλλο ως
πολυμερή Συμφωνία ΝΑΤΟ-Ρωσίας. Τα έγγραφα θέτουν έξι βασικά αιτήματα:
-Το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να κάνει δεκτά νέα μέλη, συμπεριλαμβανομένης της
Ουκρανίας.
-Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να αναπτύξουν πυραύλους μικρού ή μέσου
βεληνεκούς εντός της εμβέλειας του ρωσικού εδάφους.
-Οι ΗΠΑ δεν πρέπει να τοποθετούν πυρηνικά όπλα στο εξωτερικό.
-Το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να αναπτύξει δυνάμεις ή όπλα σε κράτη-μέλη που
εντάχθηκαν σε αυτό μετά τη λεγόμενη Ιδρυτική Πράξη Κατανόησης ΝΑΤΟ-Ρωσίας
του Μαΐου 1997. Αυτό περιλαμβάνει όλα τα πρώην κράτη του Συμφώνου της
Βαρσοβίας, όπως π.χ. την Πολωνία, καθώς και τα πρώην σοβιετικά κράτη της
Βαλτικής.
-Το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να διεξάγει στρατιωτικές ασκήσεις πάνω από το επίπεδο
μιας ταξιαρχίας (3.000 έως 5.000 στρατιώτες) εντός μιας συμφωνημένης ζώνης
ασφαλείας.
-Οι ΗΠΑ πρέπει να συμφωνήσουν να μην συνεργάζονται στρατιωτικά με χώρες της
πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Αναζωογόνηση
Είναι αλήθεια ότι ορισμένες από τις απαιτήσεις της Ρωσίας ισοδυναμούν με την
αναζωογόνηση διακανονισμών ασφαλείας που είχαν υπογράψει στο παρελθόν το
ΝΑΤΟ και η Μόσχα. Μια απαγόρευση ανάπτυξης πυραύλων μικρού ή μέσου
βεληνεκούς, για παράδειγμα, θα έμοιαζε με την αναβίωση της Συνθήκης για τις
Πυρηνικές Δυνάμεις Μέσου Βεληνεκούς, η οποία κατέρρευσε το 2019 μετά τους
ισχυρισμούς των ΗΠΑ περί ρωσικών παραβιάσεων.
Μια συμφωνία για τη μη ανάπτυξη δυνάμεων του ΝΑΤΟ σε πρώην κράτη-μέλη του
Συμφώνου της Βαρσοβίας θα επαναφέρει την προ 25ετίας Ιδρυτική Πράξη
Κατανόησης ΝΑΤΟ-Ρωσίας, την οποία το ΝΑΤΟ πάγωσε εν μέρει μετά την
προσάρτηση της ουκρανικής Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Το ΝΑΤΟ εξακολουθεί
να μην εγκαθιστά μόνιμα στρατεύματα στην Ανατολική Ευρώπη επειδή ποτέ δεν
κατήργησε επίσημα τη συγκεκριμένη Πράξη. Τα όρια που προτείνει η Ρωσία στις
στρατιωτικές ασκήσεις θυμίζουν ομοίως τη Συνθήκη για τις Συμβατικές Ένοπλες
Δυνάμεις στην Ευρώπη, της οποίας την ισχύ ανέστειλε η Μόσχα το 2007.
Ωστόσο, από το 2017 η συμμαχία έχει "εναλλάξει" περίπου 1.100 στρατιώτες σε
κάθε μια από τις Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία και Πολωνία, στο πλαίσιο της
πολιτικής της για ενισχυμένη παρουσία εμπροσθοφυλακής. (Ο όρος "εναλλαγή"
χρησιμοποιήθηκε με την επιμονή της Γερμανίας για να αποφευχθεί η ρητή
παραβίαση της Ιδρυτικής Πράξης Κατανόησης ΝΑΤΟ-Ρωσίας). Ο τερματισμός της
εναλλαγής θα ήταν μια σημαντική παραχώρηση προς τη Μόσχα.
Οι ρωσικές απαιτήσεις περιλαμβάνουν επίσης αρκετά προφανώς "απαράδεκτους"
για τη Δύση όρους. Το ΝΑΤΟ είναι εξαιρετικά απίθανο να ανακαλέσει την
υπόσχεσή του, η οποία δόθηκε το 2008, για ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας
και της Γεωργίας. Ακόμη και αν ο Μπάιντεν επιθυμούσε να δεχτεί το αίτημα της
Ρωσίας να τερματίσουν οι ΗΠΑ τη στρατιωτική συνεργασία με την Ουκρανία, το
Κογκρέσο είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα του το επέτρεπε και θα μπορούσε
δυνητικά να νομοθετήσει μόνο του τη σχετική στρατιωτική βοήθεια. Τέλος, η
απαίτηση της Ρωσίας να μην τοποθετούν οι ΗΠΑ πυρηνικά όπλα στο εξωτερικό θα
ανέτρεπε μια θεμελιώδη αρχή του ΝΑΤΟ - την ανταλλαγή πυρηνικών όπλων μεταξύ
των κρατών-μελών του.
Νέα Γιάλτα
Συνολικά, οι ρωσικές απαιτήσεις δεν συνεπάγονται τίποτε λιγότερο από μια
"νέα Γιάλτα" που θα παραχωρούσε ουσιαστικά στη Ρωσία μια σφαίρα επιρροής που
θα εκτείνεται σε όλες τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Ανατολικής
Ευρώπης, όπως η αρχική Συμφωνία της Γιάλτας του 1945, καθώς και διάβρωση της
ασφάλειας χωρών του πάλαι ποτέ Συμφώνου της Βαρσοβίας. Τέτοιες απαιτήσεις θα
άξιζε να συζητηθούν μόνον εάν η Ρωσία πρόσφερε κάτι σημαντικό σε αντάλλαγμα
- για παράδειγμα, μια απόσυρση όλων των δυνάμεών της από το ουκρανικό
έδαφος. Ωστόσο ο Πούτιν δεν έχει καμία διάθεση να κάνει παραχωρήσεις.
Ετοιμάζει απλώς ένα casus belli.
Στις 23 Δεκεμβρίου, ο Πούτιν έδωσε τη συνηθισμένη του μαραθώνια συνέντευξη
Τύπου για το τέλος του έτους. Εξήγησε ότι ακόμη και αν οι "κόκκινες γραμμές"
της Ρωσίας, σε επίπεδο εγγυήσειων ασφαλείας, πληρούνταν στα χαρτιά, η Ρωσία
δεν θα μπορούσε και πάλι να εμπιστευτεί τις διαβεβαιώσεις των ΗΠΑ, καθώς οι
τελευταίες τού έχουν πει στο παρελθόν "κατάφωρα ψεύδη" για την επέκταση του
ΝΑΤΟ.
Το να έχουν οι ΗΠΑ επιθετικά όπλα κρούσης στο "κατώφλι της Ρωσίας", είπε,
ήταν σαν να έχει η Ρωσία τέτοια όπλα στον Καναδά ή το Μεξικό. Ερωτηθείς από
έναν δημοσιογράφο εάν η Ρωσία είναι θυμωμένη, ανέφερε τα λόγια του τσαρικού
υπουργού Εξωτερικών του 19ου αιώνα, πρίγκιπα Γκορτσάκοφ: "Η Ρωσία δεν είναι
θυμωμένη, αλλά συγκεντρώνεται" - ή πιο σωστά "συγκεντρώνει δυνάμεις".
Πέτρος ο Μέγας και όχι Στάλιν
Δυτικοί σχολιαστές κάνουν συχνά το λάθος να πιστεύουν ότι στόχος του Πούτιν
είναι να αναβιώσει τη Σοβιετική Ένωση, υπενθυμίζοντας το περιβόητο σχόλιό
του το 2005 ότι η κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας ήταν "η μεγαλύτερη
γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα".
Κρίνοντας το ζήτημα από τις αδίστακτες μεθόδους τις οποίες ακολούθησε η
κυβέρνησή της Ρωσίας έναντι της Memorial - οργανισμού αφιερωμένου στη
διατήρηση των αποδεικτικών στοιχείων των εγκλημάτων του σοβιετικού
συστήματος και στη μνήμη των εκατομμυρίων θυμάτων του - ο Πούτιν αποτίει
πράγματι κάποιον μικρό φόρο τιμής στην απειλητική "σκιά" του Στάλιν. Την
περασμένη εβδομάδα, δικαστήριο της Μόσχας τερμάτισε τη λειτουργία της
Memorial με το παράδοξο επιχείρημα ότι δεν είχε αναγνωρίσει δημόσια ότι ήταν
"ξένος πράκτορας".
"Η Memorial δημιουργεί μια ψεύτικη εικόνα της Σοβιετικής Ένωσης ως
τρομοκρατικού κράτους", δήλωσε ο Ρώσος δημόσιος κατήγορος Αλεξέι Ζαφιάροφ,
πριν από την ανακοίνωση της ετυμηγορίας του δικαστηρίου. "Μας κάνει να
μετανοούμε για το σοβιετικό παρελθόν, αντί να θυμόμαστε την ένδοξη ιστορία…
πιθανώς επειδή κάποιος πληρώνει τη συγκεκριμένη οργάνωση".
Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τον Ζαφιάροφ να έχει έναν δεύτερο ρόλο
στο "The Master and Margarita", την αξέχαστη απεικόνιση με όρους μαγικού
ρεαλισμού της εποχής του Στάλιν από τον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Κι όμως, δεν
είναι η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν την επιστροφή της οποίας "λαχταρά" ο
Πούτιν.
Είναι η ανερχόμενη Ρωσική Αυτοκρατορία του Μεγάλου Πέτρου. Το κατέστησε
ιδιαίτερα σαφές σε μια συναρπαστική συνέντευξη με τον Lionel Barber, τότε
διευθυντή σύνταξης των Financial Times, το 2019. "Ένα πανύψηλο χάλκινο
άγαλμα του οραματιστή τσάρου δεσπόζει πάνω από το τελετουργικών λειτουργιών
γραφείο του στην αίθουσα του υπουργικού συμβουλίου", σημείωνε ο Barber. Ο
Πέτρος Α’ είναι ο "αγαπημένος ηγέτης" του Πούτιν. "Θα ζει", δήλωσε ο Ρώσος
πρόεδρος, "όσο ο σκοπός για τον οποίο έζησε είναι ζωντανός".
Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος
Για να καταλάβετε τι ακριβώς εννοούσε ο Πούτιν με αυτό, πρέπει να ταξιδέψετε
τρεις αιώνες πίσω, στην εποχή του Μεγάλου Βόρειου Πολέμου (1700–1721).
Η κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη της βόρειας Ευρώπης εκείνες τις μέρες δεν ήταν
η Ρωσία αλλά η Σουηδία, τότε υπό την ηγεσία του πιο ξεχωριστού Σκανδιναβού
πολέμαρχου, του Καρόλου ΙΒ’. Ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος έθεσε τον Κάρολο
εναντίον του Φρειδερίκου Δ', βασιλιά της Δανίας και της Νορβηγίας, του
Αύγουστου του Ισχυρού, που ήταν ταυτόχρονα ηγεμόνας της Σαξονίας, βασιλιάς
της Πολωνίας και μεγάλος δούκας της Λιθουανίας και του Μοσχοβίτη τσάρου,
Πέτρου του Α’. Μέχρι το 1709, ο Σουηδός είχε νικήσει και τον Φρειδερίκο και
τον Αύγουστο. Βρήκε όμως τον "μάστορά" του στον Τσάρο Πέτρο.
Στη μάχη της Πολτάβας (8 Ιουλίου 1709), ο Μέγας Πέτρος κέρδισε τη
σημαντικότερη νίκη της βασιλείας του. Λόγω των ρωσικών τακτικών "καμένης
γης", ο σουηδικός στρατός είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει την προέλασή του
προς τη Μόσχα και, αντ' αυτής, βάδισε νότια για να δημιουργήσει χειμερινά
καταφύγια. Η τοποθεσία την οποία επέλεξε ο Κάρολος ΙΒ’, η πόλη Πολτάβα,
βρίσκεται περίπου 200 μίλια ανατολικά του Κιέβου. Σήμερα βρίσκεται στην
ανατολική Ουκρανία, όχι μακριά από τις διαμφισβητούμενες περιοχές γύρω από
το Λουχάνσκ και το Ντόνετσκ, οι οποίες ελέγχονται από αποσχιστές που
υποστηρίζονται από τη Ρωσία.
Πού βρισκόταν τότε η Πολτάβα; Σίγουρα όχι στη Ρωσία. Αλλά δεν θα μπορούσε να
πει κανείς πραγματικά ότι ήταν στην Ουκρανία - όχι τουλάχιστον με τη
σύγχρονη έννοια του όρου. Όταν ο Ιβάν Μαζέπα, χετμάνος της Ζαπορόζιας των
Κοζάκων, πήρε το μέρος του Σουηδού βασιλιά, ανέφερε ότι ενεργούσε "για το
κοινό καλό της μητέρας μας, της πατρίδας μου, φτωχής Ουκρανίας, όλης της
Ζαποροζίας και του έθνους της Μικρής Ρωσίας…"
Το Χετμανάτο των Κοζάκων είχε ιδρυθεί το 1649 από τον Μπογκντάν Χμελνίτσκι,
ο οποίος είχε απορρίψει την πολωνική κυριαρχία στα ρουθηναϊκά παλατινάτα της
Volhynia, του Bratslav, του Κιέβου και του Chernihiv, αν και κατέληξε να
περιοριστεί στην περιοχή γύρω από το Κίεβο. Εκείνο που είναι σήμερα η
Ουκρανία σήμερα αποσπάστηκε τόσο από τα δυτικά προς την κατεύθυνση της
Πολωνίας, όσο και από τα ανατολικά προς την κατεύθυνση της Μόσχας. Η Μάχη
της Πολτάβας έκρινε το ζήτημα.
Λόγω των καταστροφών των έντονων καιρικών συνθηκών του χειμώνα, ο Κάρολος
έμεινε με περίπου 22.000 Σουηδούς για να αντιμετωπίσει τους 40.000 Ρώσους
του Πέτρου συν 5.000 άτακτους στρατιώτες. Ο ίδιος ο Κάρολος τραυματίστηκε
όταν μια αδέσποτη σφαίρα χτύπησε το πόδι του. Λόγω κακής αναγνώρισης και
λαθών κατά την αρχική τους επίθεση, περίπου το ένα τρίτο των σουηδικών
δυνάμεων χάθηκε πριν από την αποφασιστική μάχη.
Με μειονέκτημα σε αριθμό ανδρών και ηττημένοι, οι Σουηδοί τράπηκαν σε φυγή.
Οι επιζώντες παραδόθηκαν στην Perevolochna, στον ποταμό Δνείπερο. Ο ίδιος ο
Κάρολος διέφυγε από τον Δνείπερο στην οθωμανική επικράτεια. Ο Πέτρος είχε
θριαμβεύσει.
Η σημασία της Πολτάβας
Η κληρονομιά της Πολτάβας ήταν διαρκής, όπως δείχνει η Lindsey Hughes στη
βιογραφία της για τον τσάρο. Σύμφωνα με το μύθο, ο Πέτρος γλίτωσε κατά τύχη
τον θάνατο σε τριες στιγμές κατά τη διάρκεια της μάχης. Μια σφαίρα τρύπησε
το τριγωνικό καπέλο του, το οποίο σώζεται στη συλλογή των προσωπικών
αντικειμένων του τσάρου στο μουσείο Ερμιτάζ. (Αν και δεν φαίνεται τρύπα από
σφαίρα, υπάρχουν ίχνη στρατιωτικής δράσης στην χάλκινη πανοπλία του, η οποία
επίσης σώζεται, στο σημείο του θώρακα).
Η Πολτάβα επίσης ενέπνευσε δύο από τους πλέον σπουδαίους πίνακες της
βασιλείας του Πέτρου, τον "Πέτρο τον Α' στη Μάχη της Πολτάβας" του J.G.
Tannauer και το "Πανόραμα της Πολτάβας" του Louis Caravaque. Γενιές Ρώσων
στρατιωτών έχουν ακούσει απαγγελίες της ομιλίας που φέρεται να είχε δώσει ο
τσάρος πριν από τη μάχη:
"Ας γνωρίζουν οι Ρώσοι στρατιώτες ότι έχει έρθει η ώρα που η μοίρα όλης της
πατρίδας έχει τεθεί στα χέρια τους, ώστε να αποφασίσουν εάν η Ρωσία θα χαθεί
ή θα ξαναγεννηθεί και αν θα βελτιώσουν την κατάστασή της. Μη νομίζετε ότι
είστε οπλισμένοι και προετοιμασμένοι να πολεμήσετε για τον Πέτρο, αλλά για
το κράτος που το έχουν εμπιστευθεί στα χέρια του Πέτρου, για τους συγγενείς
σας και για τον λαό όλης της Ρωσίας, που μέχρι τώρα ήταν η ασπίδα σας και
τώρα περιμένει την τελική απόφαση για την τύχη του (… ) Για τον Πέτρο να
ξέρετε μονάχα ότι δεν δίνει καμία αξία στη ζωή του, αν ζουν η Ρωσία και η
ρωσική ευσέβεια, δόξα και ευημερία".
Αυτή είναι η ιστορία που εμπνέει τον σημερινό Τσάρο Βλαντιμίρ, πολύ
περισσότερο από τα σκοτεινά κεφάλαια της βασιλείας του τρόμου του Στάλιν,
που θα συνδέονται για πάντα στο μυαλό της Ουκρανίας με το Holodomor, τον
γενοκτονικό ανθρωπογενή λιμό που επιβλήθηκε στην Ουκρανία στο όνομα της
αγροτικής κολεκτιβοποίησης. Είναι μια ιστορία που μας υπενθυμίζει πόσο
κρίσιμη ήταν η νίκη στο έδαφος που αποτελεί σήμερα την Ουκρανία για την
ανάδυση της Ρωσίας ως ευρωπαϊκής μεγάλης δύναμης. Μας υπενθυμίζει επίσης ότι
αυτή η περιοχή ήταν τόσο διαμφισβητούμενη στις αρχές του 18ου αιώνα όσο
είναι και σήμερα.
ΑΕΠ και πόλεμος
Είναι ο Πούτιν απλώς ένας φαντασιόπληκτος όταν φαντάζεται τον εαυτό του
κληρονόμο του Μεγάλου Πέτρου; Οχι απαραίτητα.
Δεν είναι αλήθεια, όπως ακούω συχνά να ισχυρίζονται πολλοί, ότι ο πληθυσμός
της Ρωσίας συρρικνώνεται. Στην πραγματικότητα, αυξανόταν κάθε χρόνο από το
2009 έως το 2020. Είναι αλήθεια ότι το ΑΕΠ της Ρωσίας μπορεί να είναι
μικρότερο από το ΑΕΠ της Νότιας Κορέας και μόλις στο 20% του μεγέθους
εκείνου των ΗΠΑ (με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης - PPP, σύμφωνα με
τα στοιχεία του ΔΝΤ για τις Παγκόσμιες Οικονομικές Προοπτικές για το 2020).
Aναλογιστείτε ωστόσο το οικονομικό μέγεθος των επιτιθέμενων κρατών στο
ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Βρετανός οικονομικός ιστορικός Angus
Maddison υπολόγισε ότι το ΑΕΠ της Σοβιετικής Ένωσης ήταν τότε περίπου το
μισό εκείνου των ΗΠΑ, το ΑΕΠ της Γερμανίας ήταν αντίστοιχα το 43%, της
Ιαπωνίας το 24% και της Ιταλίας το 18%. Δεν χρειάζεται να είσαι οικονομικός
Γολιάθ για να ξεκινήσεις έναν πόλεμο.
Σε κάθε περίπτωση, ο Πούτιν δεν χρειάζεται να κάνει πόλεμο με το στυλ του
1939, με ορδές τανκς να βουίζουν στα ουκρανικά χωράφια. Μια πλήρους κλίμακας
χερσαία εισβολή είναι μόνο μία από τις επιλογές του.
Θα μπορούσε επίσης να εξαπολύσει μια αμφίβια επίθεση στις ουκρανικές ακτές
στη Μαύρη Θάλασσα ή μια εκστρατεία βομβαρδισμών ακριβείας και πυραυλικών
πληγμάτων εναντίον βασικών ουκρανικών στόχων. Θα μπορούσε να καταλάβει
επιπλέον έδαφος στην ανατολική περιοχή της Ουκρανίας ενισχύοντας τον οπλισμό
των φιλορωσικών πολιτοφυλακών στην περιοχή. Ή θα μπορούσε να εξαπολύσει
μεγάλης κλίμακας επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, ακρωτηριάζοντας τις
επικοινωνίες και τις υποδομές της Ουκρανίας.
Οι πιο πρόσφατοι πόλεμοι της Ρωσίας - όχι μόνο στην Ουκρανία από το 2014,
αλλά και στη Συρία από το 2015 - έχουν χαρακτηριστεί από σταθερή, σταδιακή
κλιμάκωση και όχι από αιφνιδιαστικές εισβολές μεγάλης κλίμακας. Πρέπει να
επιστρέψετε στη Γεωργία το 2008 για να δείτε οτιδήποτε μοιάζει με ρωσικό
Blitzkrieg, αλλά ακόμη κι αυτό τελείωσε σε πέντε ημέρες και δεν συνεπαγόταν
την κατάληψη της γεωργιανής πρωτεύουσας.
Η Δύση δεν θα βοηθήσει την Ουκρανία
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την προθυμία πολλών νεαρών Ουκρανών να
πολεμήσουν για να υπερασπιστούν τη χώρα τους. Χωρίς βοήθεια, ωστόσο, έχουν
λίγες πιθανότητες. Δυστυχώς, κανείς δεν φαίνεται πιθανό να τους βοηθήσει.
Για χρόνια, οι ουκρανικές κυβερνήσεις επιδιώκουν την ένταξη στην ΕΕ και στο
ΝΑΤΟ. Ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Ντμίτρο Κοτλέμπα ανανέωσε αυτά τα
αιτήματα σε δύο άρθρα του στο Foreign Affairs τον Αύγουστο και τον Δεκέμβριο
του περασμένου έτους. Η Ουκρανία ήλπιζε να προσκληθεί να συμμετάσχει σε ένα
Σχέδιο Δράσης για την Ένταξη στο ΝΑΤΟ στη σύνοδο κορυφής της συμμαχίας τον
Ιούνιο του 2021 στις Βρυξέλλες. Τέτοια πρόσκληση δεν έφτασε ποτέ.
Το Κίεβο υπέστη ακόμη ένα πλήγμα όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν παραιτήθηκε από
κυρώσεις κατά της εταιρείας που επιβλέπει την κατασκευή του αγωγού φυσικού
αερίου Nord Stream 2, αξίας $11 δισεκατομμυρίων, που συνδέει τη Ρωσία με τη
Γερμανία. Ο αγωγός, ο οποίος έχει πλέον ολοκληρωθεί αλλά δεν λειτουργεί,
παρακάμπτει την Ουκρανία και θα στερήσει τη χώρα από ετήσια τέλη
διαμετακόμισης περίπου 2 έως 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Μαζί με τη Γεωργία και τη Μολδαβία, η Ουκρανία επιθυμεί να συμμετάσχει σε
μια νέα φάση διεύρυνσης της ΕΕ. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες δεν βιάζονται σοβαρά να
ξεκινήσουν την ενταξιακή διαδικασία. Η επίσημη δικαιολογία της ΕΕ για τη μη
επίσπευση της αίτησης ένταξης της Ουκρανίας είναι ότι η χώρα δεν πληροί
ακόμη τα κριτήρια της Κοπεγχάγης:
- Σταθερότητα των θεσμών που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα
ανθρώπινα δικαιώματα, τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων
- Λειτουργική οικονομία της αγοράς και ικανότητα αντιμετώπισης της
ανταγωνιστικής πίεσης και των δυνάμεων της αγοράς εντός της ΕΕ
- Δυνατότητα αποτελεσματικής εφαρμογής των κανόνων, των προτύπων και των
πολιτικών που συνθέτουν το σώμα του δικαίου της ΕΕ (το "ευρωπαϊκό
κεκτημένο") και τήρηση των στόχων της πολιτικής, οικονομικής και
νομισματικής ένωσης.
Οι Ουκρανοί δεν παραπονούνται αδικαιολόγητα ότι η Ρουμανία και η Βουλγαρία
μόλις και μετά βίας πληρούσαν όλα αυτά τα κριτήρια το 2006 (το έτος πριν
γίνουν μέλη της ΕΕ), ακόμη λίγότερο δε το 2000, όταν ξεκίνησαν οι ενταξιακές
τους διαπραγματεύσεις. Το γεγονός ότι ένα σημερινό μέλος της ΕΕ - η Ουγγαρία
- κατατάσσεται σήμερα όχι πολύ πάνω από την Ουκρανία στην κατάταξη πολιτικών
ελευθεριών του Freedom House, επίσης δεν περνά απαρατήρητο στους Ουκρανούς.
Ωστόσο, αυτό είναι απλώς ένα πρόσθετος λόγος για τον οποίο η ΕΕ κωλυσιεργεί.
Τόσο αντιδημοφιλής είναι ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν στις Βρυξέλλες
αυτή την περίοδο που πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες και αξιωματούχοι ανησυχούν ότι
η ειδοχή της Ουκρανίας θα προσθέσει ακόμη ένα ανελεύθερο ημιαυταρχικό
καθεστώς εντός της ΕΕ, το οποίο στη συνέχεια μπορεί να ενώσει δυνάμεις με
την Ουγγαρία, την Πολωνία και οποιαδήποτε άλλα κράτη υπό λαϊκιστική
κυβέρνηση ενάντια σε μια ολοένα και πιο δυσκίνητη Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Εάν ο Πούτιν αναλάβει στρατιωτική δράση, είναι επομένως ξεκάθαρο ότι η
Ουκρανία δεν θα λάβει σημαντική στρατιωτική υποστήριξη από τη Δύση.
Πράγματι, στις 8 Δεκεμβρίου, ο Μπάιντεν απέκλεισε ρητά το ενδεχόμενο
αποστολής αμερικανικών στρατευμάτων εκεί και ο Λευκός Οίκος καθυστέρησε την
παράδοση στρατιωτικής βοήθειας στο Κίεβο, από φόβο μήπως προκαλέσει τον
Πούτιν.
Οικονομικές κυρώσεις
Τι εννοεί λοιπόν ο Μπάιντεν όταν λέει, όπως είπε στον Πούτιν την Πέμπτη, ότι
οι ΗΠΑ "θα απαντήσουν αποφασιστικά εάν η Ρωσία εισβάλει περαιτέρω στην
Ουκρανία";
Η απάντηση είναι ότι, όπως και το 2014, η βία θα αντιμετωπιστεί με κυρώσεις.
Στις 7 Δεκεμβρίου, η Βικτόρια Νούλαντ, υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για τις
Πολιτικές Υποθέσεις, κατέθεσε στο Κογκρέσο ότι οι ΗΠΑ και η ΕΕ προετοιμάζουν
"μέτρα 1ης ημέρας, μέτρα 5ης ημέρας, μέτρα 10ης ημέρας κ.λπ.". Αρνήθηκε να
περιγράψει τις συγκεκριμένες κυρώσεις οι οποίες εξετάζονται, ωστόσο ανέφερε
ότι θα ισοδυναμούσαν με "την πλήρη απομόνωση της Ρωσίας από το παγκόσμιο
χρηματοπιστωτικό σύστημα".
Στην πράξη, αυτό πιθανώς σημαίνει ακύρωση του Nord Stream 2, κυρώσεις για το
ρωσικό κρατικό χρέος στη δευτερογενή αγορά, κυρώσεις σε κρατικές τράπεζες
(συμπεριλαμβανομένης της Sberbank of Russia, του μεγαλύτερου
χρηματοπιστωτικού ιδρύματος της χώρας), περιορισμό των μετατροπών άλλων
νομισμάτων σε ρούβλια, περιορισμό των εισαγωγών ρωσικών εμπορευμάτων και
αποκλεισμό της Ρωσίας από την Εταιρεία Παγκόσμιας Διατραπεζικής
Χρηματοοικονομικής Τηλεπικοινωνίας (SWIFT), το κυρίαρχο σύστημα για
διασυνοριακές πληρωμές μεταξύ των τραπεζών.
Αυτές είναι σίγουρα πολύ πιο σκληρές κυρώσεις από οτιδήποτε επιβλήθηκε το
2014. Ωστόσο, όλα τα μέτρα τα οποία θα επηρέαζαν σοβαρά τη Ρωσία θα είχαν
αναπόφευκτα αρνητικά αποτελέσματα για τη Δύση. Η Ρωσία το γνωρίζει αυτό,
ιδιαίτερα μετά τις κυρώσεις του 2018 στην εταιρεία αλουμινίου United Co.
Rusal International που συγκλόνισαν τις παγκόσμιες αγορές αλουμινίου και
ανάγκασαν τελικά τις ΗΠΑ να υποχωρήσουν.
Η επιβολή κυρώσεων στους Ρώσους εξαγωγείς εμπορευμάτων θα ήταν δαπανηρή όχι
μόνο για τη Ρωσία, αλλά και για πολλές άλλες χώρες. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να
προσθέσουν τη Rosneft, ρωσική εταιρεία πετρελαίου, στη μαύρη λίστα του
Υπουργείου Οικονομικών τους, ωστόσο αυτό δύσκολα θα βοηθούσε το πρόβλημα του
πληθωρισμού το οποίο αντιμετωπίζει η αμερικανική κυβέρνηση.
Οι κυρώσεις στον Nord Stream 2, οι οποίες έχουν κυριαρχήσει στην κάλυψη των
μέσων ενημέρωσης, είναι μια σχετικά μικρή τιμωρία και δεν θα επηρεάσουν την
ικανότητα της Ρωσίας να παράγει έσοδα από φυσικό αέριο. Και η Μόσχα είναι
έτοιμη να αντέξει δευτερεύουσες κυρώσεις για το δημόσιο χρέος, καθώς
διαθέτει 620 δισεκατομμύρια δολάρια σε συναλλαγματικά αποθέματα, αναλογία
χρέους προς ΑΕΠ μόλις στο 18% και προγραμματισμένα πλεονάσματα
προϋπολογισμού για τα επόμενα δύο χρόνια.
Ο πιο αδύναμος κρίκος στη στρατηγική της Δύσης είναι, φυσικά, η εξάρτηση της
Ευρωπαϊκής Ένωσης από τις αποστολές ρωσικού φυσικού αερίου, οι οποίες
αντιπροσώπευαν το 43% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ το 2020.
Ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν και ο καγκελάριος της Γερμανίας Όλαφ
Σολτς συναντήθηκαν πρόσφατα με τον πρόεδρο της Ουκρανίας Βολόντιμιρ Ζελένσκι
στις Βρυξέλλες και επανέλαβαν τις συνήθεις δεσμεύσεις για "τεράστιες
συνέπειες" και "σοβαρό κόστος" εάν η Ρωσία αναλάμβανε στρατιωτική δράση κατά
της Ουκρανίας.
Ωστόσο, η σκληρή αυτή γλώσσα υπονομεύτηκε από το κάλεσμα του Σολτς - στην
πρώτη του ομιλία ως καγκελάριος - για μια νέα Ostpolitik, μια νύξη στην
ψυχροπολεμική πολιτική του τότε καγκελαρίου της Δυτικής Γερμανίας Βίλι
Μπραντ, για εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας και
των χωρών του τότε σοβιετικού μπλοκ, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής
Γερμανίας, της Πολωνίας και της Σοβιετικής Ένωσης.
Ασύμμετρος
Ο όχι-και-τόσο-μεγάλος Πόλεμος του Βορρά ο οποίος φαίνεται ότι πρόκειται να
ξεσπάσει θα είναι ασύμμετρος από πολλές πλευρές. Οι ρωσικές δυνάμεις
φαίνεται πιθανό πως θα συντρίψουν την ουκρανική άμυνα. Η Δύση θα
αντιμετωπίσει την ενεργό ρωσική στρατιωτική δράση με οικονομικές κυρώσεις.
Το κόστος, ωστόσο, αυτών των κυρώσεων θα είναι υψηλότερο για τους Ευρωπαίους
παρά για τους Αμερικανούς, χωρίς να είναι αρκετά υψηλό για τη Ρωσία ώστε να
αποτρέψει τον Πούτιν. Είναι δύσκολο, εν ολίγοις, να δούμε πώς οι περιστάσεις
θα μπορούσαν να είναι πιο ευνοϊκές για το πιο τολμηρό μέχρι σήμερα "χτύπημα"
του Τσάρου Βλαντιμίρ. Λίγες ακόμη εβδομάδες διπλωματικών αντεγκλήσεων ή
διαπραγματεύσεων δεν θα αλλάξουν την κατάσταση.
Ο πόλεμος, φοβάμαι, έρχεται. Έχει τη συνήθεια να το κάνει αυτό στην Ουκρανία
και τα περίχωρά της, ένα μέρος του κόσμου το οποίο δικαίως αποκαλείται
"Bloodlands" από τον ιστορικό του Yale, Τίμοθι Σνάιντερ, λόγω των φρίκης που
αντίκρισαν οι συγκεκριμένες περιοχές τις δεκαετίες του 1930 και του 1940.
Ωστόσο, εκείνη η περίοδος δεν είναι κυρίαρχη στο μυαλό του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Μην εκπλαγείτε εάν η παρέλαση της νίκης του διεξαχθεί στην Πολτάβα.
0 Σχόλια