Του Andreas Kluth
Η οργή είχε χτυπήσει "κόκκινο" σε μια πρόσφατη σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν ο Μάρκ Ρούτε, πρωθυπουργός της Ολλανδίας, κοίταξε στα μάτια τον Βίκτορ Ορμπάν, Ούγγρο ομόλογό του, και είπε εκείνο που σκέφτονταν όλοι: εάν δεν μοιράζεστε τις αξίες μας, πρέπει να αποσύρετε την Ουγγαρία από την ΕΕ.
Η απροσχημάτιστη προτροπή του Ρούτε ένα κράτος μέλος να βγει από το "κλαμπ" των 27 ήταν επίσης μια υπενθύμιση ενός από τα μεγαλύτερα ελαττώματα στον σχεδιασμό και τη δομή της ΕΕ: δεν διαθέτει μηχανισμό αποπομπής χωρών. Αυτό εγείρει το ερώτημα: Πότε ακριβώς πρέπει ένα μπλοκ, μια λέσχη ή ένας οργανισμός να είναι σε θέση να εκδιώξει μέλη του;
Στην ουγγρική υπόθεση, η τελευταία προσβολή εκ μέρους του Ορμπάν ήταν ένας νόμος ο οποίος περιορίζει τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με τρόπο που στιγματίζει την ομοφυλοφιλία, ουσιαστικά εξομοιώνοντάς την με την παιδεραστία. Όμως ο Ορμπάν περιφρονεί τις αξίες της ΕΕ εδώ και χρόνια. Με πολλά μικρά βήματα, απομακρύνεται σταδιακά από το κράτος δικαίου, τον σεβασμό των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και την ελευθερία του Τύπου, αλλά και από τις ακαδημαϊκές ελευθερίες.
Έτερο κράτος μέλος της ΕΕ, η Πολωνία, είναι σχεδόν τόσο κακή όσο η Ουγγαρία στο να περιφρονεί τα πάντα, από τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων έως τη δικαστική ανεξαρτησία. Με τον αντιφιλελεύθερο κυνισμό τους, οι δύο αυτές κυβερνήσεις απειλούν να υπονομεύσουν την ταυτότητα της ΕΕ ως λέσχης δημοκρατικών, ανεκτικών και ανοικτών κοινωνιών.
Απουσία εργαλείων πειθάρχησης
Ωστόσο, τα διαθέσιμα εργαλεία για την πειθάρχηση των "ατίθασων" μελών της Ένωσης είναι αδύναμα. Το κύριο είναι μια διαδικασία που ορίζεται στο άρθρο 7 των Συνθηκών της ΕΕ, την οποία εκκίνησαν οι Βρυξέλλες εναντίον τόσο της Πολωνίας όσο και της Ουγγαρίας. Επιτρέπει στο μπλοκ να αφαιρέσει από μια χώρα τα δικαιώματα ψήφου της, εάν όλα τα άλλα κράτη εντοπίσουν μια "σοβαρή και επίμονη παραβίαση" των αξιών που εκπροσωπεί και εκφράζει η ΕΕ. Αυτή η απαίτηση ομοφωνίας, ωστόσο, σημαίνει ότι η Ουγγαρία και η Πολωνία μπορούν να σώζουν η μία την άλλη και να μην ανησυχούν ιδιαίτερα.
Ένας άλλος μηχανισμός - ο οποίος συνδέει τη χρηματοδότηση με την τήρηση του κράτους δικαίου - προστέθηκε πέρυσι, ωστόσο είναι ασαφής, περίπλοκος και αργοκίνητος. Η αλήθεια είναι ότι η ΕΕ, η οποία υποβάλλει τις χώρες σε επαχθείς ελέγχους όταν υποβάλλουν αίτηση για ένταξη στο μπλοκ, δεν μπορεί να κάνει σχεδόν τίποτα προς επιβολή κυρώσεων μόλις εισέλθουν σε αυτό και σίγουρα δεν μπορεί πετάξει κανέναν έξω.
Ένα παρόμοιο δίλημμα κοστίζει συχνά τον ύπνο στους ιθύνοντες του NATO. Στα πρώτα χρόνια της συμμαχίας, οι ΗΠΑ και άλλοι σύμμαχοι φοβούνταν ότι ορισμένα μέλη, όπως η Ιταλία, θα μπορούσαν να γίνουν κομμουνιστικά και να χρησιμεύσουν ως δούρειοι ίπποι των Σοβιετικών στη συμμαχία. Πιο πρόσφατα, η ανησυχία αφορά την Τουρκία, η οποία περιφρονεί τους δημοκρατικούς κανόνες, απειλεί συμμάχους όπως η Ελλάδα και μάλιστα αγόρασε ένα πυραυλικό σύστημα αεράμυνας από τη Ρωσία το οποίο θα μπορούσε να επιτρέψει σε αυτόν τον αντίπαλο της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας να σαμποτάρει εξοπλισμό του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η Συμμαχία επίσης δεν μπορεί να διώξει μέλη από τις τάξεις της.
Εξαίρεση και όχι κανόνας
Από αυτή την άποψη, η ΕΕ και το ΝΑΤΟ διαφέρουν από τους περισσότερους άλλους τύπους ενώσεων σε αυτόν τον κόσμο. Τα Ηνωμένα Έθνη, για παράδειγμα, είναι επίσης μια λέσχη εθνών-κρατών, ωστόσο έχουν μια διαδικασία ώστε να μπορούν να εκδιώκουν μέλη. Το ίδιο ισχύει και για το Συμβούλιο της Ευρώπης, μια οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα με 47 κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων και των 27 χωρών της ΕΕ.
Η ικανότητα αποβολής μελών είναι επίσης ο γενικός κανόνας σε οργανισμούς των οποίων τα μέλη είναι πρόσωπα. Η Καθολική Εκκλησία μπορεί να αποβάλλει ανθρώπους για αποστασία ή άλλες (φερόμενες ως) αμαρτίες. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ, όπως και τα περισσότερα κοινοβούλια ανά τον κόσμο, μπορεί να εκδιώκει μέλη (και το έχει κάνει 20 φορές στην ιστορία του), όπως μπορούν και τα πολιτικά κόμματα, οι λέσχες, τα σχολεία και οι περισσότεροι άλλοι οργανισμοί.
Αυτό το σιωπηρό προνόμιο δυνατότητας αποβολής μελών είναι φιλοσοφικά εδραιωμένο στη φιλελεύθερη παράδοση, ως φυσική προέκταση του "δικαιώματος του λαού να συγκεντρώνεται ειρηνικά". Στην αρχαία Αθήνα, το πρώτο πείραμα δημοκρατίας στην ιστορία ανά τον κόσμο, οι πολίτες συγκεντρώνονταν τακτικά για να καταγράψουν ονόματα ατόμων σε κεραμικά θραύσματα που ονομάζονταν "όστρακα". Όποιος λάμβανε αρκετές ψήφους εξοστρακιζόταν με την κυριολεκτική έννοια του όρου - δηλαδή, εξοριζόταν.
Όπως συνήθως στη ζωή, ωστόσο, τα πράγματα είναι ελαφρώς πιο περίπλοκα. Όλοι μπορούν να συμφωνήσουν ότι, για παράδειγμα, μια εβραϊκή οργάνωση θα πρέπει να μπορεί να πετάξει από τις τάξεις της ένα μέλος που εμφανίζεται με μια σβάστικα και φωνάζει "Χάιλ Χίτλερ". Τι γίνεται όμως με μια οργάνωση που εκπαιδεύει νέους ηγέτες και θέλει να κρατήσει έξω από τη διαδικασία τις γυναίκες; Ή μια συνδικαλιστική ένωση που θέλει να αποβάλλει μέλη της για τις πολιτικές τους δραστηριότητες; Ή με τους Προσκόπους εάν θέλουν να αποβάλουν ένα μέλος μόνο και μόνο επειδή είναι ομοφυλόφιλος;
Οι τρεις τελευταίες ήταν πραγματικές υποθέσεις ενώπιον των δικαστηρίων των ΗΠΑ που απεικονίζουν φιλοσοφικές και ηθικές συγκρούσεις. Στην πρώτη, οι δικαστές έκριναν ότι η οργάνωση δεν μπορεί να αποκλείει τις γυναίκες, στη δεύτερη ότι η συνδικαλιστική ένωση δεν μπορεί να εκδιώκει μέλη, ωστόσο στην τρίτη αποφάνθηκαν ότι οι Πρόσκοποι - χάρη στην Πρώτη Τροποποίηση του συντάγματος των ΗΠΑ - είχαν το δικαίωμα να αποβάλουν ένα μέλος τους επειδή ήταν ομοφυλόφιλος.
Δίκοπο μαχαίρι
Δεν προσπαθώ να "εκδικάσω" εκ νέου τις συγκεκριμένες υποθέσεις. Απλώς αναγνωρίζω ότι η ελευθερία είναι δίκοπο μαχαίρι. Μερικές φορές απαιτεί προστασία ομάδων από άτομα. Τις περισσότερες φορές ωστόσο, σημαίνει προστασία ατόμων από ομάδες και πιο ειδικά από αυθαίρετους και άδικους αποκλεισμούς. Αυτό ισχύει και για τις χώρες.
Επομένως, η δυνατότητα αποβολής δεν είναι κάτι με το οποίο μπορεί κανείς να παίζει ασυλλόγιστα. Θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις και με συντριπτική συναίνεση μεταξύ των μελών ότι είναι πράγματι απαραίτητη. Ακόμα και τότε, η αποβολή πρέπει πάντα να είναι αναστρέψιμη, έτσι ώστε το εν λόγω μέλος να έχει την ευκαιρία και το κίνητρο να διορθώσει την πορεία του.
Η ΕΕ πρέπει να επιτύχει αυτήν την ισορροπία. Αυτό σημαίνει τροποποίηση των Συνθηκών της προκειμένου να βεβαιώνεται ότι η αποβολή μέλους θα αποτελεί εφικτή, αλλά εξαιρετικά σπάνια λύση. Ενώ αυτή η προσπάθεια θα ξεκινά, ο Ορμπάν θα έχει αρκετό χρόνο για να σκεφτεί πόσο πιο ψηλά στο λαϊκιστικό του δέντρο θέλει να ανέβει. Και ούτως ή άλλως, οι Ούγγροι - οι οποίοι στο κάτω-κάτω εξακολουθούν να διαθέτουν το δικαίωμα του εκλέγειν - μπορούν να αποφασίσουν εάν θα προτιμούσαν να αλλάξουν ηγέτες και να παραμείνουν σε μια λέσχη χωρών που ξεκάθαρα τους αρέσει.
Bloomberg Opinion
0 Σχόλια