 |
Γράφει ο Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής διεθνών σχέσεων - Στρατηγικών Σπουδών
|
Με δεδομένο ότι διαχρονικά πάντα υπήρχαν πολλές κοινωνίες και ποτέ μια και παγκόσμια, ο πολιτικός πολιτισμός συμβολίζεται από την συγκρότηση των διακριτών κοινωνικών οντοτήτων σε διακριτές πολιτικές ομάδες. Πολιτική συγκρότηση σημαίνει προσδιορισμό των συλλογικών σκοπών, υπέρτατος εκ των οποίων είναι η συλλογική επιβίωση. Επίσης, η θέσπιση των διανεμητικών λειτουργιών της ισχύος στο πλαίσιο της οικείας πολιτικής οργάνωσης και πολιτειακή νομιμοποίηση της εξουσίας και των κοινωνικών και των πολιτικοοικονομικών ιεραρχιών με ηθικά κριτήρια κοινωνικοπολιτικά σμιλευμένα.
Δική μας θέση είναι ότι η πολιτική νομιμοποίηση συναρτάται, κυρίως και πρωτίστως, με θεμελιώδεις κοσμοθεωρητικές παραδοχές, οι οποίες εξ αρχής προσφέρουν σε μια κοινωνία μονιμότερο πνευματικό και στρατηγικό προσανατολισμό. Τα κριτήρια πολιτικής ηθικής και οι κανονιστικές δομές, στην συνέχεια, οικοδομούνται πάνω σε αυτά τα κοσμοθεωρητικά θεμέλια. Αυτές οι θεμέλιες κοσμοθεωρίες που στην συνέχεια προσφέρουν κοινό στρατηγικό προσανατολισμό στα μέλη των πολιτικών ομάδων, αναδεικνύονται και συγκροτούνται στην φάση των αγώνων ελευθερίας και αξίωσης πολιτικής κυριαρχίας, δηλαδή στην φάση των αγώνων εθνικής ανεξαρτησίας.
Οι θεμέλιες εθνικές κοσμοθεωρίες, η πολιτική ηθική, οι βαθμίδες δημοκρατίας και η πολιτική νομιμοποίηση είναι έννοιες οργανικά συνδεδεμένες. Στα πεδία της πολιτικής σκέψης, ως εκ τούτου, είναι ένα πράγμα η περιγραφή και ερμηνεία των πολιτικά οργανωμένων κοινωνικών οντοτήτων και των συλλογικών ηθικών προτύπων που νομιμοποιούν τις κανονιστικές δομές του συλλογικού πολιτικού βίου μιας εκάστης κοινωνικοπολιτικά συγκροτημένης κοινωνικής οντότητας. Άλλο πράγμα είναι η εκλογίκευση της ατομικής ηθικής του ενός ή άλλου αναλυτή ή κάποιας ιδεολογίας.
Οι δύο ηθικές
Με διαφορετικά λόγια, είναι ένα πράγμα η πολιτικά προσδιορισμένη πολιτική ηθική και άλλο η ατομική ηθική, ή η γνωσιολογικά-ιδεολογικά προσδιορισμένη «ηθική». Η πρώτη συναρτάται με τα κοινωνικοοντολογικά γεγονότα. Η δεύτερη είναι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, πολιτική θεολογία. Παρενθετικά αναφέρεται ότι όσον αφορά την μεταφυσικά προσδιορισμένη ηθική των θρησκευτικών δογμάτων, όταν εισρεύσει μέσα στο Πολιτικό γεγονός με τον ένα ή άλλο τρόπο και στην μια ή άλλη βαθμίδα, ολοκληρώνεται μέσα στην πολιτική δίνη. Αυτή διαμορφώνει την πολιτική ηθική κάθε ανεξάρτητης κοινωνίας και κάθε κράτους, ή κάθε κοσμοσυστήματος (κύριο παράδειγμα ως προ το τελευταίο το Βυζαντινό κοσμοσύστημα).
Όποτε και όταν η ισχύς δεν θεσπίζεται κοινωνικοπολιτικά επειδή δεν νομιμοποιείται από μια κοινωνικά προσδιορισμένη πολιτική ηθική και ένα συνδεδεμένο με αυτή «σύστημα» διανεμητικής δικαιοσύνης, βρισκόμαστε, κατά βάση, σε μια κατάσταση προ-πολιτικού χαρακτήρα. Αυτό, γιατί όπως συγκροτείται και όπως αλλάζει στο εσωτερικό μιας πολιτικά κυρίαρχης πολιτείας, η πολιτική ηθική αποστολή έχει να ρυθμίζει τις διανεμητικές λειτουργίες της ισχύος, τις πολιτικοοικονομικές δραστηριότητες και τις κοινωνικοπολιτικές ιεραρχίες. Όσο περισσότερο εδραία και πολιτειακά σμιλευμένο είναι το σύστημα διανεμητικής δικαιοσύνης μιας πολιτείας, τόσο περισσότερο οι πολιτειακές δομές είναι στέρεες και κοινωνικοπολιτικά νομιμοποιημένες. Και το αντίστροφο.
Τουτέστιν, εξ αντικειμένου, για να υπάρχει πολιτική ηθική απαιτείται να διαθέτει κοινωνική αναφορά και ένα κοινωνικοπολιτικό σύστημα εντός του οποίου διαρκώς ορίζονται οι συλλογικές ηθικές επιταγές με τρόπο που νομιμοποιούν ακατάπαυστα την πολιτειακή διανεμητική δικαιοσύνη και τις κανονιστικές δομές και ιεραρχίες του κοινού βίου. Σκοπός είναι η εκπλήρωση των εθνικών συμφερόντων επιβίωσης, ευημερίας, συλλογικής ελευθερίας – εθνικής ανεξαρτησίας και ασφάλειας.
Αναμφίβολα, πάντοτε στην ιστορία μεταξύ εθνών υπήρχαν συναλλαγές, επηρεασμοί και αλληλο-εμπλουτισμοί πολιτισμών και πολιτικών παραδόσεων. Πλην αυτό δεν συνεπάγεται, κατ’ ανάγκη, αναίρεση της ετερότητας των διακριτών κοινωνικών οντοτήτων. Ιστορικά καταμαρτυρείται πως τέτοιες αναιρέσεις και ανατροπές συντελούνται όταν λαμβάνουν χώρα γενοκτονίες και εθνοκαθάρσεις, ή βίαιες ανθρωπολογικές εξομοιώσεις και όχι όταν τα έθνη συναλλάσσονται και αλληλο-επηρεάζονται. Αυτά βέβαια ανάλογα με την ιστορική συγκυρία, στην οποία αναφερόμαστε, είναι ρευστά και κυμαινόμενα φαινόμενα.
Λογικά και εξ αντικειμένου, λοιπόν, η πολιτική ηθική και τα συμπαρομαρτούντα θεσμικά ζητήματα, ή άλλες πτυχές της πολιτικής ζωής, ανάγονται σε κάποιο κοινωνικό ον. Πολιτική και ον είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος του πολιτικά πολιτισμένου βίου. Τουτέστιν: Η πολιτική θεωρία / πολιτική σκέψη που παρατηρεί, περιγράφει και ερμηνεύει τα πολιτικά φαινόμενα στον τόπο και στον χρόνο, απαιτείται να διαθέτει οντολογική αναφορά.
Διατάραξη του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι
Οι νομιμοποιητικές βαθμίδες των αποτελεσμάτων της σμίλευσης και ακατάπαυστης διαμόρφωσης των οικείων ηθικών κριτηρίων, του συστήματος διανεμητικής δικαιοσύνης και του τρόπου ζωής μιας πολιτικά κυρίαρχης οντότητας, συναρτώνται με τις βαθμίδες δημοκρατικής κοινωνικοπολιτικής συγκρότησης σύμφωνα με την ετερότητα και τις πολιτικές παραδόσεις κάθε κοινωνικής οντότητας. Υπό αυτό το πρίσμα οι βαθμίδες δημοκρατίας δεν σχετίζονται με ιδεολογικά δόγματα και τις μοντέρνες ιδεολογικές τυπολογίες. Ούτε βέβαια με ιδεολογικά κατασκευασμένα διοικητικά «εποικοδομήματα»-«επιφάσεις» και άλλους προκαθορισμούς που διατυπώνονται εκτός πολιτικής.
Η δημοκρατία, ουσιαστικά και κατά βάση, είναι ευθέως ανάλογη των βαθμίδων που οι πολίτες είναι εντολείς της ανακλητής εντολοδόχου εξουσίας, κάτοχοι του κράτους και αυτεξούσιοι διαμορφωτές του οικείου τρόπου ζωής. Ακόμη, η δημοκρατία συνεπάγεται φορά κίνησης της κοινωνικοπολιτικής συγκρότησης σταθερά προσανατολισμένη προς ολοένα μεγαλύτερη εκπλήρωση της ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας σύμφωνα με τις πολιτικοανθρωπολογικές προϋποθέσεις κάθε κοινωνικής οντότητας. Έτσι όπως αυτή διαρκώς αναπτύσσεται, εξελίσσεται, διαμορφώνεται και ανά-διαμορφώνεται. Οδύσσεια είναι, πολιτικό άθλημα και ταξίδι με προορισμό την Ιθάκη της Πολιτικής Ελευθερίας οπότε και κορυφώνεται η δημοκρατία.
Κατά συνέπεια, τονίζεται και υπογραμμίζεται ότι η πολιτική συγκρότηση κάθε κοινωνικής οντότητας συναρτάται με αυτές τις προϋποθέσεις και όχι με κατασκευαστικούς δογματικούς ιδεολογικούς προκαθορισμούς. Οι τελευταίοι, όπως σαφέστατα καταμαρτυρούν απτά κοινωνικοοντολογικά γεγονότα της μεταπολεμικής περιόδου (πρωτίστως οι εμπειρίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της εξισωτικά και εξομοιωτικά νοούμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης) όταν εισρέουν απλά διαταράσσουν και μερικώς αναστέλλουν το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι.
Η απόπειρα εκδίωξης του πνεύματος από την δημόσια σφαίρα και οι γραμμικές θεωρήσεις περί συγκρότησης μιας μονοσήμαντης ωφελιμιστικά κινούμενης πολιτικής ανθρωπολογίας ποτέ δεν επαληθεύτηκαν. Παρά τις ανατροπές και τις καταστροφές που προκαλούν τα εκάστοτε ιδεολογικά επινοημένα και οντολογικά στερημένα διοικητικά εποικοδομήματα καταμαρτυρείται ιστορικά ξανά και ξανά ότι είναι εφήμερης σημασίας και πάντοτε αίτιο μύριων κακουχιών. Εντός αυτών των εποικοδομημάτων επιδιώκεται να κατασκευαστεί μια πνευματικά στερημένη (δηλαδή ωφελιμιστική-υλιστική) πολιτική ανθρωπολογία βάση δόγματος και όχι με σύμμειξη και μέθεξη πνευματικών και αισθητών.
Αθέσπιστες διανεμητικές λειτουργίες ισχύος
Στην αρχή του παρόντος και στην συνέχεια έγινε σαφές το αξονικής σημασίας καταμαρτυρούμενο γεγονός ότι πάντοτε υπήρχαν πολλές κοινωνικές οντότητες. Αυτές οι κοινωνικές οντότητες, ανάλογα με την διαδρομή τους και τις προϋποθέσεις τους όπως εκκίνησαν και όπως εξελίχθηκαν, συγκροτούν πολιτικοανθρωπολογικές υποστάσεις ενσαρκωμένες στους πολιτισμούς τους, στις συλλογικές τους ταυτότητες και στις πολιτισμικές τους παραδόσεις. Τονίζεται και υπογραμμίζεται κάτι που δεν είναι πάντα ορατό σε όλους: Ποτέ δεν υπήρξε μια ενιαία παγκόσμια κοινωνική οντότητα.
Υπήρχαν πάντα πολλές και διακριτές, ετερογενείς και ανομοιογενείς κοινωνικές οντότητες. Ούτε ασφαλώς και σήμερα υπάρχει μια παγκόσμια κοινωνία, ενώ σίγουρα, παρά τις μεταφυσικές δογματικές θεωρήσεις των εξομοιωτικών και εξισωτικών μοντερνιστικών ιδεολογιών, μια πλανητικά εκτεινόμενη κοινωνία δεν μπορεί να κατασκευαστεί με μαγικό τρόπο. Επιπλέον, η διαχρονία καταμαρτυρεί ότι όποτε επιχειρήθηκε μια τέτοια εξομοίωση και εξίσωση το αποτέλεσμα ήταν μεγάλα νεκροταφεία δολοφονηθέντων στο όνομα της συμμόρφωσης με το εκάστοτε δόγμα.
Η ύπαρξη μιας κοινωνικής οντότητας, συνοψίζουμε, συνεπάγεται συλλογική ανθρωπολογική υπόσταση, η οποία, εάν υφίσταται, εκδηλώνεται με αξιώσεις πολιτικής κυριαρχίας και πολιτικής αυτοδιάθεσης σύμφωνα με τον οικείο πολιτισμό και τις οικείες πολιτικές παραδόσεις. Ως εκ τούτου, ποτέ μια κοινωνική οντότητα, ανεξαρτήτως βαθμίδων πολιτικής της ωρίμανσης, δεν αποτελεί ανθρώπινο «όχλο» ή «μάζα».
Εάν και όταν μια κοινωνία καταστεί πολιτικά κυρίαρχη, οι βαθμίδες δημοκρατίας συναρτώνται με το είδος της σχέσης πολίτη και εξουσίας. Όσο περισσότερο ο πολίτης είναι εντολέας και κάτοχος του κράτους και μιας ανακλητής εντολοδόχου εξουσίας τόσο περισσότερη δημοκρατία έχουμε, και το αντίστροφο.
Συνάγεται ότι «εάν» είναι αληθές ότι απουσιάζει μια παγκόσμια κοινωνία, τότε ένα παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα, μια παγκόσμια πολιτική ηθική και μια παγκόσμια κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένη διανεμητική δικαιοσύνη, είναι ανέφικτο να υπάρξουν. Στο διακρατικό επίπεδο έχουμε διεθνή τάξη και η πολιτική ηθική είναι μηδενική, καθότι δεν υπάρχει τρόπος να παραχθεί, να οριστεί, να νομιμοποιηθεί και να αλλάξει από μια παγκόσμια κοινωνία και ένα παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Ως εκ τούτου, οι διανεμητικές λειτουργίες της ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο είναι αθέσπιστες. Οι δε διεθνείς θεσμοί συχνά είναι παντελώς αναποτελεσματικοί όταν τίθενται ζητήματα διενέξεων και πολεμικών συρράξεων.
Η σταθερότητα συνδέεται με την ύπαρξη ισορροπίας δυνάμεων. Αλλαγή της διεθνούς τάξης υπάρχει εις βάρος του αδυνάμου εάν το επιτιθέμενο αναθεωρητικό κράτος είναι ισχυρότερο και εάν το αμυνόμενο κράτος υποκύψει και προσαρμοστεί στην θέληση του επιτιθέμενου, ή εάν υποστεί ένοπλη επίθεση και ηττηθεί. Ο αμυνόμενος, πάντως, όσον αφορά την επικράτειά του, μπορεί να επιτύχει να διατηρήσει την ισχύουσα διεθνή τάξη εάν με εσωτερική και εξωτερική εξισορρόπηση (ενίσχυση των συντελεστών ισχύος με ίδιους πόρους και με αποτελεσματικές συμμαχίες) επιτύχει ισορροπία δυνάμεων. Και βεβαίως εάν διασφαλίσει το ισχύον εδαφικό και κυριαρχικό status quo με μια αποτελεσματική αποτρεπτική στρατηγική.
* Το παρόν αντλεί από τέσσερις εισηγήσεις σε συνέδρια το 2011, 2012, 2015 και 2017, οι οποίες είναι έκτοτε αναρτημένες (πχ http://www.ifestosedu.gr/114IthikiIR.htm – http://wp.me/p3OlPy-1bH, http://wp.me/p3OlPy-1no, http://wp.me/p3OlPy-Lb).
Επίσης, από δύο -ήδη από καιρό δημοσιευμένα- δοκίμια συλλογικών τόμων.
Ο προβληματισμός για την πολιτική ηθική στα τρία επίπεδα ανάλυσης (Ανθρώπου, Κράτους, Διεθνούς Πολιτικής) βρίσκεται κυρίως στο βιβλίο «Κοσμοθεωρία των Εθνών».
** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια