Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: Η Μέση Ανατολή όπως και κάθε περιφερειακή αρχιτεκτονική ασφάλειας που διαμορφώθηκε στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου είναι ένα διάτρητο υποσύστημα υποκείμενο σε εξαιρετική επιρροή και διείσδυση από εξωτερικές δυνάμεις που έχουν την δυνατότητα να προβάλλουν πολιτική και κυρίως στρατιωτική ισχύ.
Η ρωσική εμπλοκή που ταχύτατα εξελίσσεται σε εκστρατευτική επιχείρηση θυμίζει έντονα την Ψυχροπολεμική εποχή. Πέρα από αυτό, όμως, η ρωσική στρατηγική φαίνεται να στοχεύει - και να επιτυγχάνει σε αυτό το στάδιο - να μετατρέψει την συριακή σύρραξη σε ένα μενού πολύ συγκεκριμένων επιλογών για τους υπόλοιπους παράγοντες: Μία Συρία όπου το καθεστώς Άσσαντ – αν όχι ο ίδιος – θα έχει ρόλο την επόμενη μέρα ή μία επόμενη μέρα με το Ισλαμικό Κράτος στη θέση της Συρίας. Στην πρώτη περίπτωση – εξόχως πιο ελκυστική – υπάρχει και ρόλος για τους Κούρδους της βόρειας Συρίας. Το τελευταίο ενδεχόμενο έρχεται να στοιχειώσει την Τουρκική εξωτερική πολιτική και ασφάλεια.
Τα τελευταία 15 χρόνια οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις κινούνται σε δύο επίπεδα. Το οικονομικό που γνώρισε σημαντική άνθηση και το γεωστρατηγικό όπου οι διαφορετικές προτιμήσεις ήταν πάντοτε σαφείς και οι διαφωνίες έντονες. Η επιτυχία και των δύο χωρών ήταν ότι το πρώτο επίπεδο ήταν ανεξάρτητο από το δεύτερο. Στη Συρία οι διαφωνίες έγιναν αφόρητες γιατί, επιπλέον, επιμολύνθηκαν από τα διαφορετικά φίλτρα μέσα από τα οποία Άγκυρα και Μόσχα ερμηνεύουν τα γεωπολιτικά δεδομένα στη Μέση Ανατολή. Σε μία κατάσταση όπου ο βασικός παίκτης – οι ΗΠΑ – δεν επιδεικνύει καμμία διάθεση να αναλάβει το ρόλο που είχε μέχρι και το πρόσφατο παρελθόν και του οποίου η αξιοπιστία έχει συρρικνωθεί όχι μόνο μεταξύ των αραβικών κοινωνιών αλλά και μεταξύ των παλαιών καθεστώτων, Ρωσία και Τουρκία επιχείρησαν να καλύψουν το κενό. Και οι δύο αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν την Μέση Ανατολή με την λογική του Ψυχρού Πολέμου. Οι στρατηγικές τους είναι όμως φύσει διαφορετικές και θέσει ανταγωνιστικές.
Η Ρωσία είναι μία μεγάλη δύναμη η οποία βρήκε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει την στρατιωτική της δύναμη για να διαμορφώσει μια ισορροπία ισχύος ευνοϊκή για τις προτιμήσεις της και τα συμφέροντά της, προσπαθώντας να αποκτήσει επιτέλους φυσική στρατηγική παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή. Στο κενό που δημιουργεί η σκόπιμη αποστασιοποίηση των ΗΠΑ αυτό είναι περισσότερο εφικτό από ποτέ. Οι στρατιωτικές ικανότητες της Ρωσίας είναι πολύ περιορισμένες για να αντιπαρατεθούν στις ΗΠΑ, αλλά είναι υπεραρκετές για να παρέμβουν στην Συρία χωρίς να τολμήσει κανένας περιφερειακός παράγοντας να αντιδράσει.
Η Τουρκία είναι ένας περιφερειακός παίκτης περιορισμένων υλικών ικανοτήτων, ιδιαίτερα σε σχέση με τις αυταπάτες περί μεγάλης δύναμης που καλλιέργησε η ελίτ του AKP. Σε επίπεδο στρατηγικής, η Τουρκία επιχείρησε να αναπτύξει ηγετικό ρόλο στην περιοχή εργαλειοποιώντας την θεωρία Νταβούτογλου περί κοινών θρησκευτικών και πολιτισμικών τόπων και προσπαθώντας να δημιουργήσει δικούς της «αντιπροσώπους» θεωρώντας αυτονόητα αποδεκτό τον τουρκικό πατερναλισμό έναντι των κινημάτων των Αδελφών Μουσουλμάνων. Η αυταπάτη της περιφερειακής ηγεμονίας έσκασε πρώτα με την ανατροπή Μόρσι και πάνω από όλα με την Ρωσική επίδειξη στρατιωτικής ισχύος.
Είναι νωρίς να προβλέψουμε το τελικό αποτέλεσμα, αλλά στην παρούσα φάση η Ρωσία έχει καταφέρει να εξασφαλίσει κάτι που μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν αδιανόητο: Μία άτυπη εξουσιοδότηση από την διεθνή κοινότητα να ξεκαθαρίσει το τοπίο στη Συρία με μοναδική προϋπόθεση την εξόντωση των τζιχαντιστών. Όπως ευφυώς έχει παρατηρήσει συνάδελφος Ahmet K. Han, η Ρωσία αντάλλαξε ένα αεροπλάνο με ένα βασίλειο.
Το κείμενο είναι προϊόν εκτεταμένης συζήτησης με τον συνάδελφο στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, Ahmet K. Han. Είναι η ανάλυσή του που κυρίως αποτυπώνεται εδώ και την οποία συμμερίζομαι σε μεγάλο βαθμό.
* Ο Κώστας Υφαντής είναι Αν. Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστημίο και Επισκέπτης Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Kadir Has στην Κωνσταντινούπολη
** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια