Οδυσσέας Ελύτης, Μικρά Έψιλον
Ανοιχτή, βαθιά φιλική, επιστολή, με ψυχολογικά επιχειρήματα, προς όλους τους φιλελεύθερους μνημονιακούς συμπολίτες μας, από έναν ακτιβιστή ενάντια στις πολιτικές των Μνημονίων.
Η Ελλάδα σας έχει ανάγκη. Η ανοιχτή κοινωνία. Η δημοκρατία. Η ελευθερία. Δεν είμαστε ο ένας απέναντι στον άλλον. Ούτε είμαστε εχθροί, παρόλα τα βαριά λόγια που μπορεί να ανταλλάχθηκαν επί πέντε χρόνια. Δεν μας χωρίζει ούτε αίμα, ούτε βία, όπως χώρισαν παλιότερα τους Έλληνες. Δεν είμαστε όλοι φτωχοί, και δεν είστε όλοι πλούσιοι. Δεν είμαστε ¨κρατικοδίαιτοι¨ και δεν είστε ¨αεριτζήδες ιδιώτες¨. Δεν μας χωρίζει κανένας δογματισμός, όταν βρισκόμαστε στην ίδια δουλειά, στη ίδια τάξη, στο ίδιο εργαστήριο ή στην ίδια οικογένεια. Ανάμεσά μας υπάρχουν ικανότατοι άνθρωποι όπως και ανάμεσά σας. Και κανείς σας, όπως και κανείς μας δεν αγαπάει πραγματικά τους συμβιβασμούς. Αγαπούμε την ίδια πατρίδα, και ονειρευόμαστε κάτω από τον ίδιο μεσογειακό ουρανό. Είμαστε φίλοι, ζευγάρια, αδέρφια. Και πάνω από όλα, έχουμε την κοινή ελπίδα, ότι αυτή η χώρα, αυτή η φλούδα της γης, μπορεί να αλλάξει σελίδα, χωρίς άλλη διαφθορά ή αναξιοκρατία-κοινωνική αδικία.
Μπορεί κάποιοι από εμάς να φοβούνται ότι η αξιολόγηση, θα καταλήξει στην περιθωριοποίηση των αδυνάτων. Μπορεί κάποιοι από εσάς, βασισμένοι σε μια ορθότατη ιδέα (1) να ελπίζουν ότι οι ιδιοτυπίες του λαού μας, μπορεί να οδηγήσουν στην ευημερία μέσα από αναπόφευκτες δυσκολίες που θα κινητοποιήσουν τη δραστηριότητα των ανθρώπων. Δεν είναι όμως αναμενόμενος ο φόβος περιθωριοποίησης και οι δυσκολίες της δημιουργικότητας, σε μια χώρα όπου ο ατομισμός, η ανομία και η ασυνέπεια πολλών (που οφείλονται όλα σε απλούς, ιστορικούς λόγους) απειλούν συχνά τον αδύναμο ή τον καινοτόμο άνθρωπο; Στο δικό μας πρόταγμα πρόληψης και στο δικό σας πρόταγμα τόλμης, αντιφάσκει λοιπόν η ίδια νοοτροπία.
Υπάρχει όμως και η άλλη Ελλάδα, με βαθιές ρίζες επίσης. Θυμάστε στα σχολεία –ιδιωτικά συχνά τα δικά σας, δημόσια σχεδόν πάντα τα δικά μας- τον πρώτο –κοινό- κανόνα της άμιλλας; Δεν ήταν η παραδοχή του νικητή, αλλά η ευμένεια προς τον ηττημένο και η διδαχή προς αυτόν που δεν τήρησε τους κανόνες. Αυτή η κληρονομιά παραμένει σε πολλούς στην Ελλάδα.
Αυτές τις μέρες λοιπόν αδέρφια μας, η χώρα και η κοινωνία, πλησιάζουν στο τέλος ενός πάρα πολύ δύσκολου διαπραγματευτικού δρόμου, με επιλογές που μπορούσαν να είναι καλύτερες, με σταθερότερα βήματα αλλά και με γνώση μέσα από τα λάθη. Σε αυτούς τους τέσσερις μήνες, ωστόσο, η Ελλάδα έθεσε το –τόσο αναγκαίο ψυχολογικά-όριο, ανάμεσα στην –ηθικά τόσο αμφίβολη- οικονομικοποίηση της ανθρώπινης και εθνικής αξιοπρέπειας από τη μία, και στην –δύσκολη αλλά εφικτή- ζωή με δυσχέρειες αλλά αυτονομία από την άλλη. Πέρα από κάθε συζήτηση για το εάν η ελληνική κοινωνία μπορεί να οργανωθεί μέσα ή έξω από το ευρώ, με λίγο λιγότερο ή λίγο περισσότερο κράτος, η αντοχή κάθε κοινωνίας στις αλλαγές και η δυνατότητά της να τις αξιοποιήσει ορθά, εξαρτώνται από το ηθικό των πολιτών της. Η αποτυχία όλων σχεδόν των προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν χωρίς την άμεση συναίνεση μιας κοινωνίας, επιβεβαιώνει την ανάγκη, κάθε οικονομική εξέλιξη να έχει τη συναίνεση των πολιτών.
Το γεγονός πως η Σουηδία, μία χώρα με ελεύθερη οικονομία, κατόρθωσε να χτίσει ένα πανάκριβο κοινωνικό κράτος χωρίς να καταρρεύσει, οφείλεται στο ότι κάθε Σουηδός επένδυσε ψυχολογικά –και ηθικά- σε αυτό το συνδυασμό άμιλλας, ανοχής και δικαιοσύνης. Πολλοί από εμάς, πολλοί από εσάς, θα δεχτούν εκ των προτέρων, ότι η φτιάξη μας, η ράτσα μας, η νοοτροπία μας, δεν επιδέχονται ήρεμων τρόπων: Όλα θα γίνουν με την ανατροπή ή με την επιβολή της ευρωπαϊκής ιδέας. Και εκεί, στην σαυτό-εκπληρούμενη προφητεία (2) περί της απόλυτης αδυναμίας μας να δράσουμε ήρεμα, αναπαράγονται ο διχασμός, η αμοιβαία αμηχανία και συνεχίζεται η αδυναμία μας να εργαστούμε συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλον.
Στις 25 Ιανουαρίου 2015, ο ελληνικός λαός ψήφισε την αλλαγή της χώρας και μια σταθερή διαπραγματευτική πολιτική επιτέλους. Όλοι γνωρίζουμε ότι ο ρητορικός λόγος, απευθύνεται σε ένα ακροατήριο που αναγνωρίζει τις συμβάσεις του: Ο Αλέξης Τσίπρας, όσο και εάν κατάγγειλε τη μνημονιακή σύμβαση, δεν υπήρξε εμπρηστικός με την Ευρώπη: Δεν είναι εμπρησμός, το να αναφέρω με θέρμη ότι σειρά αποκλινουσών προβλέψεων από το ΔΝΤ και την ΕΕ, (για τις οποίες, όσοι έχετε μια επιχείρηση, θα είχατε επιπλήξει δέκα φορές τον υπάλληλο που τις έκανε), οδήγησε εκατομμύρια πολίτες στη δυστυχία.
Αυτό το δεύτερο προς τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου του 2015, η κυβέρνηση πρέπει να αποφασίσει εάν, με αντάλλαγμα χρήμα που δεν επαρκεί καν για την κάλυψη των υποχρεώσεων της χώρας ως τον Αύγουστο (3), θα δεχτεί τους γενικά διατυπωμένους όρους των ¨θεσμών¨. Έτσι, χάρη στη γενικότητα της διατύπωσης, τον Αύγουστο πια, θα υπάρχει η πιθανότητα (αφού δεν θα υπάρχουν αρκετά χρήματα) οι όροι (τους οποίους δεν μπορούν να καλύψουν οι ελάχιστες εναπομείνασες υψηλές συντάξεις) να επεκταθούν, όχι μόνο στις νέες συντάξεις του 2016, αλλά και σε πολλές μέσες συντάξεις που ήδη δίνονται τώρα. Εσείς, οι οπαδοί της πιο φιλελεύθερης μορφής οικονομίας, μπορείτε να δεχθείτε να δεσμευθείτε, στο όνομα μιας ασάφειας; Ή θα δεχόσασταν, μέσα από την εξάλειψη του περισσεύματος εκατοντάδων χιλιάδων συνταξιούχων, να σταματήσει και η τελευταία ασφαλής και ζωτική υποστήριξη που δέχονται χιλιάδες οικογένειες, συχνότατα επαγγελματίες, για τα δάνεια, τις αγορές και τα παιδιά τους, μέσω των συντάξεων των ηλικιωμένων συγγενών τους;
Τα πράγματα όμως, από ψυχολογικής πλευράς, είναι ακόμη πιο δύσκολα: Οι κυβερνήσεις των δανειστών, προσπαθώντας να διασώσουν τις δικές τους τράπεζες, τις οποίες πολλοί τραπεζίτες εκ του ασφαλούς εξέθεταν σε ελληνικό ρίσκο (διότι πίστευαν πως το πολιτικό προσωπικό της Ελλάδας δεν θα αντιστέκονταν σε μια ευρωπαϊκή πίεση), δεν βοήθησαν τη χώρα μας. Αντίθετα, εφαρμόστηκαν πιεστικά, επάνω σε δέκα εκατομμύρια ανθρώπους που είχαν ανάγκη χρόνου προσαρμογής, διάφορα ατελέστατα μοντέλα, με διάφορες συχνά υποθετικές προβλέψεις, για να δουν πως αποδίδουν. Επιστημονικά μιλώντας, ποιος οικονομολόγος θα υπέγραφε τις προβλέψεις του Μνημονίου 1,2, κλπ σε ένα διεθνές επιστημονικό άρθρο; Αυτή η συμπεριφορά, δικαιώνει όσες και όσους αναλυτές έχουν επισημάνει, ότι σε κάποια από τα ανώτατα κλιμάκια εξουσίας της Ευρώπης, τα οποία εκείνο τον καιρό ασκούσαν επιρροή, υπήρχαν λιγότερο συνεργατικές αντιλήψεις για την άσκηση της καλής διακυβέρνησης της Ευρώπης και τη λύση των μεγάλων προβλημάτων της.
Και εδώ είναι το καίριο σημείο αυτού του γράμματος: Στα μάτια πολλών ηγετών της ΕΕ, και ειδικά στα μάτια της ευρωγραφειοκρατίας, η οποία χρήζει ουσιαστικών βελτιώσεων και ρυθμίσεων, είμαστε μια χώρα με κλονισμένο σεβασμό. Τον –απολύτως αναγκαίο- σεβασμό τους, δεν θα τον αποκαταστήσει απλά η υπακοή, όπως ποτέ η υπακοή δεν ενέπνευσε από μόνη της τον σεβασμό. Η μόνη μέθοδος οριοθέτησης των σχέσεων με έναν άνθρωπο, είναι η ξεκάθαρη και σταθερή τοποθέτηση, μιλώ ψυχιατρικά, και αυτό φαίνεται ολοκάθαρα στο πως, η σθεναρή τελικά ελληνική διπλωματία, κατόρθωσε να διαφοροποιήσει την αρχική, ενιαία στάση των θεσμών, οι οποίοι θεωρούσαν τις υποχωρήσεις δεδομένες. Φυσικά, στη σταθερή τοποθέτηση συμπεριλαμβάνεται η διατύπωση σταθερών θέσεων καθώς και της μεθόδου και των προσώπων που θα τις υλοποιήσουν: Κανείς όμως δεν θα σε εμπιστευτεί ο,τι και εάν του προτείνεις, εάν δεν έχεις μεγάλη αποδοχή στη χώρα σου – ειδικά εάν έχεις να λάβεις τα ελάχιστα έστω επώδυνα μέτρα. Και η εμπιστοσύνη, είναι το δεύτερο σκέλος μιας οριοθετημένης σχέσης με δυνατότητα να βελτιωθεί.
Αυτό λοιπόν που έχει ανάγκη φίλοι μας η χώρα, επάνω στο νήμα, δεν είναι το ένα τρίτο των πολιτών της να ζητούν την αποκατάσταση του αδριάντα των ταγών της λιτότητας επάνω από την Ελλάδα. Μια τέτοια διάσπαση του πληθυσμού, σε μια τόσο κρίσιμη ώρα, απλά θα εδραιώσει την εντύπωση σε πολλούς ευρωπαίους υπέρμαχους της λιτότητας, ότι υπάρχει μια σταθερή, (και ικανή να αυξηθεί), μαγιά πολιτών, που μπορούν να συνεχίσουν να ζουν αποδεχόμενοι διάφορους συμβιβασμούς με αντάλλαγμα κάποιο ποσό. Δεν είναι το δικό σας κίνητρο αυτό, το γνωρίζω με απόλυτη βεβαιότητα, μετά από χιλιάδες ώρες παρατήρησης και ανάλυσης και το δηλώνω εδώ, δημόσια και ανεπιφύλακτα (όπως δεν είναι ελπίδα κάθε αντιμνημονιακού να διαλυθεί η Ευρώπη). Όμως, είναι αναμενόμενο να το πιστέψει ένας ξένος, όταν κάθε του υπόσχεση-απειλή οδηγεί σε υποχωρήσεις.
Σας γράφω λοιπόν, για να ζητήσω την ανοχή σας: Ούτε το μήνυμά του προβληματισμού σας θα λάβει κανείς στην Ευρώπη, ούτε η Ελλάδα θα μπορέσει να αξιοποιήσει τα εναπομείναντα περιθώρια διαπραγμάτευσης, έστω και ομαλής υποχώρησης, εάν δεν υπάρξει ομοψυχία. Με ένα λόγο, και εσείς και εμείς, μέσα από ένα διχασμό, θα είμαστε μόνο χαμένοι.
Ξεκινώντας αυτό το γράμμα, έγραψα ότι η δημοκρατία, η ανοιχτή κοινωνία, η αξιοκρατία, σας έχουν ανάγκη. Μας έχουν όλες και όλους ανάγκη. Το πρώτο βήμα μπορεί να είναι η -απολύτως κριτική- στήριξη, στην προσπάθεια της χώρας μας, να αντέξει στον τελευταίο γύρω της διαπραγμάτευσης. Το δεύτερο βήμα, επειδή κάποιοι από εσάς έχετε γνώση της καλής οικονομίας, μπορεί να είναι η δημόσια διατύπωση –η επαναδιατύπωση- συνεκτικών προτάσεων για τους τρόπους, τους θεσμούς, τις ομάδες και τα πρόσωπα που μπορούν να βοηθήσουν στην υλοποίησή αυτών των προτάσεων. Χωρίς αμοιβαίες επιθέσεις, με ηρεμία και στοχασμό, μπορούμε, ακριβώς επάνω στη δοκιμασία, να σφυρηλατήσουμε τη ρίζα μιας άλλης Ελλάδας, συνεργατικής και ενωμένης, χωρίς αμετροέπεια και χωρίς την αγνόηση του άλλου.
Αφιερώνεται στον αδερφικό φίλο Α.Α., Καθηγητή του Δικαίου κάπου πολύ μακριά από την πατρίδα μας και σε όλες και όλους όσους αγωνίζονται για αξιοκρατία, φορολογική δικαιοσύνη και δημοκρατία, όποια και εάν είναι η έπαλξη ή προσωπική τους πολιτική τοποθέτηση.
(1) Αρίστος Δοξιάδης, Το Αόρατο Ρήγμα. Κεφ. 22, σελ. 290 κ.εξ. Εκδ. Ίκαρος. Αθήνα, 2014.
(2) Αυτοεκπληρούμενη προφητεία: Πρόκειται, αρχικά, για ένα λαθεμένο ορισμό μιας κατάστασης, ο οποίος προκαλεί μια νέα συμπεριφορά, η οποία κάνει την αρχική λαθεμένη αντίληψη να γίνεται πραγματικότητα. Merton, Robert K. (1948), “The Self Fulfilling Prophecy”, Antioch Review 8 (2 (Summer)): 195
(3) Foreign Policy: Why Greece should reject the latest offer from its creditors. 12 Ιουνίου 2015.
http://foreignpolicy.com/2015/06/12/why-greece-should-reject-the-latest-offer-from-its-creditors-germany-eurozone-debt/
*Ο Γιώργος Θωμαϊδης είναι ειδικευόμενος ψυχίατρος.
toportal.gr
** Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του/της αρθρογράφου ή τα περιεχόμενα του άρθρου.
0 Σχόλια