«Φαίνεται πως εισερχόμαστε σε μια νέα εποχή λαϊκιστικού εθνικισμού, στην οποία η κυρίαρχη φιλελεύθερη τάξη που συγκροτήθηκε από τη δεκαετία του 1950 και έπειτα δέχεται επίθεση από θυμωμένες και ενεργοποιημένες δημοκρατικές πλειοψηφίες.
Ο κίνδυνος να διολισθήσουμε σε ένα κόσμο ανταγωνιστικών και οξυμένων εθνικισμών είναι τεράστιος και αν συμβεί, θα πρόκειται για ένα σταυροδρόμι τόσο σημαντικό, όσο και η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989».
Αυτά έγραψε -μεταξύ άλλων- ο γνωστός Φράνσις Φουκουγιάμα, συγγραφέας του διάσημου «Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος». Όταν έγραφε εκείνο το βιβλίο, ύστερα από την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση των Ανατολικών καθεστώτων, ήταν ο ιδεολόγος μιας εποχής που ανέτελλε. Κατά τα γραφόμενα του ίδιου, τώρα είμαστε στο λυκόφως αυτής της εποχής – και η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ κατά κάποιο τρόπο σηματοδοτεί το τέλος της.
Τι μπορεί να κρύβει το τέλος της αναγγελλόμενης «εποχής της παγκοσμιοποίησης», ώστε η σημερινή καμπή να είναι τόσο σημαντική, που να συγκρίνεται με το ιστορικό σημείο καμπής του 1989; Ποιο είναι το στοιχείο στο πρόγραμμα του Τραμπ που, αν υλοποιηθεί, είναι ικανό να «καθοδηγήσει» τη μετάβαση σε μια νέα εποχή; Στην απάντηση σε αυτό το ερώτημα, η συμφωνία είναι σχεδόν καθολική: η επάνοδος στον προστατευτισμό. Και ποιο είναι το κατεξοχήν πεδίο δοκιμής για την επάνοδο στον προστατευτισμό; Οι σχέσεις με την Κίνα!
Από την «παγκοσμιοποίηση» στον προστατευτισμό
Σχεδόν προφητικά, στην πρόσφατη (Οκτώβριος) έκθεσή του για την παγκόσμια οικονομία, που δεν έμοιαζε με τις άλλες αλλά μάλλον με πολιτικό μανιφέστο κατά του προστατευτισμού και υπέρ της παγκοσμιοποίησης, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) διαπίστωσε ότι οι τάσεις υπέρ του προστατευτισμού ισχυροποιούνται σε όλο τον κόσμο εξαιτίας του στρατηγικού αδιεξόδου στη διαχείριση της παγκόσμιας κρίσης. Διαπίστωσε ότι αυτό το αδιέξοδο εκφράζεται με την καθήλωση σε χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης σε μακροχρόνια βάση.
Είναι η παγίδα της μακροχρόνια χαμηλής ανάπτυξης που, κατά το ΔΝΤ, «πυροδοτεί» και δίνει πολιτική έκφραση και πλειοψηφική δυναμική σε σειρά σημαντικών χωρών στο ρεύμα του προστατευτισμού. Πριν αλέκτορα φωνήσαι, ήρθε η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ να επιβεβαιώσει αυτό το πόρισμα.
Δεν είναι αντικείμενο αυτού του άρθρου η ανάλυση της πρόσφατης έκθεσης του ΔΝΤ. Η αναφορά γίνεται γιατί εντοπίζει τη στρατηγική βάση της ανάπτυξης του προστατευτισμού. Αν η παγκόσμια οικονομία δεν μπορεί να απεγκλωβιστεί από την παγίδα της μακροχρόνια χαμηλής ανάπτυξης, που συντηρεί όλους τους κινδύνους μιας νέας, καταστροφικής υποτροπής της κρίσης, τότε οι απαντήσεις που δεν μπορούν να δοθούν στο επίπεδο της παγκοσμιοποίησης θα δοθούν στο επίπεδο του έθνους-κράτους! Και με απλά λόγια, αν η παγκοσμιοποίηση έφαγε τα ψωμιά της και δεν αποτελεί πλέον το πλαίσιο που δίνει ικανοποιητικές λύσεις, τότε δεν υπάρχουν χώρες -και μάλιστα ισχυρές- που θα αυτοκτονήσουν συνεχίζοντας να λατρεύουν ένα πτώμα. Αν η παγκοσμιοποίηση είναι μελλοθάνατη, τότε… ζήτω το έθνος-κράτος, ζήτω ο προστατευτισμός!
«Η Κίνα είναι το πρόβλημα»…
Δεν υπάρχει τίποτε πιο ρηχό και λαθεμένο από την αντίληψη ότι προστατευτισμός σημαίνει απόσυρση από τη διεθνή σκηνή, «απομονωτισμός» – ειδικά μάλιστα αν μιλάμε για την αμερικανική υπερδύναμη. Αντίθετα, σημαίνει πιο ανταγωνιστική, πιο «επιθετική» διεκδίκηση μεριδίου οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος στη διεθνή σκακιέρα.
Η στρατηγική του Τραμπ, όπως ξεδιπλώθηκε στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, λέει λοιπόν το εξής, σε δική μας ελεύθερη απόδοση: Σπαταλήσαμε πολλή ενέργεια και πόρους και ηττηθήκαμε στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Σπαταλήσαμε πολλή ενέργεια και πόρους στο λάθος στόχο να ανατρέψουμε τον Άσαντ, ενώ η προτεραιότητα θα έπρεπε να είναι η συντριβή του ISIS. Σπαταλήσαμε πολλή ενέργεια και πόρους στην προσπάθεια να περικυκλώσουμε τη Ρωσία, αναλαμβάνοντας όλα τα κόστη εκεί που οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί μας κρύβονται πίσω από μας χωρίς να αναλαμβάνουν κανένα κόστος.
Κάνοντας όλα αυτά, μας διέφυγε ότι ο πραγματικός κίνδυνος για τις ΗΠΑ είναι η Κίνα! Η οποία -και από δω και πέρα μιλάμε εμείς- δεν εξάγει πρώτες ύλες όπως η Ρωσία ούτε είναι μια ηπειρωτική δύναμη περιορισμένων δυνατοτήτων στην παγκόσμια σκηνή, αλλά ένας «πλήρης» ανταγωνιστής για την παγκόσμια ηγεμονία:
-Δεν εξάγει μόνο πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αλλά είναι μια ραγδαία ανερχόμενη παγκόσμια βιομηχανική δύναμη που παράγει μόνη της τόσο χάλυβα όσο όλες οι άλλες χώρες του κόσμου μαζί και αναπτύσσει μια πλήρη γκάμα βιομηχανικής παραγωγής: στην εξόρυξη και επεξεργασία μεταλλευμάτων (σιδήρου, χάλυβα, αλουμινίου, άνθρακα κ.λπ.), στην κλωστοϋφαντουργία και την ένδυση, στο πετρέλαιο, το τσιμέντο, τα λιπάσματα, τα χημικά προϊόντα, τα συσκευασμένα και επεξεργασμένα τρόφιμα, τα αυτοκίνητα και τον εξοπλισμό μεταφορών, τις σιδηροδρομικές μηχανές και πλατφόρμες, τα πλοία, αεροσκάφη και πάσης φύσεως οχήματα, τον τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό, τα παιχνίδια και τα ηλεκτρονικά, τα μηχανήματα, το βιομηχανικό εξοπλισμό και την παραγωγή μέσων παραγωγής, τους δορυφόρους, τη στρατιωτική και διαστημική τεχνολογία.
-Δεν διατηρεί «εκ μεταφοράς» τα παλαιά κλέη των πυρηνικών και της διαστημικής τεχνολογίας σε πλήρη αντίφαση με το μίζερο και χωρίς δυναμική οικονομικό παρόν, όπως η Ρωσία, αλλά αποκτάει πυρηνική δύναμη, στρατιωτική και διαστημική τεχνολογία στηριγμένα σε μια ραγδαία ανερχόμενη βιομηχανία και οικονομία.
-Δεν προσπαθεί με νύχια και με δόντια, όπως η Ρωσία, να αντέξει τις συνέπειες από τη θεαματική πτώση των τιμών πετρελαίου, φυσικού αερίου και πρώτων υλών και να αποφύγει την οικονομική κατάρρευση, αλλά βαδίζει ακάθεκτη για να γίνει η πρώτη οικονομική δύναμη στον κόσμο μέσα στην επόμενη δεκαετία, ξεπερνώντας τις ΗΠΑ.
-Δεν προσπαθεί απεγνωσμένα να οχυρώσει τον άμεσο περίγυρό της για να επιβιώσει ούτε να κρατήσει με τη δύναμη των όπλων στη σφαίρα επιρροής της απρόθυμους συμμάχους (όπως η Γεωργία παλαιότερα ή η Ουκρανία τώρα), όπως η Ρωσία, αλλά μεταπηδούν στο δικό της ιμπέριουμ μέχρι πρότινος δακτυλοδεικτούμενοι σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως η Ταϊλάνδη.
-Που αγοράζει κάθε είδους assets και στήνει το δίκτυο της οικονομικής της επέκτασης και επιρροής σε όλο τον κόσμο, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τα εδάφη της.
Η Κίνα λοιπόν είναι το πρόβλημα, ισχυρίζεται ο Τραμπ. Εκεί πρέπει να εστιάσουμε. Στο όνομα της υπεράσπισης της παγκοσμιοποίησης, δώσαμε στην Κίνα πολύ χώρο. Οι βιομηχανίες μας που μετανάστευσαν εκεί, της χάρισαν ανάπτυξη και τεχνογνωσία την ίδια στιγμή που συσσώρευαν βιομηχανικές νεκροπόλεις και εκατομμύρια ανέργων στις ΗΠΑ, οι συμφωνίες για το παγκόσμιο εμπόριο της άνοιξαν τις εμπορικές οδούς για την παγκόσμια ηγεμονία, η άστοχη επιμονή και καθήλωση στους «βάλτους» του Ιράκ, της Συρίας και της Ουκρανίας τους άφησε ανενόχλητους να οικοδομούν τους όρους για μια παγκόσμια αυτοκρατορία.
Όλα αυτά πρέπει να αλλάξουν, λέει ο Τραμπ. Οι βιομηχανίες μας πρέπει να γυρίσουν πίσω. Πώς; Με ένα συνδυασμό φορολογικών κινήτρων (μείωση του συντελεστή φορολόγησης των κερδών από 35% σε 15%), με αποδέσμευση από τα «αντικίνητρα» που προκύπτουν από τις συμφωνίες για το περιβάλλον, με γενικότερο εμπορικό προστατευτισμό. Και όλα αυτά πρέπει να υποστηριχτούν με στρατιωτική δύναμη. Το ασθενικό «πίβοτ» του Ομπάμα στη νοτιοανατολική Ασία πρέπει να αντικατασταθεί από «κάρφωμα στα μούτρα τους» – για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα του NBA.
Αυτό είναι το κύριο μέτωπο. Σε όλα τα άλλα, αποεπένδυση δυνάμεων και, όπου είναι εφικτό, time out.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Τραμπ επαγγέλλεται το ζόρισμα των Ευρωπαίων συμμάχων στο ΝΑΤΟ να αναλάβουν τις ευθύνες τους: να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες και να είναι εντάξει στις οικονομικές και στρατιωτικές τους υποχρεώσεις απέναντι στο ΝΑΤΟ. Η «αποθέρμανση» του μετώπου με τη Ρωσία έχει κι αυτή τη διάσταση: η συντήρηση ενός ψυχρού πολέμου στην Ευρώπη με τη Ρωσία, άστοχη, άχρηστη και επικίνδυνη ανάμνηση του παλιού Ψυχρού Πολέμου, έχει για τις ΗΠΑ υψηλό κόστος ενώ συντηρεί τη «λούφα» των Ευρωπαίων συμμάχων στο ΝΑΤΟ…
Όποιος πιστέψει ότι όλο αυτό είναι οι παραλογισμοί ενός εκκεντρικού, θα κάνει μεγάλο λάθος. Είναι μια συνεκτική, ψυχρή και ωμά ρεαλιστική επανιεράρχηση της αμερικανικής πολιτικής. Ο ρόλος του FBI στις αμερικανικές εκλογές αλλά και οι ευχαριστίες του Τραμπ, στην πρώτη επινίκια δήλωσή του, στις μυστικές υπηρεσίες και το στρατό, δείχνουν ότι η πολιτική αυτή έχει οπαδούς και ισχυρή στήριξη στο αμερικανικό «βαθύ κράτος».
Δεν μπορούμε να ξέρουμε φυσικά σε ποιο βαθμό και με ποιους ρυθμούς θα υλοποιηθεί μια τέτοια πολιτική. Είμαστε στη μεταβατική φάση που «το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν έχει ακόμη γεννηθεί». Ο Γκράμσι πρόσθετε: «Είμαστε στην εποχή των τεράτων». Εν προκειμένω, το «τέρας» είναι αυτό για το οποίο προειδοποιούν οι πιο εμβριθείς αναλυτές: ο πόλεμος. Όχι τοπικοί πόλεμοι με περιφερειακή διάσταση (όπως στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και τη Συρία), αλλά περιφερειακές «θερμές» εστίες με παγκόσμια διάσταση. Διότι ιστορικά έχει αποδειχτεί πως όταν τη φάση της «παγκοσμιοποίησης» τη διαδέχεται η φάση του προστατευτισμού, αυτός δεν μένει μόνο στο εμπορικό και οικονομικό επίπεδο. Η κατάρρευση της προηγούμενης «παγκοσμιοποίησης» από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ού, έφερε δύο Παγκόσμιους πολέμους…
Ας αρχίσουμε να μαθαίνουμε για την Κίνα, τη νοτιοανατολική Ασία, τη Σινική θάλασσα. Σίγουρα δεν θα αποδειχτούν άχρηστες γνώσεις…
* Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια