Του Θοδωρή Γιάνναρου *
"Η φύση δεν γνωρίζει εξαφάνιση αλλά μόνο μεταμόρφωση. Έχει τέσσερα μεγάλα σκηνικά -τις τέσσερις εποχές- και χρησιμοποιεί πάντα τους ίδιους ηθοποιούς -τον ήλιο, το φεγγάρι και τα άστρα-, αλλά κάποιες φορές αναγκάζεται να αλλάξει τους θεατές”.
Στο άρθρο μου της προηγούμενης εβδομάδος, ανέπτυξα το σκεπτικό μου σχετικά με τις πανδημίες και τη σχέση που έχουν με την καταστροφή του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή. Άλλοι συμφώνησαν με το σκεπτικό... άλλοι όχι. Το γεγονός όμως πως κάτι συμβαίνει, εξακολουθεί να υπάρχει, άσχετα αν το δεχόμαστε ή αν το αμφισβητούμε.
Είχα συγκεκριμένα αρχίσει το άρθρο γράφοντας πως:
"...σε όλα τα προηγούμενα χιλιάδες χρόνια, ο άνθρωπος για να επιβιώσει, έπρεπε καθημερινά να παλεύει με τη Φύση. Σ’ αυτόν τον αιώνα που διανύουμε, έχουμε όλοι μας αρχίσει να συνειδητοποιούμε πως, για να επιβιώσουμε, πρέπει να την προστατέψουμε. Είναι οδυνηρό για εμάς τους ανθρώπους να αντιλαμβανόμαστε, πως το δικό μας είδος βρίσκεται... υπό διόρθωση από την ίδια τη Φύση”.
Στο σημερινό άρθρο θα προσπαθήσω να παραθέσω τις σκέψεις μου, από διαφορετική βάση, αρχίζοντας από αυτό που συμβαίνει τα τελευταία 50 χρόνια και έχει να κάνει με την εξαφάνιση ειδών από τον πλανήτη, που κάποια στιγμή θα πλήξει σφοδρά εμάς τους ίδιους. Η καταστροφή του πλανήτη δεν οφείλεται μόνο στις άμεσες καταστροφές λόγω πυρκαγιών, τοξικού νέφους στην ατμόσφαιρα του πλανήτη κ.ά. Οφείλεται και στις αλλαγές που ο άνθρωπος επιβάλλει στη φύση, μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτών των δράσεών του.
Η εκτεταμένη στην κοινωνία άγνοια των πολιτών σχετικά με το πού οδηγούμαστε από τη συνεχή και αρνητική διάδραση μεταξύ ανθρώπου και Φύσης έχει αρχίσει να γίνεται επικίνδυνη. Δεν είναι θέμα ούτε οξυδέρκειας ούτε χαμηλού IQ, αλλά μάλλον αδιαφορίας σε σχέση με τα τεκταινόμενα δίπλα και γύρω μας.
Έχει κανείς από τους περίεργους αυτούς αντιρρησίες επί παντός επιστητού ποτέ αναλογιστεί πώς θα ήταν η ζωή μας, αν ξαφνικά εξαφανίζονταν τα πεπόνια, τα καρπούζια, τα φασολάκια, τα αγγούρια, οι μελιτζάνες, τα κολοκύθια και πλήθος άλλων είδους φρούτων, ζαρζαβατικών και λαχανικών, ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή του; Αν όχι, θα ήταν άκρως ενδιαφέρον και εποικοδομητικό να άρχιζαν να φαντάζονται σε όλη του την έκταση αυτό το σενάριο, διότι είναι περισσότερο από ποτέ πιθανό να συμβεί στα χρόνια που έπονται και θα είναι εφιαλτικό, μιας και όλες οι σπουδαίες αυτές για τη διατροφή τροφές εξαρτώνται αποκλειστικά από τις μέλισσες, τις σφήκες, τις πεταλούδες και σκαθάρια για την επικονίασή τους, δηλαδή τη γονιμοποίηση του άνθους, ώστε να καταστεί δυνατή η μεταμόρφωσή του σε καρπό.
Δυστυχώς, κάποιοι αρκετοί κοντόφθαλμοι, που ακόμα αμφισβητούν το οφθαλμοφανές, δεν θέλουν να κατανοήσουν, πως περίπου το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής τροφής εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τους επικονιαστές-έντομα και ότι από τα 100 είδη καλλιεργειών που παράγουν το 90% της παγκόσμιας τροφής, τα 75 τουλάχιστον εξ αυτών αδυνατούν να παραγάγουν καρπό χωρίς τη διαδικασία της επικονίασης. Στην Ελλάδα μεγάλο μέρος λαχανικών και ζαρζαβατικών παράγουν καρπό με τη βοήθεια της επικονίασης και του απίθανου έργου κυρίως των μελισσών.
Έμμεσα, λοιπόν, οι επικονιαστές διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην πλειονότητα των προϊόντων που καταναλώνουμε. Ολέθριες επιπτώσεις στη φυτική παραγωγή και κατ’ επέκταση στην εξέλιξη ολόκληρης της ανθρωπότητας θα είχε η εξαφάνιση των σημαντικότερων επικονιαστών της γης, με τους βιολόγους και τους παραγωγούς να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.
Η μεγάλη απειλή για τις μέλισσες είναι τα εξαιρετικά τοξικά φυτοφάρμακα των βιομηχανικών καλλιεργειών, που κυκλοφορούν σε όλα τα μέρη του φυτού και γίνονται μέρος της σύνθεσής του. Οι μέλισσες τα προσλαμβάνουν από τη γύρη και το νέκταρ, με αποτέλεσμα να βλάπτεται σημαντικά το νευρικό τους σύστημα και όχι μόνο... και έτσι οδηγούνται στον αφανισμό των πληθυσμών τους. Δυστυχώς, όμως, δεν είναι μόνο αυτό που σκοτώνει τις μέλισσες και πολλά άλλα είδη εντόμων-επικονιαστών. Οι εγκληματικές μονοκαλλιέργειες, που για να επιβληθούν, καταστρέφουν τεράστια και πλούσια βιο-οικοσυστήματα, απειλώντας πολλά είδη ανθοφόρων φυτών με εξαφάνιση, αποτελούν τεράστιο κίνδυνο για τις μέλισσες, αφού για να καταστεί εφικτή η επιβίωσή τους, θεωρείται προαπαιτούμενο να τρέφονται από μία μεγάλη ποικιλία ανθοφόρων φυτών.
Λέγεται πως κάποτε ο μεγάλος φυσικός Αϊνστάιν είχε προβλέψει πως, όταν οι μέλισσες εξαφανιστούν, στα αμέσως επόμενα χρόνια από την εξαφάνισή τους, ο άνθρωπος θα εξαφανιστεί... ακολουθώντας τον θάνατό τους. Λέτε να είναι... μύθος, δεισιδαιμονία, παράνοια κάποιων τρομολάγνων ή μήπως είναι αλήθεια; Παρά ταύτα, είτε πρόκειται για αστικό μύθο, δισειδαιμονία ή παράνοια, είτε για μια αυθεντική δήλωση του οξυδερκούς αυτού ανθρώπου, οι μέλισσες ήδη από τη δεκαετία του ‘90 και σε όλη την έκταση του πλανήτη αρρωσταίνουν και χάνονται αργά αλλά σταθερά. Τι μπορεί να συμβαίνει άραγε;
Η αλήθεια είναι πως κανείς δεν ξέρει ακριβώς τον λόγο που τόσο οι μέλισσες, όσο και οι αγριομέλισσες εξαφανίζονται μαζικά και συχνά όταν ο μελισσοκόμος ανοίξει την κυψέλη αντικρίζει μια βασίλισσα περιστοιχιζόμενη από μια ντουζίνα ίσως -όχι παραπάνω- νεαρές μέλισσες, που πασχίζουν να διατηρήσουν τη βασίλισσα ζωντανή και την κυψέλη βιώσιμη.
Είναι γνωστό πως οι μέλισσες, όταν είναι άρρωστες, σπάνια επιστρέφουν στην κυψέλη τους. Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται σε μια συμπεριφορά που ακολουθεί τα φυσικά ένστικτα αυτοσυντήρησης των μελισσών που έχει σχεδιαστεί για την προστασία της ίδιας της κυψέλης από μολυσματικούς παράγοντες ή επειδή οι άρρωστες μέλισσες ίσως δεν είναι σε θέση να βρουν το δρόμο και να επιστρέψουν. Το εξαιρετικό GPS που διαθέτουν μάλλον μπλοκάρεται από κάποιους εσωτερικούς παράγοντες που πυροδοτούνται από το μολυσμένο περιβάλλον με το οποίο ήρθαν σε επαφή.
Όπου και να οφείλεται το συγκεκριμένο γεγονός, οι δισεκατομμύρια μέλισσες δεν βρίσκονται πλέον εκεί που θα έπρεπε να βρίσκονται και αυτό πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα, μιας και ποτέ πριν από τις δεκαετίες του '80 κάτι τέτοιο δεν έχει αναφερθεί.
Φαίνεται πως μια άγνωστη μάστιγα πλήττει τις αποικίες των μελισσών και είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθούν τα αίτια αυτής της εξαφάνισής τους. Οι αιτίες για τη γρήγορη κατάρρευση των αποικιών δεν είναι ακόμα ξεκάθαρες. Παλιές ασθένειες, παράσιτα και νέες ασθένειες έχουν εξεταστεί αλλά η συγκεκριμένη άγνωστη ακόμα αιτία φαίνεται πως είναι ένα καινούργιο και σαρωτικό τσουνάμι.
Εδώ και πάνω από 100 χρόνια οι μελισσοκόμοι έχουν συναντήσει απώλειες μελισσών και ολόκληρων αποικιών λόγω βακτηριακών παραγόντων, ζωυφίων και άλλων παρασίτων ή άλλων παθογόνων παραγόντων. Αντιμετώπισαν αυτά τα προβλήματα χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους, αλλά το πρόβλημα αυτό είναι πρωτόγνωρο και πολύ πιο περίπλοκο. Σε πολλές περιπτώσεις, οι επιστήμονες έχουν βρει στις ελάχιστες μέλισσες που επιβίωσαν στοιχεία ύπαρξης όλων σχεδόν των γνωστών ιών που προσβάλλουν τις μέλισσες, ενώ οι υπόλοιπες έχουν εξαφανιστεί. Κάποιες από αυτές είχαν προσβληθεί από τέσσερις-πέντε ή και περισσότερες ασθένειες ταυτόχρονα και κατακλύζονταν από μύκητες, ένα σημάδι που υποδηλώνει την κατάρρευση του ανοσοποιητικού τους συστήματος.
Χάνονται δισεκατομμύρια μέλισσες κάθε χρόνο λόγω πολλών περίπλοκων αιτιών, όπως νέοι άγνωστοι ιοί, κλιματική αλλαγή, μείωση της ποικιλότητας των καλλιεργειών και απώλεια οικοτόπων. Εν μέσω όλων αυτών, ωστόσο, παραμένει υπό τον έλεγχό μας μια εκ των απειλών: τα φυτοφάρμακα, που ενώ έχουν σχεδιαστεί για να σκοτώνουν παράσιτα και έντομα που βλάπτουν τις καλλιέργειες, έχουν και άλλες συνέπειες, όπως το να εξαλείψουν ολάκερα είδη, ακόμη και αυτά που δεν στοχεύονται, όπως μέλισσες, πεταλούδες και γενικά έντομα που είναι απαραίτητα για τη βιωσιμότητα πολλών καλλιεργειών.
Οι μέλισσες δεν επικονιάζουν μόνο τα φυτά εκείνα που οι άνθρωποι τρώνε, αλλά επίσης πολλά από εκείνα που προτιμούνται από χιλιάδες ήδη πουλιών και θηλαστικών -επικονιάζουν άγριους καρπούς όπως μούρα και ξηρούς καρπούς, καθώς και άλλα όπως το αλφάλφα, που καταναλώνονται από οικόσιτα και άγρια ζώα. Αν παρ’ ελπίδα βγάλουμε τις μέλισσες από την εξίσωση, τα αποτελέσματα μπορούν να γίνουν αισθητά σε όλη την τροφική αλυσίδα.
Η ευπάθεια της τροφικής αλυσίδας είναι πιο εμφανής όταν εξετάζουμε ορισμένες καλλιέργειες, όπως κεράσια και βατόμουρα που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη γονιμοποίηση διά μέσου των μελισσών και κάποιων άλλων εντόμων, ενώ από την άλλη τα αμύγδαλα, για παράδειγμα, εξαρτώνται αποκλειστικά από τη γονιμοποίηση μέσω των μελισσών.
Ο πλανήτης είναι κάτι σαν ένας υπερ-οργανισμός που αυτορυθμίζεται χημικά και ατμοσφαιρικά, με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που όλα τα έμβια όντα ρυθμίζουν τις δικές τους ζωτικές λειτουργίες. Αρχικά οι επιστήμονες αγνόησαν τη θεωρία ότι ο πλανήτης στον οποίο ζούμε συμπεριφέρεται ως ένας ζωντανός οργανισμός, αλλά με τον καιρό πείστηκαν ότι η Γη διαθέτει ένα εξαιρετικό ρυθμιστικό σύστημα, που βασίζεται στην αγαστή αλληλεπίδραση όλων των ζωντανών οργανισμών με το περιβάλλον γύρω τους, ένα σύστημα που λειτουργούσε στην εντέλεια για δισεκατομμύρια χρόνια διατηρώντας τη ζωή, ρυθμίζοντας τη θερμοκρασία, τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας, ακόμη και την αλμυρότητα του υγρού στοιχείου και τα ρεύματα από τη ροή των οποίων εξαρτώνται πολλά που έχουν να κάνουν με την ίδια την ύπαρξη της ζωής - μόνο που όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει και το βλέπουμε.
Δυστυχώς, το ίδιο αυτό ρυθμιστικό σύστημα που διατήρησε ζωντανό και ακμαίο τον πλανήτη, έχει αρχίσει πλέον να δουλεύει εναντίον μας και δεν βλέπω πώς θα μπορέσουμε να ξεφύγουμε, αν δεν παρθούν αποφάσεις για έναρξη διορθωτικών ενεργειών, Για να καταστεί δυνατή μια αναστροφή της καταστροφικής πορείας, θα χρειαστεί υπομονή, επιμονή, συνέπεια, συνέχεια και παγκόσμια συνεργασία.
Ας ακολουθήσουμε επιτέλους τους ρυθμούς που ακολουθεί η Φύση. Τα τρία μυστικά είναι η θέληση, η κατανόηση και η υπομονή.
* Ο κ. Θοδωρής Γιάνναρος είναι Μοριακός Βιολόγος-Γενετιστής
0 Σχόλια