Αθήνα, 180 χρόνια πρωτεύουσα της Ελλάδας

Τα πρώτα βήματα που μετέτρεψαν το φτωχό χωριό σε μεγαλούπολη

Εκατόν ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται εφέτος από την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους, στις 30 Σεπτεμβρίου 1834, με πρωτοβουλία του βασιλιά Οθωνα. Το ένδοξο παρελθόν της Αθήνας, λίκνου του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, βάρυνε στη ζυγαριά της επιλογής αφήνοντας τελικά πίσω πόλεις όπως το Ναύπλιο (πρώτη πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας), τα Μέγαρα και η Κόρινθος.
Στο πλαίσιο των εορτασμών για την επέτειο των 180 χρόνων πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη στον δροσερό κήπο του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών - Ιδρυμα Βούρου-Ευταξία ημερίδα με θέμα «Η Αθήνα πρωτεύουσα της Ελλάδας. Τα πρώτα βήματα» σε συνδιοργάνωση με την Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας.

Οταν με διάταγμα της Αντιβασιλείας ορίστηκε ότι «η καθέδρα ημών μετατίθεται κατά την α' Δεκεμβρίου τρέχοντος έτους εκ Ναυπλίου εις Αθήνας (...), η πόλις Αθήναι θέλει επονομάζεσθαι απ' εκείνης της ημέρας Βασιλική Καθέδρα και Πρωτεύουσα», η Αθήνα ήταν μια πόλη μόλις 7.000 κατοίκων. Πληγωμένη από τον πολυετή πόλεμο και τις αρρώστιες, έμοιαζε περισσότερο με χωριό γεμάτο ατάκτως ερριμμένες αρχαιότητες, ερειπωμένα κτίρια και φτωχικές καλύβες. «Σε κείμενα της εποχής διαβάζουμε συχνά μαρτυρίες επισκεπτών που μιλούν για την αθλιότητα της πόλης και των κατοίκων της, για το χαμένο κλέος κάτω από το βάρος των πολλών ετών της δουλείας» ανέφερε στην ομιλία του ο κ. Σπύρος Νικολάου, σύμβουλος επί τιμή του Συμβουλίου της Επικρατείας και τέως γενικός γραμματέας της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας.

Η «επικράτηση» της Αθήνας

Το θέμα της πόλης που θα φιλοξενούσε τη νέα πρωτεύουσα τέθηκε από την άφιξη κιόλας του Οθωνα στην Ελλάδα. Προσωπικότητες της εποχής, πολιτικοί, επιστήμονες, πήραν μέρος στη συζήτηση προσπαθώντας να επηρεάσουν την τελική απόφαση. Ο γνωστός πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, για παράδειγμα, πρόκρινε την Κόρινθο λόγω του Ισθμού. Ο υπουργός Ιωάννης Κωλέττης πρότεινε - τι άλλο; - την Κωνσταντινούπολη, γιατί μόνο έτσι θα γίνει δυνατή η αποκατάσταση της ισορροπίας στην Ευρώπη και η ηρεμία. Ακόμη στο παιχνίδι μπήκαν τα Μέγαρα, ο Πειραιάς, το Αργος και το Ναύπλιο. Ολοι ισχυρίζονταν ότι η Αθήνα μόνο με το όνομά της θα γίνει έτσι κι αλλιώς πόλος έλξης.

Η τελική επιλογή του νεαρού βασιλιά ήταν όμως η Αθήνα, γεγονός που ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της επιμονής του Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας, πατέρα του Οθωνα και ένθερμου λάτρη της κλασικής αρχαιότητας. Η επιλογή μόνο τυχαία δεν ήταν. Οπως εξήγησε ο καθηγητής Νεότερης Ιστορίας στη Σχολή Εθνικής Αμύνης και πρόεδρος της Εταιρείας Μελέτης Εργου Ι. Καποδίστρια κ. Ανδρέας Κούκος, ο Λουδοβίκος θέλησε να συνδέσει την έδρα της βασιλείας με το σημαντικότερο μνημείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, την Ακρόπολη. Εξάλλου, προτίμησε να εκμεταλλευτεί το γεγονός ότι όλη η Ευρώπη γνώριζε το όνομα και την ένδοξη ιστορία της Αθήνας, προσδίδοντας έτσι περισσότερο κύρος στη νεότευκτη βασιλεία. Τέλος, προτιμούσε να κρατήσει τον Οθωνα μακριά από το Ναύπλιο και τα παγιωμένα κέντρα εξουσίας.

Η μεταμόρφωση του χωριού σε πρωτεύουσα

Την πρωτοβουλία για τη δημιουργία σχεδίου ανοικοδόμησης της Αθήνας έλαβε ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας πολύ προτού η Αθήνα αναγορευθεί πρωτεύουσα. Εκείνος κάλεσε δύο σημαντικούς αρχιτέκτονες, τον Ελληνα Σταμάτη Κλεάνθη και τον Γερμανό Εδουάρδο Σάουμπερτ, οι οποίοι και εκπόνησαν την πρώτη πολεοδομική μελέτη για την Αθήνα. «Ενα εμπνευσμένο σχέδιο το οποίο τοποθετούσε την οικιστική ανάπτυξη της πόλης προς τις οδούς Πειραιώς και Σταδίου, τοποθετώντας τα ανάκτορα στο σημείο που αυτές συναντώνται, στην πλατεία Ομονοίας» εξήγησε η ομότιμη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ κυρία Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη.

Το αρχικό αυτό σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία μιας σύγχρονης κηπούπολης του Νότου, στα πρότυπα των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων. Μεγάλοι δρόμοι, πλατείες, κήποι και χώροι για τα δημόσια κτίρια. Τρίτος βασικός δρόμος του σχεδίου ήταν η οδός Ερμού, δημιουργώντας με τις άλλες δύο ένα ισοσκελές τρίγωνο, έκτασης 2.200 στρεμμάτων. Λόγοι οικονομικοί, που είχαν να κάνουν κυρίως με τις απαραίτητες απαλλοτριώσεις για την πραγματοποίηση αυτού του σχεδίου, σταμάτησαν την εφαρμογή του. Ετσι η Αντιβασιλεία κάλεσε τον προσωπικό αρχιτέκτονα του Λουδοβίκου, τον Βαυαρό Λέο φον Κλέντσε, για να το μεταρρυθμίσει.

Η μετέπειτα εικόνα της πόλης, που συχνά ταλαιπωρεί τους κατοίκους της, είναι λίγο-πολύ αποτέλεσμα των αλλαγών που επέφερε ο Κλέντσε στο αρχικό σχέδιο. Εκείνος, έχοντας την πεποίθηση πως η Αθήνα δεν επρόκειτο να γίνει ποτέ μεγάλη πόλη, μείωσε το πλάτος των οδών, κατάργησε πλατείες, μετέφερε τα ανάκτορα στον Κεραμεικό (αν και τελικά δεν χτίστηκαν ούτε εκεί) και κατάργησε τα τέσσερα μεγάλα βουλεβάρτα που είχαν σχεδιάσει οι προηγούμενοι. Ακόμη, επέτρεψε την ανοικοδόμηση γύρω από την Ακρόπολη, ενώ δεν έδειξε τον δέοντα σεβασμό στα βυζαντινά μνημεία της πόλης. Στον σχεδιασμό του Κλέντσε η γνωστή μας οδός Πανεπιστημίου θα είχε πλάτος μόλις 12 μέτρα, όμως χάρη στην εμπλοκή του Κλεάνθη στη νεοσυσταθείσα οικοδομική επιτροπή αυτή έγινε τελικά 32 μέτρα.

Ενα Μουσείο για την Αθήνα

Το Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών - Ιδρυμα Βούρου-Ευταξία στεγάζεται σε συγκρότημα δύο ιστορικών κτιρίων της Αθήνας επί της οδού Παπαρρηγοπούλου 5-7 στην πλατεία Κλαυθμώνος. Η νεοκλασική οικία Σταματίου Δεκόζη Βούρου (αρ. 7) είναι ένα από τα πρώτα κτίρια της πόλης μετά την ίδρυση του σύγχρονου ελεύθερου ελληνικού κράτους. Μάλιστα αποτέλεσε και το επονομαζόμενο «παλαιό παλάτι» καθώς μισθώθηκε από τον Οθωνα για να στεγάσει από το 1836 ως το 1842 το πρώτο διοικητικό κέντρο ως την ανέγερση των νέων ανακτόρων. Η διπλανή οικία Αφθονίδη μισθώθηκε ως κατοικία του βασιλικού ζεύγους.

Αντικείμενο του Μουσείου είναι η πόλη των Αθηνών αφότου έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους ως σήμερα. Το Μουσείο διαθέτει βιβλιοθήκη και φιλοξενεί στις συλλογές του περίπου 40.000 αντικείμενα από την ελληνική αρχαιότητα ως τον 21ο αιώνα. Στον χώρο του εκτίθενται το πρόπλασμα της Πόλεως των Αθηνών του 1842, ζωγραφικοί πίνακες, χαρακτικά, γλυπτά, ιστορικά έπιπλα και άλλα αντικείμενα, χαλιά, μουσικά όργανα, φωτογραφίες, ιστορικά αντικείμενα, σπάνια βιβλία και ενθυμήματα.

«Βασικός στόχος της συμμετοχής μας στον εορτασμό για τα 180 χρόνια της πρωτεύουσας είναι η συμβολή μας στην ανάσταση της καρδιάς της πόλεώς μας» τόνισε ο πρόεδρος του ΔΣ του Μουσείου κ. Αντώνιος Βογιατζής. Αναφέρθηκε μάλιστα στον σημαντικό ρόλο που μπορεί να παίξει το Ιδρυμα Βούρου-Ευταξία στην αναζωογόνηση του κέντρου, καθώς περιουσία του αποτελεί το ιστορικό κτίριο στη συμβολή των οδών Σταδίου και Χρήστου Λαδά που υπέστη μεγάλες καταστροφές στα επεισόδια του 2012. Το κτίριο που φιλοξενούσε τις αίθουσες των κινηματογράφων Αττικόν και Απόλλων δεν έχει επισκευαστεί λόγω οικονομικών διαφωνιών που έχουν πάρει τη νομική οδό. «Πιστεύουμε ότι θα μας ανατεθεί από το δικαστήριο η αναγκαστική διαχείριση του οικήματος των δύο κινηματογράφων, όπως προβλέπεται σε αυτές τις περιπτώσεις» κατέληξε ο πρόεδρος.

Ακόμη, το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά ηλικίας από 6 ως 12 ετών, ενώ τα τελευταία χρόνια κάνει στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του άνοιγμα και στις νέες τεχνολογίες, έχοντας αναπτύξει εφαρμογές και εκπαιδευτικά παιχνίδια που είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα (http://www.athenscitymuseum.gr/) του. Επίσης, από τον Φεβρουάριο διαθέτει τη δική του ηλεκτρονική πλατφόρμα ξενάγησης μέσα από την εφαρμογή «Clio Muse», την οποία δημιούργησε πιλοτικά σε συνεργασία με τους ανθρώπους του Μουσείου μια ομάδα νέων με όραμα να δημιουργήσουν ένα δυναμικό εργαλείο ξενάγησης. Διαβάστε το σχετικό δημοσίευμα εδώ (http://www.tovima.gr/society/article/?aid=565411).

ΤΟ ΒΗΜΑ